Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbratzèta , avb: abbratzete, brasseto Definitzione manera de si pigare intrandho apare donniunu su bratzu suo in su cuidu cun su bratzu de sa persona a costau, camminandho Frases leat sas féminas a s’abbratzeta e las mintet a buteghinu ◊ Zubanne e Pepina sunt tucaos a s'abbratzete ◊ sas copiedhas sunt totu passizandhe a s'abbratzeta Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bras dessus, bras dessous Ingresu arm in arm Ispagnolu del brazo, de bracete Italianu sottobràccio Tedescu Arm in Arm.

aframicàre , vrb Definitzione fàere o essire famigosu, pedhitzone / aframicau de gana = mortu de fàmini Sinònimos e contràrios aframicosare, ammiserae Tradutziones Frantzesu appauvrir Ingresu to impoverish Ispagnolu empobrecer Italianu immiserire Tedescu arm machen.

bàltzu , nm: bartzu, bràciu, brassu, bratzu Definitzione parte de sa carena chi andhat de su codhu a sa manu, distintu in duas partes de mesania, in su cuidu: in is animales, est sa camba de ananti; si narat fintzes de àteru (es. cambu grussu de mata, aina de traperi po intrare mànigas o camberas de pantalone a prentzare); coment'e medida, unos 75 centímetros de longària (tres prammos)/ min. bratzichedhu, bratzitu Sinònimos e contràrios camba 2, fratu 2 Maneras de nàrrere csn: sa canna, sa cannedha de su bratzu = sa parte de su bratzu de su cuidu a sa manu, itl. avambràccio; bratzu de cadrea = parte de una cadira aundi fait a pònniri is bratzus apitzus, candu unu si setzit; b. de àrbure, de riu, de mare = camba; su bratzu de s'arromana = su fusu o canna cun sas intacas, ue si ponet su pirone; andai cun is bratzus sciàcula sciàcula, sciamiendu = cun sos bratzos péndhuli péndhuli, coment'e bantzighendhe; fugliare una cosa a cantu curret bratzu = atesu meda, a totu codhu; èssere, rúere, leare in bratzos = itl. tra le braccia Frases fut a fàere sa meigina a su brassu ◊ fillu tuu portaiat su brassu betau in codhus a una burreca bella! ◊ bidesit un'upa niedha cun su fusile in baltzos ◊ cussu portat unu bratzu retentu Sambenados e Provèrbios smb: Bratzu Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. brachium Tradutziones Frantzesu bras Ingresu arm Ispagnolu brazo Italianu bràccio Tedescu Arm.

brassèto , avb: abbratzeta, bratzeta, bratzeto, bratzetu Definitzione manera de si pigare duos camminandho a fiancu de pare ponendho is duos bratzos acanta agganciaos a manera de si tocare in sa parte de aintru de su cuidu / leare a bratzeta, a bratzete, a su bratzetu = abbratzetare, cun su bratzu intradu suta de su bratzu de un'àteru Frases est passau unu, totu allichidiu, in bistiri de festa, a su bratzetu cun sa mulleri ◊ fint ispassizendhe leados a sa bratzeta ◊ la leo a sa bratzeta, ma però inchieta si est mustrada Tradutziones Frantzesu bras dessus, bras dessous Ingresu arm in arm Ispagnolu del brazo Italianu sottobràccio Tedescu Arm in Arm.

bratzichédhu , nm Definitzione min. de bratzu, bratzu de pipiu Sinònimos e contràrios bratzitu Tradutziones Frantzesu bras Ingresu little arm Ispagnolu bracito Italianu braccino Tedescu kleiner Arm.

cóltzu , agt, nm: colzu, cortzu, corzu 1, cotzu 3 Definitzione foedhu chi narant po ammischinare o lastimandho a unu; foedhandho de unu mortu, s'ispaciau, sa bon'ànima; fintzes chi est totu malandhau / cortzaredhu! = siscuru!, scerau!, mischinu! Sinònimos e contràrios beadu, mischinu, moltu, siscuru / malacónciu / cdh. cólciu | ctr. diciosu Frases coltzu si andhas foressidu solu in su buscu niedhu! (P.Casu)◊ corzu a isse si no si ndhe adderetat! ◊ corzu chie si fidat de amigos! (P.Pisurzi)◊ custu mi ammentant sa colza pitzinnia! ◊ a dolu de sas coltzas netas mias, chi mi ant a pesu in domo! 2. su colzu de tziu Istèvene, candho si agataiat, za fit ómine! ◊ s'interramortos at ammaniadu una tuda pro un'àteru corzu ◊ su colzu de babbu meu naraiat sèmpere a no fàghere male a neune 3. sa mobbília no podiat èssere prus cortza: cadrea mala, mesedha totu arroinada Ètimu crsn. córciu Tradutziones Frantzesu pauvre, Dieu ait son âme, feu (f. feue) Ingresu poor (thing), latelamented Ispagnolu el pobre Italianu poverino, buonànima Tedescu arm, Selige.

fadigósu , agt Definitzione chi tenet o giughet fàdigu, chi est a fàdigu, in poberesa manna (e nau mescamente a disprétziu) Sinònimos e contràrios famicosu, pedhitzoni Frases nci at genti fadigosa e matrachera chi atru non pentzat che a fai mali! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu gueux Ingresu tramp Ispagnolu mendigo, pordiosero Italianu pezzènte Tedescu arm, elend.

filupèndhe , avb Definitzione istare a f. = istare male meda, a s'úrtimu puntu, nau de su campare, de bívere Sinònimos e contràrios tilipendhe Frases tuncunia e a filupendhe, est morta azicu apustis ◊ mancari filupendhe siat de salude, no est a la pònnere apare chin cudha Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu misérablement Ingresu miserably Ispagnolu miserablemente Italianu miseraménte Tedescu arm, in Armut, elend.

iscedàu , iscl, agt: isciarau, scedau* Definitzione foedhu chi si narat mescamente lastimandho a unu po dannu o àteru motivu Sinònimos e contràrios deldiciadu, dirgrassiadu, mabassortau, malafadau, malafortunau, míseru / scurixedhu!, siscuru! Frases a cussu, iscedau, no dh'ant betau sabi a conca! Tradutziones Frantzesu le pauvre! Ingresu needy, poor thing Ispagnolu pobre, pobrecillo Italianu poverino Tedescu arm, unglücklich.

issustantziàre , vrb: issustassiare Definitzione pèrdere, fàere pèrdere o bogare sa sustàntzia, sa fortza; nau in cobertantza, cumbínchere, cullonare, o fintzes iscioloriare cun arrexonamentos chi no si cumprendhent Sinònimos e contràrios illabare, isolzighedhare, lissiai 2. mih no ti che issustàssiet cun sos illérios suos, mih! ◊ cun sos machines suos mi che at issustantziadu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu appauvrir Ingresu to impoverish Ispagnolu empobrecer, agotar Italianu depauperare Tedescu arm machen.

pòberu, póberu , agt, nm: pòbiru, pòboru, pòburu, pòvaru, póveru Definitzione chi o chie tenet pagu o nudha benes, siendha, chi est bisongiosu o chi dhi mancat ccn. cosa o ndhe tenet o portat tropu pagu, chi est in cunditziones de necessidade; coment'e agt. dhu narant lastimandho a unu, cristianu, béstia o fintzes mata, po ccn. male o dannu chi tenet o at tentu e deosi si narat innanti de su nm. / min. pobiritu, pobiredhu, pobiritedhu = p. meda, in bisonzu meda (e fintzes pedulianu, chi campat pedindhe) Sinònimos e contràrios abbisongiosu, bisonzile, pàburu / cdh. pòaru, ttrs. pòbaru / malibigau, meschinu, fradhocu, sciadau | ctr. arricu Maneras de nàrrere csn: aguantaisí, bessiri, acabbai p., furriai, torrai a p.; p. forti, tropu, chi no fait, meda; pòberu de… (+ nm.) = chi li mancat carchi cosa; pòvaru faladu = póveru in terra, andhadu male a s'úrtimu etzessu Frases sa crésia fiat pòbara e sa genti prus puru ◊ custa fiat una fémmina pòbora ◊ funt pipius pòberus, sempri iscrutzus o a crapitas bècias ◊ est una famíllia pòbera: tenint isceti dus mois de terra 2. sa cosa piús rica e bella chi sos pòveros ant: sa limba, sa cultura, sa memória istórica ◊ su pagu chi guaràngiat dh'ispartzit cun is pòburus ◊ su póberu no at àteru aficu si no sa zoronada 3. portat su sànguini pòberu de gróbbulus arrúbius ◊ sa cosa chi ses papendi est pòbera de vitaminas ◊ est una terra pòvera de sustàssia 4. pòberu béciu, aici malàriu! ◊ pòberas matas tocadas de fogu! ◊ pòvera mama, s'apretu chi s'at bidu a l'istratzare sa criadura dae manos sos bandhidos! ◊ aite lu chircas a cudhu póver'ómine candho no ndhe podet sa vida?! ◊ pogheritu, l'imputabant de unu muntone de cosas ◊ dha fait sa limósina, sa meri, a unu pòburu istrupiau? Sambenados e Provèrbios prb: su pòburu est che su cani: andat a chini dhi donat s'ossu ◊ a pòberu non depas e a santus non promitas ◊ balit prus unu pòbiru bonu chi no unu ricu malu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu pauvre Ingresu poor Ispagnolu pobre Italianu pòvero Tedescu arm, Arme.