Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

illacanài , vrb: illacanare, irlacanari, slacanai Definitzione mòvere, cambiare, istesiare sa làcana; passare is làcanas, essire fora de is làcanas Frases sos bighinos nostros sunt sèmpere illacanendhe: istrizi oe istrizi cras, si che intrant terrinu! 2. sos pessos illàcanant che mariposas in tancas de fiores (C.Puddu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu franchir les limites Ingresu to trespass Ispagnolu invadir, salirse Italianu sconfinare Tedescu die Grenze überschreiten.

illutonàre , vrb Definitzione essire o bogare un’arremu de su lutone (mescamente su de sa camba) Sinònimos e contràrios iscrocare 1 Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se luxer les hanches Ingresu to dislocate one's hips Ispagnolu dislocar las caderas Italianu lussare le anche Tedescu sich die Hüften verrenken.

impostài , vrb: impostare Definitzione pònnere cosa in calecunu tretu o de calecuna manera coment’e aprontandho unu trebballu, una faina o àteru; rfl. pònnere o istare firmos in calecunu tretu coment’e cuaos, o própriu cuaos, iscocandho po essire o giare a pitzu a calecuna cosa, o a ccn., mescamente in cassa, in gherra, po idorrobbare a chie passat / impostai is pedinas in su giogu de sa dama, impostai unu trabballu; impostare su telàrgiu = ammanitzare su materiale postu in su telarzu pro tèssere Sinònimos e contràrios incarrebai / apostai Frases dèu bandu cun is bidonis a m'impostai acanta a sa miza ◊ sa linna che cheret impostada in sa ficada de su carru ◊ certus s'impostànt abetendi is màscaras bistias a cerbu po dhas isparai ◊ tocat e si che impostat inue depiat passare cudhu ◊ tue chi ses cun sa màchina, impostamiche in cudhane, za sigo a pè 2. su cani est impostau po sa cassa ◊ cun vinti armas mi serro sa costera e deo mi che imposto in Su Pedrarzu ◊ dhoi at istudiaus sardus, tzeracus de meri allenu, sèmpiri impostaus po no si lassai fuedhai in sa língua cosa nosta (A.Satta)◊ m'imposto e cun s'arma li acrico sa fusilada! ◊ sa gatu est impostada aspetendi a obèrriri sa porta pro intrai! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu établir, organiser, guetter, se poster Ingresu to formulate, to ambush Ispagnolu preparar, acechar, apostar Italianu impostare, appostare, appostarsi Tedescu anlegen, auflauern, sich auf die Lauer legen.

incaussài , vrb Definitzione nau de cosa chi s'ingurtit, àere dificurtade a passare in su gúturu; asciutare sa buca (nau de cosa chi si papat po s'efetu chi faet a sa buca, ca essit arrasposa) Sinònimos e contràrios aèschere, arrèschere, incaussire Frases a Sarbadori, comenti at biu sa pobidha, dh'incaussat su binu! 2. tengu sa buca totu incaussada de cussu cachi chi apu papau Tradutziones Frantzesu de travers Ingresu which goes the wrong way (said of food) Ispagnolu atragantar Italianu andare di travèrso (détto di cibo) Tedescu in die falsche Kehle kommen.

incorrài , vrb: incorrare Definitzione iscaviare cun is corros, iscúdere, férrere o cracare a cropos de corru, nau de animales chi ndhe portant; bogandho in bregúngia a ccn. po cosa de pagu contu timendhodha tropu, fàere male Sinònimos e contràrios acorrae, acorrociai, iscorratzare, sigorrai Frases chi fiat istétiu bòi t'iat incorrau ◊ si sunt boes chi incorrant, no ti bi acúrtzies! ◊ fit nóidu ca su boe incorraiat 2. màniga su minestrone, za no ti at a incorrare! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu encorner Ingresu to gore Ispagnolu cornear Italianu incornare, cozzare con le còrna Tedescu auf die Hörner nehmen.

incrabiolài , vrb Definitzione pònnere is crabiolas, is currentes, faendho teuladas Sinònimos e contràrios intzivinai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu voliger Ingresu to plank Ispagnolu enmaderar Italianu impalcare Tedescu die Balken legen.

incungiài, incungiàre , vrb: incunzare Definitzione arregòllere s'incúngia, is laores o àteru chi produet sa terra, a domo, a magasinu; arregòllere e chistire, assentare in su logu, fintzes batire a domo calecuna cosa; mantènnere o istare isserrau Sinònimos e contràrios coglire, coltoire, remonire / inserrai Frases chini messat incúngiat ◊ geo sèmeno, incúngio e béntulo 2. de tantas peràulas ndhe apo incunzadu unu sacu de fàulas ◊ dhoi at genti chi pentzat isceti a incungiai dinai ◊ cun sas manos bostras murghides e incunzades su late 3. cussa cosa incungiaidha in su calàsciu ◊ a una certa ora tocat a incungiai is pudhas ◊ candho si ammamabant sos crapitos, sas crapas fint incunzadas in sa mandra ◊ est abarrau otu diis incungiau in s'aposentu ◊ dhu possant ingungiai in d-unu presoni nou! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu engranger Ingresu to harvest, to keep the harvest Ispagnolu encamarar, cosechar Italianu fare la raccòlta, ripórre il raccòlto Tedescu ernten, die Ernte einbringen.

ingropíre , vrb: ingrupire Definitzione artzare o fàere de codhos, coment'e po nàrrere chi de su chi at intesu, unu, o dhi ant pediu no ndh'ischit, no ndhe dh'importat Sinònimos e contràrios incodhare, ingrutzare, ispallaritzare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hausser les épaules Ingresu to shrug one's shoulders Ispagnolu encogerse de hombros Italianu far spallùcce Tedescu die Achseln zucken.

inlitzài , vrb Definitzione pònnere o intrare s'ordiu in is litzas Tradutziones Frantzesu faire passer à travers les lisses (le fil) Ingresu to heddle Ispagnolu enlizar Italianu allicciare Tedescu einziehen (die Kettenfäden in die Litzen).

inniscíre , vrb: innisie, innisire, innixire Definitzione sonare su nasu po ndhe bogare su mucu Sinònimos e contràrios ischisciare, ischiscire, mucai, nesire, sinire Frases innisíresi, nisire su mucu ◊ s'innisiant in su manigotu! ◊ est a istúrridos e innisíndhero Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se moucher Ingresu to blow one's nose Ispagnolu sonarse Italianu soffiarsi il naso Tedescu sich die Nase putzen.

irdarcilàe , vrb: isarchilare, isaschilare, isaschilai Definitzione iscadranchilare is animales, segare su cadranchile (po fàere dannu); fintzes atzopiare, segare a iscambadura Sinònimos e contràrios iscarronare, scadracilai, scardanchinare, scarracillai, scarrengibai / assopiai Frases pro dispetu, tziu Matiu aiat isarchiladu duas bacas a tziu Batista 2. Zubanne su craparju est totu bida topu, isarchilau, a baculedhu ◊ pacubene meu, fipo tzopu, isarchilatu! 3. sas cambas de sos funnos istrempaiant a terra chin d-unu tzocu búitu, isarchilatas dae sa urvajola Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couper le jarret Ingresu to cut the hocks Ispagnolu desjarretar Italianu sgarrettare Tedescu die Hachsen durchschneiden.

irdentàe, irdentàre , vrb: isdentai, isdentare, sdentai Definitzione bogare o pèrdere dentes Sinònimos e contràrios ilmarruncare | ctr. indentie Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu édenter Ingresu to break the teeth Ispagnolu romper, perder, sacar los dientes Italianu sdentare Tedescu die Zähne verlieren.

irfrenàre , vrb: isfrenare Definitzione pigare e trantzire, lassare andhare su frenu; istare, andhare, fàere chentza régula, coment'e chentza frenos Sinònimos e contràrios | ctr. frenae Tradutziones Frantzesu ôter le frein Ingresu to release the brake on Ispagnolu desatar Italianu sfrenare Tedescu die Bremse lösen, entfesseln.

irgangàre , vrb: isgangare, sgangai Definitzione segare is cannas de su gúturu o gannighinas; segare is tuledhas, genia de néulas a parte de aintru in su gúturu; segare, bogare is gangas a su pische Sinònimos e contràrios iggannai, ispajolare, ispobiai, ispojai, sgraguenai Frases aiat irgangatu una erveche e l'aiat cota a budhitu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu égorger, opérer des amygdales Ingresu to slit s. o.'s throat, to cut tonsils Ispagnolu degollar, quitar las amígdalas Italianu sgozzare, tagliare le tonsille Tedescu die Kehle durchschneiden, die Mandeln entfernen.

irgargàre, irgarghiàre , vrb rfl Definitzione istare a irgargos, a boghes Sinònimos e contràrios igrogoenai, isarguenare, sguturai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'égosiller Ingresu to shout oneself hoarse Ispagnolu desgañitarse Italianu sgolarsi Tedescu sich die Lunge ausschreien.

irgranzàre , vrb: isgrangiare, isgranzare, sgrangiai Definitzione seberare, bogare su pódhine grussu de sa farra cun su sedatzu largu: est sa primu manu de sa sedatzadura / sedatu de i. = fatu de pilu largu pro sa sedatadura de sa prima manu Sinònimos e contràrios grangiai, ingrangiai, irghilinzonare Frases cun su sedatu russu si leaiat sa farina a l'isgranzare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu séparer le son du froment Ingresu to pull bran apart Ispagnolu cerner Italianu separare la crusca Tedescu die Kleie trennen.

is , art, prn Definitzione artículu plurale siat de númenes mascu e siat de númenes fémina: sos, sas, os, as (is cosas, is coros/corus, is domos/domus, is dannos/dannus, is féminas, is ómines/óminis, is pipias, is pipios/pipius); che is àteros artículos, s'impreat fintzes in càmbiu de unu númene e balet totu cudhos, cudhas, cussos, cussas, cun su prn. relativu chi fatante / is de domo = sos de famíllia, sos parentes prus custrintos Sinònimos e contràrios sas, sos Frases sentza pònnere versu trudu iscrias a is amigos otavas o currentina! ◊ is óminis funt diferentis de is féminas ◊ chi si morint is cadhos e is boes, is ferros ti dhos betas… a paneri! 2. is de Tonara narant "fígiu, fògia de nuge no ne bògio"◊ depeus torrai gràtzias a totus is chi ant crétiu in custu ◊ is chi ant inténdiu bengant totus a innòi! ◊ is chi ant acabbau podint andai ◊ is de su bighinau dhi ant intrau cosa a papare Ètimu ltn. ipsis Tradutziones Frantzesu les, ceux, celles Ingresu the Ispagnolu los, las, aquellos, aquellas, quienes Italianu i, gli, le, quélli, quélle, colóro Tedescu die, jene, diejenigen.

isarguenàre , vrb: isgrogoenai, isogroenare, isorgoenare, sgraguenai Definitzione agiummai coment'e pèrdere s'ogroena tzerriandho: tzerriare meda e a forte, tropu; fintzes púnghere a is cannas de su gúturu Sinònimos e contràrios iggannai, igrogoenai, irborgoenare, irgargare, sguturai / sprumonai Frases si est postu a cantare a s'isogroenare! ◊ deo isarguenèndhemi a boghes e isse chentza m'intèndhere! 2. pigant s'arresorza e dh'isorgoenant: a ite puntu arribbat s'ómine!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'égosiller Ingresu to shout oneself hoarse Ispagnolu desgañitarse Italianu sgolarsi Tedescu sich die Lunge ausschreien.

iscaràda , nf: iscarata, scarada Definitzione genia de cuntratu po fàere unu trebballu a prétziu firmu, de pagare unu tanti chentza fàere contu de su tempus, a su chi si faet su trebballante: s'impreat agiummai solu coment'e avb. Sinònimos e contràrios iscaru Maneras de nàrrere csn: fuedhai a s'i. = de una manera irfatzida; pesai a i. = pesare a ogru; a i. = a bínchidas, a fuliadura, a meda; bèndiri a i. = totu paris, totu sa cosa a una borta (itl. in blòcco); papare a i. = a satzadura a tropu Frases ndi at messau de trigu a iscarada, cuss'ómini!… 2. mancai istracus, faint a iscarada cantendu ◊ cussus si ant giogau a s'iscarada su mantedhu miu ◊ s'intendiat sa genti cantendu a iscarada ◊ ciocedhu, porcu mannale, papa a s'iscarada già pagas totu a nadale! (G.A.Cossu)◊ sento sos basos chi ti dei a cua, mentres cun àtere ses a s'iscarada maseda e tzega! ◊ custas cosas bosatrus dhas osservais a s’iscarada, ma sena de sintzeridadi 3. ocannu dhoi at ceréxia a iscarada ◊ cun cussa conca isbuida de pobidhu miu chi pigat fogu coment'e un'alluminu, is fillus benint a iscarada! Ètimu ctl. escarada Tradutziones Frantzesu travail à la pièce, effrontément Ingresu job contract, cheekily Ispagnolu destajo, descaradamente Italianu a gara, còttimo, sfacciataménte Tedescu um die Wette, Akkord, frech.

iscaratzàre , vrb Definitzione bogare, tròchere sa caratza, ammostare sa cara po su chi est; giare a ischire, isprubbicare, cosa cuada de ccn. Sinònimos e contràrios ifatzolare, irvisierare, iscarotare | ctr. caratzare Frases sas màscaras chi andhant a una domo candho las cómbidant s'iscaratzant pro si fàghere a connòschere Tradutziones Frantzesu démasquer Ingresu to unmask Ispagnolu desenmascarar, descubrir Italianu smascherare Tedescu die Maske abreißen.