Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

ammúsciu , nm: múschiu* Definitzione ammurrionadura, su s'intristare primmaos e naendho cosa po calecuna ofesa o cosa chi no est pràchia Sinònimos e contràrios morrugnu, raganza, raganzada / bústica, prima Tradutziones Frantzesu murmure continuel, bouderie, bougonnement Ingresu mumbling, sulky expression Ispagnolu refunfuño Italianu borbottìo, bróncio Tedescu anhaltendes Murren, finsteres Gesicht.

bisúra , nf: fisura, visura Definitzione su chi si paret a cara, unu, su chi si paret o chi si podet bíere de una cosa Sinònimos e contràrios cara, chèrgia, chígia, chinna, crilta, faci, fasumia, grinile, inchérrida, pinta 1, priuxa / abbrembu, aerada, aeramentu, aerzu, assemizu, idea Maneras de nàrrere csn: ómini, fémina de mala b. = chi faghet a timire; sa b. de su celu, de su logu = s’aera, su logu comente si presentat, su chi parent a los bídere; bisura de fàmini = cara de famidu, de pàrrere famidu; ghetai bisura a ccn. = betare un'ograda, fai una castiada Frases su dolori dhi at finas cambiau sa bisura ◊ fiant ànimas mabas inchietas chi no portànt bisura de cristianu ◊ no at a èssi bellu de bisura, ma po fuedhai portat tiaus! ◊ a sa bisura pariat mortu ◊ meistu Antoni a capedhu tenit bisura de istori…◊ nci bollit una libba de saboni po dhi bogai bisura! 2. mancu bisura tenit, de amaretu, custu druci! ◊ sa bisura chi si podeus fai de sa Sardigna est cussa de una terra cun d-un'ànima antiga ◊ su soli fiat a bisura de luna ◊ portat bisura de cavaglieri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mine, aspect, faciès Ingresu countenance Ispagnolu aspecto Italianu aspètto, sembiante, sembianza, fàcies Tedescu Aussehen, Gesicht.

càra , nf: care Definitzione sa parte de sa carena chi méngius distinghet sa bisura de unu cristianu, sa parte de ananti de sa conca, ue dhue funt is ogos, su nasu, sa buca (a/c. si narat sèmpere cun arrespetu: foedhandho male s'impreat fatza, face); parte, bandha a ue si abbàidat o si andhat; su chi si paret castiandho in cara, sa bisura / min. carutza, caredha Sinònimos e contràrios face / bandha / bisura, làbbia Maneras de nàrrere csn: pessone de duas caras = fartzu; fàghere su bellu in c. = manera de fàghere a traitoria, fartza; a c. posta, a c. arta = chentza birgonza, chentza istare a su duiddui; c. de mascatzu = feu che cane; faedhare, fàghere in c. = nàrrere, fàghere una cosa in dainanti de sa pessone interessada, a caras presentes; pònneresi sa c. chi… = nàrriri a faci manna ca…; in c. de zente = (fuedhai, fai cosa) ananti de ccn., a s'ocredha, prus che àteru ananti de chini no est de sa famíglia; èssere, istare a c. apare = unu ananti de s'àteru, faci apari, a cara a cara, abarrai cara cara; bocare c., pònneresi sa c. = pònneresi su botu, bogai faci, fuedhai sentza de tènniri brigúngia, fai bella figura; c. acotilada = regota a sole, inniedhigada; èssere in c. bona, mala = zúghere cara de pessone sana, malàida; dare c. a unu, a una cosa, a unu logu = fai cara, castiai, donai atentzioni, dare tentu; betare una cosa in c. a unu = rumbicare, refatzare una cosa a unu; parare c. a unu = fàghere bonu a cara, mustrare de lu chèrrere, fai faci bona; fàghere c. mala a unu = mustràresi arrennegadu; fàghere sa c. ruja = sentire birgonza, faisí arrúbiu in faci pro sa bregúngia; fàgheresi in c. trista = intristaisí; torrare in c. = (nadu de unu a c. séria, pessamentosu, iscrétidu) torrare allegru, in cara allegra; zúghere sa c. in terra = abarrai, èssiri a faci bàscia pro sa bregúngia; segare sa cara a unu = iscontrariai, certai, isbruncai; dare coro e c. = èssiri acomenti mi bis, sintzillu; andhare, essire c. a… = andai faci a…; fàghere c. a…, faghindhe cara a… = (nau de logu) èssiri postu coment'e castiendi faci a…, a is partis de…; c. de tísigu = chi est a ogros lúghidos, cun sa cara che sa tela, nasu e laras biaitos; c. de pitzinnu = bisura de pipiu; zúghere sa c. de sa frebba = de unu chi portat callentura; cara de monza = una calidadi de fasolu Frases zughet sa cara bella, bianca e ruja, neada, longa, tundha, regota a sole ◊ comente mi at bidu si che at ziradu sa cara ◊ si bi lu naras puru, no li faghet sa cara ruja: de birgonza no ndhe sentit! ◊ ita cara apu a bogai! ◊ bidenne totu cudhas caredhas pirmatas no si est postu a rídere ◊ bella cara tenis, oi…: ita t'intendis, mali? ◊ ite est nandhe cussu cara de macu? 2. faghes su bellu in cara e mi trapassas insara su coro e pustis ti cuas ◊ no iscurtes sos vantos de cussos chi ti faghent su bellu in cara! (G.Ruju)◊ lis faghiat su bellu in cara interis chi fit aisetendhe su mamentu de los bochire 3. a cussa brulla de carrasecare, tzertas féminas fachent fintas de si carragliare sos ocros, ma àteras a cara posta osservant chin dontzi ocru cantu a su puntzu! ◊ nàrali a cara arta chi ti niat sa veridade! ◊ candu apu a èssi ananti de su Signori, ita cara Dhi apu a bogai? 4. sa zente no si frimmat pro dare cara a sos dilgrasciados ◊ bi cheret dadu cara, a s'ortu, no bi intret bestiàmine ◊ a sa tia malàida li daet cara sa neta ◊ li so passadu acurtzu e no mi at dadu mancu cara! (G.Ruju)◊ cara no ti ndi fatzu po no donai a biri! 5. mi est betendhe in cara chi in bidha bi at delincuentes ◊ cantas féminas at chircadu no li ant paradu cara bona ◊ fàcheli cudha matessi bona cara chi as fatu a mimme! ◊ si andas a domu sua, no timas chi ti nci boghit cun sa cara mala! ◊ no li betant in cara malefatas, ma galanias e bantos ◊ bi at tzente chi si ponet sa cara chi su sardu no est una limba! 6. no nares fàulas in care de nannai! ◊ canno l'imbeniat, su tzilleraju li petiat su bufu in cara de tzente ◊ in cara de zente no fetas machines ca ti leant a befe! 7. apo sa cara in terra pro s'istraviada de fizu meu (G.Ruju)◊ candho babbu est imbreagu ndhe apo sa cara in terra ◊ ndhe zughiat sa cara in terra de sas birgonzas chi fit faghindhe sa muzere ◊ no l'apo pagadu su dépidu e candho lu bido ndhe apo sa cara in terra 8. no mi seghes sa cara, o traitora, si ti naro chi sa mia peniténtzia già t'interessat pro cumbeniéntzia! 9. su rizoledhu curret a cara a mare ◊ ch'est andhadu cara a bidha ◊ su cunzadu ch'est faghindhe cara a campu ◊ Perdu, pigannosidhu a una cara, at cumenciau a dhu brigare Sambenados e Provèrbios smb: Cara / prb: su faedhare in cara no perdet amistade ◊ s'ómine bonu faedhat in cara ◊ menzus cara ruja chi no coro niedhu Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. cara Tradutziones Frantzesu figure, visage Ingresu face Ispagnolu cara, rostro Italianu fàccia, viso, vólto Tedescu Gesicht.

carútza , nf Definitzione min. de cara, cara pitichedha, de criadura / min. carutzedha Sinònimos e contràrios carighedha Frases est gai belledha, cun cussa carutzedha totu abba e sabone!…◊ disizendhe sas carutzas de fizos mios m'ingaleno Tradutziones Frantzesu joli minois, frimousse Ingresu pretty face Ispagnolu cara de niño Italianu visino Tedescu kleines Gesicht.

chígia , nf: chiza, ghitza Definitzione sa cara po comente paret, po su chi bolet nàrrere de su chi unu sentit Sinònimos e contràrios aerzu, bisura, chèrgia, cilla, tiva / atzile / cara, faci Maneras de nàrrere csn: èssere in c. mala = èssere arrennegadu, istare male; èssere in c. bona = èssere de umore bonu, allegru, istare bene; torrare in c. una cosa = acontzàrela, azustàrela a manera de si pòdere abbaidare cun piaghere; fàere chígia mala a ccn. = fàghere malu a cara, retzire in manera frita a ccn. Frases che intro mesu brighendhe, nendhe cun mala chiza…◊ oe no mi aperit chiza ca mi est morta sa fiza 2. in sa chéjia bi fit de arranzare sa cobertura e àteros imbravúcios pro la torrare in chiza de cristianos a sa festa Ètimu ltn. cilia Tradutziones Frantzesu mine, aspect, air courroucé Ingresu frown, appearance Ispagnolu aspecto, ceño Italianu sembiante, aspètto, cipìglio Tedescu Aussehen, finsteres Gesicht.

fàce , nf: fache, fachi, faci, fàcia, fatza, fatze Definitzione sa parte de ananti de sa conca, inue dhue funt is ogos, su nasu, sa buca: fatza, fatze dhu narant mescamente a disprétziu (f. de tontu) e in su sensu de atza; sa parte chi ammostat una cosa, sa parte de ananti (domo, àteru); fintzes costera, una de is duas bandhas de unu monte / in sa faci distingueus: su fronti, is origas, is memórias, is ogus cun is prabaristas e is cillus, is trempas, is massidhas, su nasu, sa buca, sa barba; genias de face: faci prupuda, lègia, filada, pigotosa; sa fatzioni de sa faci = sa bisura, sa cara pro comente si paret; cunforma a su cumportamentu: faci de sola / min. facixedha, nadu mescamente in su sensu de fatza manna, de sola, chi no sentit birgonza peruna a nàrrere o a fàghere segundhu cosas Sinònimos e contràrios cara / bisura / àcia Maneras de nàrrere csn: pannu de faci = abbammanu; su fàci'a sobi = solianu, logu chi abbàidat a mesudie; fai faci a una cosa = afrontare; segai sa faci a unu = nàrrere sa cosa a unu faghíndhelu essire in birgonza, chentza lu rispetare; sa faci de su pei = s'ala de dainanti de su pè; avb.: a faci in susu = a bentre in susu; prep. fache a…, face a…, fàcias a… = cara a…, abbia de…, a sa parte de…, a oras de…; a faci manna, stantia, de sola = chentza sentire birgonza nudha; fai facis lègias = fàghere inzestros istrochindhe cun sa cara; ghetai una cosa in faci a unu = argumentare una cosa a unu, narrerebbila in cara coment'e a briga, refatzèndhelu; fai sa faci in coloris = fàghere sa cara ruja; èssiri a faci = istare o èssere in dainanti, afaca, fatzavatza; abarrai, aturai in faci a unu = rispòndhere a unu chentza birgonza o duritu, faedhare a conca arta, parare fronte; mostrai o bogai sa faci = bogare sa cara, difèndheresi, dàresi sas resones, faedhare chentza tènnere birgonza; tènniri o portai faci = zúghere atza, faedhare, pedire, fàghere chentza birgonza, a fatza manna; pònniri cuadhu in faci a ccn. = èssere menzus, prus forte, bíncherelu in capatzidades; tènnere face de… = tènniri su prontu, s'atrivimentu, su coràgiu de…; abarrai o èssiri faci apari = paris patos, chentza dèpere nudha s'unu a s'àteru; interivace (avb. fàere o èssere i.) = faci apari, in cara, castiendisí in faci de acanta; bogai a faci de proa, fàere fatze proa = pònnere duos apare pro iscumbatare sa beridade, chie tenet resone; bogare in fatze de pare = pònniri s'unu faci a s'àteru, fai fuedhai in faci, ananti, po istabbiliri comenti funt is cosas; giúghere duas fàcias = èssiri falsus, fingius Frases giuchet sa face orrúbia ◊ bogandi un'atru de pannu 'e faci límpiu! ◊ chistionat a boxi bàscia e sentza de isprapedhai is ogus o fai facis malas ◊ sas fatzes de sa zente sunt tristas 2. no at zutu sa fatza de mi pedire nudha ◊ ite fatza chi zughet, mancari comare, a si che abbarrare a chida intrea in domo anzena! ◊ furat e si lu narat puru, a fatza manna! ◊ gei no dhi ammancat faci! ◊ carchi pisedhu si tinghet in cara e si faghet sa fatza che frailarzu ◊ no dhue passo pro no dhi bíere sa fatze ◊ fatze de prepotente! ◊ non tenes mancu abba in broca e tenes sa face de mantènnede cane! 3. at pigau s'iscova acinnendusidha a faci lègia a is piciochedhus maus ◊ a giúghere duas fàcias cantu est feu: est a afaltzare su mundhu e a Deu! (Pazzola)◊ drommit a fachi in susu ◊ a s'impiegau ajaja dhi fiat abarrada in faci a chighirista fata ◊ Antioga isciat aturai in faci a su pobidhu candu issu ndi essiat cun maneras murvonatzas ◊ custu gatu no si fuit candu bit cani: dhi abarrat in faci! ◊ s'incràs iat a èssiri arribbau e issu no isciat comenti dh'iat a èssiri fatu faci ◊ babbu si dhu ghetada in faci, a sa connada, ca no enta castiau sa mulleri ◊ is pastoris a is bandius dhis iant postu cuadhus in faci e dhus iant fatus fuiri 4. s'aera annuzada in d-una fache mala ◊ su pani est essiu bellu a faci e a fundu 5. faci a mari parit iscampiendi ◊ issu pastórigat fache a Funtana Orruos ◊ caminàt fàcias acantu fut issu ◊ su chelu fuit preníndhesi de nues niedhas e fache a sas tres de sero pariat iscurigau ◊ sos oros de s'irriu cherent ispatzaos fache a intro dónnia annu Sambenados e Provèrbios prb: chini tenit faci campat ◊ una manu chin s'atra, s'isciàcuat sa face Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. facies Tradutziones Frantzesu visage Ingresu face Ispagnolu cara, rostro (m) Italianu fàccia, vólto Tedescu Gesicht.

ghígna, ghígnu , nf, nm: chinna*, ghinna, grigna Definitzione sa cara po su chi paret, pruschetotu po s'impressione lègia chi faet: dhu narant de su tempus puru Sinònimos e contràrios bisura, chèrgia, chígia, faci Frases no est piús risu su tou, como: su tou est ghignare, unu ghignu de befe, feu, forte ◊ fit abbaidendhe cun ojadas de bandhidu, de mala ghigna e totu intreu ◊ aiat una ghinna chi no si ndhe agatat peus: pariat su mintzidissu in pedhe de animale! ◊ isse tenet unu ghignu befulanu 2. arratza de ghigna chi zughet, oe: est die mala ebbia! ◊ arratza de ghigna chi zughet, oe, sa die… paret chi ndhe cheret betare sas aeras! ◊ sa sorre a sa grigna pariat una súrvile Tradutziones Frantzesu air menaçant Ingresu threatening look Ispagnolu aspecto, expresión amenazador Italianu aspètto, espressióne minacciósa del vólto Tedescu Miene, grimmiges o. drohendes Gesicht.

grísta , nf: crilta* Definitzione tretu longu o oru prus in artu, mescamente su concale de s'ogu, is pilos de su concale de s'ogu, in sa terra su bancu de is surcos; atza de monte; sa bisura de sa cara Sinònimos e contràrios assa 1, punta, ispuntone 1 / aerzu, bisura, grinile Frases resteit pensamentosu e cun sas gristas che tudhas de silvone ◊ su chercu giuchiat su truncu lanitu e sas gristas arrivaiant a chelos (M.Pira) 3. fit a primu manzanu ma pariat intrighinandhe, de sa grista chi zuchiat sa die ◊ de cantu fit timendhe no zuchiat grista de cristianu! ◊ cantecante, grista de carabbineri no ndhe zuches Tradutziones Frantzesu physionomie, apparence Ingresu aspect Ispagnolu fisonomía Italianu fisionomìa, apparènza Tedescu Gesicht.

inchigiàre , vrb: inchizare Definitzione fàere o essire coment'e in cara trista, o fintzes arrennegada; nau de s'aera, annuare Sinònimos e contràrios achizare, acristai, inchizire, incilliri 2. sas boghes de su bentu inchizant s'ària che lamentos de atitadora ◊ s'aera oe si ch'est inchizendhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu froncer le sourcil (s) Ingresu to frown Ispagnolu fruncir el ceño Italianu accigliarsi Tedescu ein finsteres Gesicht machen.

inchizidúra , nf Sinònimos e contràrios inchizada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu air courroucé Ingresu scowl Ispagnolu ceño Italianu cipìglio Tedescu finsteres Gesicht.

incillíri , vrb: incixie, incixiri Definitzione ammostare o fàere cara de inchietu istringhendho is chígios; pònnere pentzamentu Sinònimos e contràrios achizare, acristai, inchigiare, inchizire, increstare, ingrispire Frases candu nant cancuna cosa po issa s'incillit e s'inchietat, ma est pronta a perdonai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu froncer le sourcil (s) Ingresu to frown Ispagnolu fruncir el ceño Italianu accigliare Tedescu ein finsteres Gesicht machen.

istrúgnu , nm, agt: istrúngiu, strugnu Definitzione su istare primmaos po calecuna cosa chi no est pràchia; nau de unu po sa manera de fàere, chi est iscontriosu, chi si dha pigat luego, chi si che artzat Sinònimos e contràrios abbródhiu, annógiu, atrafudhu, bischiza, bústica, labbrione, pussàgiu / arritzonidu, crispudu Tradutziones Frantzesu bouderie, bourru Ingresu pout, rough Ispagnolu morro, arisco, huraño Italianu bróncio, bùrbero Tedescu finsteres Gesicht, mürrisch.

sciguriài , vrb Definitzione pònnere istrúpiu, guastare Sinònimos e contràrios bisastrare, immelmare, iscariolare, iselmorare, istropiare Frases sa cara sua de s'assíchidu pariat sciguriada ◊ nc'iat donau sa conca a unu serracu e si fut totu sciguriau Tradutziones Frantzesu balafrer Ingresu to disfigure Ispagnolu marcar, desfigurar Italianu sfregiare Tedescu mit einem Stich das Gesicht verunzieren.