abbogài, abbogàre , vrb: abogai Definitzione
fàere s'abbogau; nàrrere su chi unu tenet de nàrrere, nàrrere a boghe o fintzes solu fàere a bíere o arregordare in calecuna manera
Sinònimos e contràrios
aprontai 1,
difèndhere,
iscaressire
2.
tenias it'e nàrrere e no ti ses abbogadu: andhe fatza sa chi as tentu!…◊ tue ses su primu chi ti ses abbogadu a ti dare su chi ti tocat ◊ aispeta ca in cue mi abbogo deo: Cussa est cosa chi no si faghet, ca no andhat bene!
3.
po abogai sa durci cara tua istimada intregu su spédhiu in is alas de su bentu (E.Sanna)
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
objecter
Ingresu
to object,
to come forward
Ispagnolu
abogar
Italianu
farsi avanti,
obiettare
Tedescu
die Anwaltschaft ausüben,
vertreten.
abbruncàda , nf Definitzione
atumbada o cropu a murros, cun is murros; cosa chi si narat coment’e avertimentu, briga; atumbada de malascigura a calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
irmurrada,
irruncada,
sbruncada
/
avertimentu
/
atumbada
3.
dogni abbruncada est a su pódhighe malu… (Z.Zazzu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
claque,
heurt
Ingresu
slap in the face,
bump
Ispagnolu
tortazo,
morrada,
choque
Italianu
mostaccióne,
urto
Tedescu
Hieb auf die Schnauze,
Aufprall.
abbruncài, abbruncàre , vrb: abbrunchiai,
abbrunchiare,
abbrunciare Definitzione
atumbare o iscúdere a su bruncu, a murros, e fintzes pigare a su bruncu, nàrrere cosa coment'e giaendho una briga, naendho cosa in contràriu; pònnere bruncu (in sa carrada, in s'ampudha, in su papare o, is animales, in s'erba a pàschere); rfl. èssere a primma
Sinònimos e contràrios
abboluire,
arruncare,
brigare,
chelcire,
irmurrare,
irruncare,
ispochiare,
sbruncai,
stronciai
/
assansiare
/
adobiai,
atumbae,
imbronconai,
trabbucai 1
/
agghegiare
/
ammurrionare
Maneras de nàrrere
csn:
abbruncai su frascu = artziai su frascu po bufai a bruncu; abbruncare su fogu = acontzare su fogu, sos titones
Frases
fit andhendhe a s'apàlpidu, abbrunchendhe a bicos e chizolos ◊ at leadu a dereta, istontonendhe e abbrunchendhe in s'impedradu iscumbessu ◊ abbruncai un'animali chi si bollit fuiri ◊ is brebeis candu tenint ispédhiu de andai, dhas abbruncu e si firmant ◊ at abbruncau is cunsilleris sentza nimmancu dhis lassai isterri s'arrexonamentu!
2.
abarras isciacuendi pratus… abbrunca de su salatieri! ◊ is brebeis funt abbrunchendi sa pastura
3.
su sèneche lu cussizat severu e firmu, ma isse no resessit a abbruncare s'ammolighinamentu, pessandhe a una fémina chi no est sua
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
heurter,
claquer
Ingresu
to give a slap (on lips)
Ispagnolu
abofetear,
golpear en los morros
Italianu
dare un mostaccióne
Tedescu
auf die Schnautze hauen.
achizàre , vrb Definitzione
su cambiare bisura, de face, coment'e inchietandhosi o intristandhosi
Sinònimos e contràrios
acristai,
inchigiare,
inchizire,
incilliri,
increstare,
ingrispire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
froncer les sourcils
Ingresu
to frown
Ispagnolu
fruncir el ceño,
contrariarse
Italianu
accigliarsi
Tedescu
die Stirn runzeln.
afenàre , vrb Definitzione
abbrovendhare a fenu; immalaidare, portare sos fenos
Sinònimos e contràrios
incubae
Frases
teniat de múrghere bacas e berveghes e de afenare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
affener,
contracter la strongylose
Ingresu
to feed on hay,
to catch strongylosis
Ispagnolu
dar el heno,
coger la strongilosis
Italianu
affienare,
contrarre la strongilósi
Tedescu
mit Heu füttern,
sich die Strongyloidosis zuziehen.
allutzighinàre , vrb Definitzione
apèrrere bene deunudotu is ogos, comen'e faendho prus atentzione, meravigliaos
Sinònimos e contràrios
allutzigare,
ispalpedhare
Frases
benit un'àinu, a denote, e mi allutzighinat sos ojos, pariat ànima mala
2.
cussas sunt baldiendhe sa domo cun sos ojos allutzighinados
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
écarquiller les yeux
Ingresu
to open wide one's eyes
Ispagnolu
abrir los ojos
Italianu
spalancare gli òcchi
Tedescu
die Augen aufsperren.
altudhàre , vrb: artudhare,
artzudhare,
astudhare,
atudhare Definitzione
pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare
Sinònimos e contràrios
aciuciudhae,
altudhire,
apilurtzie,
arpilare,
assunciudhai,
aturtudhire,
atzultzudhare,
impilurtzai,
impriutzai
Frases
fit artudhadu a su fritu e a su fàmene
2.
mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire dresser les cheveux sur la tête (herisser),
frissonner de froid,
frissonner d'horreur
Ingresu
to make s.o.'s hair stand on end,
to shudder
Ispagnolu
espeluznar,
ponérsele los pelos de punta
Italianu
far rizzare i capélli,
rabbrividire
Tedescu
die Haare sträuben,
schaudern.
ammustài , vrb: ammustare Definitzione
catzigare, istrecare o mòlere s’àghina po fàere su mustu; aciúnghere mustu; piscare sa binatza a istrégiu (cofa) po che lassare iscolare su mustu innanti de dha prentzare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fouler le raisin
Ingresu
to press grapes
Ispagnolu
pisar la uva
Italianu
pigiare l'uva
Tedescu
die Trauben pressen.
apodhilàre , vrb Definitzione
artzare a su pudhàrgiu, istare in s’acuiladórgiu o acorru de is pudhas
Sinònimos e contràrios
apudhai,
apudhalzare
/
acadhai,
alciare,
ampiai
Frases
sas pudhas sunt apodhiladas in su cannitu ◊ sa pudha si est apodhilada e at comintzadu a si pulire (Z.Zazzu)
2.
si nch'est apodhilata a supra de su carru
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se percher
Ingresu
to roost
Ispagnolu
posarse los pájaros
Italianu
appollaiare
Tedescu
sich auf die Stange setzen.
apostài , vrb: apostare 1,
apostari Definitzione
istare firmos cuaos in calecunu tretu iscocandho e ibertandho a ccn. o un'animale po dhu cassare, po dhu sodigare, o àteru; carrare su laore a sa posta o eremàgiu; pònnere una posta a iscummissa / apostare de… = detzídere
Sinònimos e contràrios
atrapare,
impostai
/
carrugare
Frases
sos caminos fint prenos de zente apostada pro bíere sos isposos ◊ si ficheit in conca sa bidea de l'apostare a fusile ◊ si aposteit in d-una roca, ispetendhe sos ladros cun su bestiàmine furadu ◊ mi ant apostadu fintzas a candho mi ant àpidu
2.
su trigu si apostaiat in sa posta e poi si che gighiat pro l'arzolare
3.
apostant de isposare e isposados si sunt
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
guetter
Ingresu
to lie in wait for
Ispagnolu
acechar
Italianu
appostare
Tedescu
sich auf die Lauer legen.
apudhalzàre , vrb: apudharjare,
apudharzare Definitzione
artzare a su pudhàrgiu, istare in s’acorru de is pudhas
Sinònimos e contràrios
apodhilare,
apudhai,
apudhionare
2.
bi at unu paone apudharzadu subra de una conchita
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se percher
Ingresu
to perch
Ispagnolu
posarse los pájaros
Italianu
appollaiarsi
Tedescu
sich auf die Stange setzen.
arragiolàre , vrb: arrajolare,
arregiolare 1,
arrejolare Definitzione
ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare meda
Sinònimos e contràrios
arragiolire,
arraulare
/
airai,
arrannegai,
inchietae
Frases
currendhe avatu meu che arrejoladu, si est postu a mi sighire ◊ mi apo fatu sa lista de sas persones chi, si arrajolo, devo mossigare!
2.
cusse marranu de l’intzugliare ca si arrejolaiat che cane! ◊ issa no cheriat seguzada ca si arregiolaiat che batu (M.Danese)
Ètimu
ltn.
rabies
Tradutziones
Frantzesu
être atteints de la rage
Ingresu
to catch rabies
Ispagnolu
rabiar
Italianu
prèndere la ràbbia
Tedescu
sich die Tollwut zuziehen.
arragiolíre , vrb: arrajolire,
arrazolire,
arrejolire Definitzione
ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare che cane arrajoladu
Sinònimos e contràrios
arragiolare*
/
achibberare,
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arrannegai,
inchietae,
inchimerai,
infelai,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frases
dae atentu ca cussu cane est arrejolidu!
2.
candho li at nadu sa veridade si est arrazolidu
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en colère
Ingresu
to rage
Ispagnolu
padecer la rabia,
encolerizarse
Italianu
contrarre la ràbbia,
arrabbiarsi
Tedescu
sich die Tollwut zuziehen,
zornig werden.
arregài , vrb: regrare Definitzione
su si fàere sa regra, a regra, fàere sa rega; fintzes chistire, pònnere a parte
Sinònimos e contràrios
allogae,
collire
2.
tenit su dinai arregau in su calàsciu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
attraper le favus
Ingresu
to make honeycomb
Ispagnolu
hacerse panal
Italianu
farsi favo
Tedescu
die Honigwabe bilden.
arremàre , vrb Definitzione
ingòllere rema, arremadiu
Sinònimos e contràrios
acatarrare,
arrasfriai,
arremadiai,
arrumai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
attraper la rhinite
Ingresu
to catch rhinitis
Ispagnolu
coger la rinitis
Italianu
prèndere la rinite
Tedescu
sich die Rhinitis holen.
arrempicài, arrempichiàre , vrb: arrepicae,
arrepicai,
arripicare,
arrepichiare,
rempicare* Definitzione
sonare is campanas a ora meda, a festa
Sinònimos e contràrios
scaviai 1,
strichillonai,
trichizare
Frases
su bentu santziàt s'impicau coment'e su tratallu de una campana arrepichendu ◊ su sonu de is campanas arrepichiandho a festa acumpàngiat sa crufessone ◊ baxi e arrempicai is campanas!
Tradutziones
Frantzesu
sonner à toute volée
Ingresu
to chime
Ispagnolu
repicar
Italianu
scampanare
Tedescu
die Glocken läuten.
arrinzàre , vrb Definitzione
ammeletzare faendho a bíere is dentes comente faent unos cantu animales, prus che àteru, tzacurrare is dentes; si narat fintzes in su sensu de istare pranghe pranghe / arrinzendhe dentes = arrodendhe dentes; a. che cane in cadena; a. sas lavras, su murru = frungiri unu pagu is laus coment'e bolendi nàrriri cosa o a betu diferenti
Sinònimos e contràrios
arranzare 1,
arraunzare,
arringare,
grujai,
morrugnare,
raganzare,
ranzidare
/
poliare
Frases
ti chimentas cun àteros matzones: trassistu, arrinzas e faghes sa coa, ma oramai as pérdidu sa proa! (Piredda)
2.
at arrinzau sas lavras a unu risighedhu
Ètimu
itl.
rignare
Tradutziones
Frantzesu
gronder,
grincer des dents
Ingresu
to growl
Ispagnolu
gruñir
Italianu
ringhiare,
digrignare
Tedescu
knurren,
die Zähne fletschen.
arróscu , nm, nf: arruscu,
orrusca,
rusca* Definitzione
su pígiu de corgiolu chi abbarrat a su suérgiu apustis bogau su ortigu, corgiolu de is matas
Frases
bollu su ortigu cun s'arruscu interu comenti ndi dhu bogant de su truncu de su suérgiu
Terminologia iscientìfica
rbr
Tradutziones
Frantzesu
seconde couche externe de l'écorce du chêne-liège
Ingresu
second rind of cork-tree
Ispagnolu
segunda capa del corcho
Italianu
secónda scòrza del sùghero
Tedescu
die zweite Korkrinde.
assobinài , vrb: assolinari Definitzione
pònnere a pigare sole, pigare sole
Sinònimos e contràrios
assoliae,
assorinai
Frases
assobinai su trigu in s'argiola ◊ cuss'animabedhu ariseu fut assobinendu in su pranu ◊ lah is calixertas assolinendi!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
exposer au soleil
Ingresu
to sun-dry
Ispagnolu
solear,
asolear
Italianu
soleggiare
Tedescu
in die Sonne legen.
assoliàe, assoliài , vrb: assoliare Definitzione
pònnere a pigare sole, pigare sole
Sinònimos e contràrios
assobinai,
assorinai,
soghiai
Frases
sas tilichertas sunt frimmas assoliàndhesi ◊ a assoliare trematas, fàunas e mantas lis faghet bene ◊ fasolu, moriscu, nughe, méndhula e àteru gai cheret assoliadu innantis de lu remonire ◊ assóliati sa carena in custu sole! ◊ cussu traste frundhidu bi est annos assoliendhe fora!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
exposer au soleil
Ingresu
to dry in the sun
Ispagnolu
solear
Italianu
soleggiare
Tedescu
in die Sonne legen.