cotàre , vrb: acossai*,
cotzare Definizione
pònnere sa o is cotas, assentare una cosa ponendhodhi cotzas (asuta, in mesu), pònnere asuta che una cotza; istare in calecunu logu de aprigu (domo, àteru) nau in su sensu de dhue istare deasi bene de no si ndhe bòllere andhare
Sinonimi e contrari
cotulare,
cratzai 1
| ctr.
iscotare 1
Modi di dire
csn:
cotare suta a unu = istrumpai a terra, pònniri asuta a unu pro dhu surrai; cotàresi in d-unu logu = aposentaisí, abarrai a tropu in d-unu logu (tzacaresiche che cota); cotzare sos ammuntos in su letu = pinnigare sos oros a parte de fora, a s'ala de cabita
Frasi
si cotat su carru, sa màchina, chi no si che moant si sa carrela est in betada ◊ su picu cheret cotadu ca sinono sa màniga est lasca e si che essit ◊ sas cubas si cotant pro no cadhinare
2.
in su logu chi si cotant no ch'essint chentza burdellu
3.
si lu tenzo mi lu coto suta e li dao surra ◊ s'animalatzu si mi truvat e si mi cotat suta (G.Ruju)◊ lu leo in pesu, in d-una calpidura che lu coto ca passat su trenedhu in sas rotàglias
Traduzioni
Francese
caler,
étayer,
coincer
Inglese
to stabilize with wedges
Spagnolo
acuñar
Italiano
imbiettare
Tedesco
aufkeilen.
cràchi , nm: cràchibi,
cràchili,
cràchini,
cràchiri Definizione
matedu bàsciu e cracu, tibbiu, logu prenu de linna a cracu, prus che àteru de tupas ma fintzes de matas mannas
Sinonimi e contrari
bedutzu,
cascaràgliu,
crachiredhu,
craxili,
frascarzu,
lita,
mateda,
màtula 1,
molalzu,
stovina,
tèpere 1,
tuparzu,
tupedu
/
cdh. tziresa
Modi di dire
csn:
lassai a unu in campu e in c. = lassare a unu solu, totinduna, a si arranzare, lassare cun trinta e cun baranta, itl. piantare in asso; èssiri totu in campu e in c. = èssere abbertu in campu, totu in abbertu
Frasi
funt cràchiris mannus cun cerbus, murvonis e sirbonis ◊ seu passau in rocas liscinosas e cràchinis de tiria (A.Casula)◊ depeus andai a cussu crachixedhu a dhu scampiai
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
maquis,
bois
Inglese
ground with branches
Spagnolo
hojarasca,
espesura
Italiano
frasconàia
Tedesco
Gezweig.
cufòrma , prep: cufromma,
cunforma Definizione
foedhu chi s'impreat ponendho apare duas cosas, mescamente po nàrrere chi una si adatat a s'àtera, o po nàrrere ite diferéntzia dhue at tra una e àtera
Sinonimi e contrari
secundhe
/
cdh. cunfolmu
Frasi
cufromma a su chi amos fatu e dadu amos a retzire ◊ a cufromma a bellesa as pacu dura, chei su beranu etotu ◊ cufromma a s'istampu su babballoti ◊ cufromma a tie, deo so prus artu ◊ custu, cufromma a cussu, est prus craru
Cognomi e Proverbi
prb:
cufromma a zente e segundhu su logu ◊ allonghiai su pei cunforma a su lentzoru
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
conforme,
conformément
Inglese
conformable,
in accordance with
Spagnolo
conforme
Italiano
conformeménte,
confórme
Tedesco
entsprechend.
cumbeniàre , vrb: acumbeniare* Definizione
pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo
Sinonimi e contrari
acumbenentziare
Traduzioni
Francese
doter un appartement de tous les conforts
Inglese
to provide with comforts
Spagnolo
poner comodidades en la casa
Italiano
provvedére del conveniènte,
di comodità
Tedesco
für die Bequemlichkeit sorgen.
farcài , vrb: afracai* 1,
flacai,
fracai 1 Definizione
fàere pisca de pische o cassa de pigiones a lughe de fogu o de lantione o farca
Frasi
candu su stàinu est abertu no fait a fracai ◊ a fracai bollit nai a allui sa làmpada e pungi su pisci chi si aciapat
Terminologia scientifica
pscd.
Traduzioni
Francese
pêcher à la lanterneu
Inglese
night fishing or chasing with a lamp
Spagnolo
cazar con candil
Italiano
frugnolare
Tedesco
mit der Blendlaterne fischen o. jagen.
farígu, fàrigu , nm Definizione
una parte de sa farra, bona prus che àteru po animales; a logos, órgiu móliu po animales; símbula grussa; coment'e farra de orrunchinadura de linna chi faent unos cantu bobbois candho sa linna est bècia; a logos, su frore de su binu, su frore de su samucu; in cobertantza, fintzes brutore, muga, sordi / terra de bonu farigu = a matza de castàngia, fatia, isorta che farina
Sinonimi e contrari
farrixedha,
popoine
Frasi
po fai s'ambulau si coit su farigu ◊ su canistedhu si bestiat a festa chin sa biancura de su farigu nou
2.
béciu fut Batista Nuxis, ca portada su farigu in is genugus!
Cognomi e Proverbi
smb:
Farigu
Etimo
ltn.
farric(u)lum
Traduzioni
Francese
farine avec de la repasse
Inglese
flour with fine bran
Spagnolo
harina con moyuelo
Italiano
farina con cruschèllo
Tedesco
Kleienmehl.
farrancàda, farrancàra , nf: afrancada,
farruncada,
francada,
franchiada Definizione
cropu de farranca; tanti de cosa chi istat in d-una o fintzes duas manos unias; unu tanti pagu precisu / francada de agiudu = betada de manu azuendhe
Sinonimi e contrari
apuinada,
brancada,
frascada,
manada
/
giunta
/
farranca
2.
custa mi paret una francada de macos,sarvamentu! ◊ at ghiradu una bella francada de linna a su fogu ◊ pongat sa pingiada de s'àcua e ghetidinci una farrancada de sali! ◊ totu cudha cosa mi l'aggantzaia a franchiadas ◊ dèu a fusteti custa cosa si dha pagu cun su dinai totu a una farrancara
3.
sunt andhados pro li dare una francada de agiudu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coup de patte,
poignée
Inglese
blow with a paw,
handful
Spagnolo
patada,
puñado
Italiano
zampata,
manciata
Tedesco
Tatzenhieb,
Handvoll.
ferrài , vrb: ferrare,
ferrari Definizione
pònnere su ferru a calecuna cosa, mescamente in is peis a is animales de trebballu (boes, cuadhos, molentes); pònnere sa sonàgia in su tzugu a su bestiàmene (prus che àteru brebès e crabas); nau de cosas chi si podent intostare, fàeresi che ferru / màchina de ferrare = ferrajola, ferrera o trabàgliu, genia de aparatu (telaju) adatu po acapiare is boes a manera chi abbarrent firmos candho funt ferrandhodhos
Sinonimi e contrari
tzoare 1
/
acampanedhai,
apitiolai,
assonazare
/
astrare,
belare,
intostare
| ctr.
iferrare
Frasi
andhabant a sos mastros de ferru a ferrare sos boes ◊ su piciochedhu dhu mandànt a nci portai a ferrai is cuadhus ◊ cadhos, àinos e mulos si ferrant presos a una lóriga ◊ is bòis si ferrant a pinna
2.
allà un'ómini antigu: ses nàsciu candu ferrànt is cabonis a is peis de asegus!
Etimo
ltn.
*ferrare
Traduzioni
Francese
ferrer
Inglese
to fit with iron,
to shoe
Spagnolo
herrar
Italiano
ferrare
Tedesco
beschlagen.
friuvógu , nm Definizione
calidesa de corpus, budhidore, atacu de callentura cun titivrios
Sinonimi e contrari
cdh. caldafriosa
Frasi
est su friuvogu cun sa callentura chi dhi fait arrallai averionis (R.Frésia)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fièvre avec des frissons de froid
Inglese
fever with cold shivers
Spagnolo
fiebre con escalofrío
Italiano
fèbbre con brìvidi di fréddo
Tedesco
Fieber mit Schüttelfrost.
fulminài , vrb: fulminare,
furminare Definizione
betare fúlmines, lampos, fèrrere a fúlmine, abbasciare arrajos; bochíere comente faet su lampu in tempus de unu sinnu; foedhandho de lampadinas, abbruxare, segare su filighedhu chi s'inchendhet candho passat sa currente, ispaciare, no allúere prus
Sinonimi e contrari
bochire
Frasi
lampos e tronos fúlminat s'aera
2.
mi fúlminet su chelu si mai l'apo connotu cust'ómine chi nades!
3.
no che at lughe ca s'est furminada sa lampadina
Traduzioni
Francese
foudroyer
Inglese
to strike with lightening
Spagnolo
fulminare,
fundirse
Italiano
fulminare,
folgorare
Tedesco
blitzen,
auf der Stelle töten,
durchbrennen.
fumentài, fumentàre , vrb: afumentai* Definizione
prènnere su logu de fumu, fàere fumu meda, fàere fumentu
Sinonimi e contrari
afumai,
ifumentare
2.
andhadu soe a bi l'abbaidare… agiommai mi ndhe aiant fumentadu!
Traduzioni
Francese
dégager beaucoup de fumée
Inglese
to fill with smoke
Spagnolo
ahumar
Italiano
far mólto fumo
Tedesco
qualmen.
gató, gatòe , nm: ghitou Definizione
druche fatu cun méndhula e mele cotos impare a mórigu a mórigu, àrridu candho ifridat
Sinonimi e contrari
cartò,
catone
Frasi
mamma mi at fatu unu gatoe mannu po sa festa
Terminologia scientifica
drc
Etimo
itl.
gattò
Traduzioni
Francese
gâteau à base d'amandes et du miel
Inglese
sweet stuffed with almonds
Spagnolo
dulce con miel y almendras
Italiano
croccante (alle màndorle,
alle nocciòle)
Tedesco
eine Art Mandelkrokant.
giaitàre , vrb: ciaitare Definizione
pònnere is craos, firmare calecuna cosa cun is craos; firmare una cosa coment'e chi siat manténnia a craos
Sinonimi e contrari
cravillai,
inclavai,
obbilai
Frasi
a Cristos l'ant ruspiadu, presu e giaitadu a sa rughe
2.
ite ratza de idea e de mania chi in conca giughet fissa e giaitada! (F.Sechi)◊ cussos sunt giaitados a su letu, màrturos a vida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
clouer
Inglese
to nail with big nails
Spagnolo
clavar
Italiano
inchiodare con grossi chiodi
Tedesco
festnageln.
grógicu , agt Definizione
nau de pedhe, chi si est intostada; nau de unu, chi no si lassat dominare deasi fàcile fàcile
Traduzioni
Francese
parcheminé
Inglese
wrinkled with age
Spagnolo
acartonado
Italiano
incartapecorito
Tedesco
verschrumpelt.
ifermicàre , vrb Definizione
pònnere o fàere su greme in sa cosa
Sinonimi e contrari
bermigare,
bermire,
imbremigai,
mermire,
soldire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire des vers
Inglese
to become infested with worms
Spagnolo
agusanarse
Italiano
invermire
Tedesco
wurmig werden.
illudratzàre , vrb rfl Definizione
imbrutare cun su ludu, fàere a ludu
Sinonimi e contrari
illudrare,
illurdagai,
illustriare
/
ammodhocare
Frasi
a bortas fachiat fritu e proghiat, illudratzandhe su terrinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
éclabousser
Inglese
to splash with mud
Spagnolo
embarrarse,
enlodarse
Italiano
impillaccherare
Tedesco
mit Kot besudeln.
illudràu , pps, agt: illudriadu Definizione
de illudrare; chi est totu brutu de ludu, istidhigau de ludu
Sinonimi e contrari
afoxau,
alludrigonau,
imbuludradu,
ludrigonau,
lurdegau
| ctr.
límpiu,
netu
2.
si ndhe peseit dae terra totu illudriadu ◊ est brutu che porcu illudriau in s'istradone!
Traduzioni
Francese
crotté,
couvert de boue,
éclaboussé
Inglese
muddied,
splashed with mud
Spagnolo
embarrado,
enlodado
Italiano
infangato,
pillaccheróso
Tedesco
mit Kot bedeckt,
kotig.
imbajoschídu , pps, agt: imbajuschidu Definizione
de imbajoschire; chi est prexau che pasca, cuntentu meda
Sinonimi e contrari
allegru,
cuntentone
| ctr.
dispiàchiu
Frasi
su grígliu imbajuschidu, lendhe su bolu a sa tzega, a su nare de su re ch'est atapadu ◊ su coro imbajoschidu ndhe cheret brincare a fora, est fatzelladu!
Traduzioni
Francese
joyeux
Inglese
cheerful,
overflowing with joy
Spagnolo
alegre
Italiano
ílare,
gàio,
traboccante di giòia
Tedesco
fröhlich.
imbianchitài , vrb Definizione
giare una passada de bianchita, betare bianchita
Traduzioni
Francese
blanchir
Inglese
to paint with white lead (stg)
Spagnolo
dar de albayalde
Italiano
imbiaccare
Tedesco
mit Bleiweiß bestreichen.
imbruinàdu , pps, agt Definizione
de imbruinare; chi portat pruine, chi est brutu de pruine
Sinonimi e contrari
bruerosu,
impiugheradu,
impruerinatu,
peuerosu,
preunosu
/
ttrs. impiubaradu
Traduzioni
Francese
couvert de poussière
Inglese
covered with dust
Spagnolo
empolvado
Italiano
impolverato
Tedesco
verstaubt.