Abbreviations Legenda | Symbols Legend

disamparàdu , pps, agt, nm: disamparau Definition de disamparare; chi no tenet amparu, chi est lassau in abbandhonu Synonyms e antonyms abbandhonadu, difortunadu, disciamparau | ctr. amparadu, contivizadu 2. caru babbu, prite nos as lassadu disamparados? ◊ depimus dare calchi cosa pro sa zente disamparada ◊ che pòbera isconfusa, disamparada e nuda, no at bratzos ne ghia chi la potant torrare in bona muda 3. in sos muntonarzos sos disamparados sunt chirchendhe recatu, in mesu de sa zente dimandhendhe (L.Marielli)◊ si a su disamparadu daes apozu est caridade Translations French sans protection, délaissé, abandonné English forlorn, emarginated, unprotected, down and out, outcast Spanish desamparado Italian indiféso, derelitto, emarginato German ungeschüzt, verlassen, Ausgestoßene.

E, e , cng Definition sa de chimbe líteras de s'alfabbeto est unu sinnu chi si ponet po unu sonu vocale mesanu; impreada a sa sola est una cng. Coment'e vocale a bortas est unu sonu apertu, largu [ɛ] (acentu gràficu / `/: è) e a bortas serrau [e], istrintu (acentu gràficu /´/: é): est apertu candho prus ainnanti de unu postu in su foedhu dhue at un'àteru sonu sèmpere apertu (/a/), o mesanu etotu (/e/, /o/) fintzes candho custu sonu est rapresentau cun vocale chi po régula est de sonu serrau (/i/, /u/) si però in su foedhu chi dh'at fatu dipèndhere dhue iat unu sonu mesanu etotu (e comente dhu'est como puru in log.): bène, chèna, faèdhos (e fuèdhus), o fintzes bèngu/bèngiu (bèngio, bènzo), bèni (bène), brèmi (bèrme), crèu (crèo), dèu (dèo), gènti (gènte, zènte), ghètu (ghèto, bèto), issu intèndit (intèndhet), dèu intèrru (intèrro), lèi (lèa, lèze), nèmus (nèmos), orbèsci (abbrèschere), pentzèndi (pessèndhe), pèrdi, pèrdiri (pèrdere), pèrdu (pèrdo - ma Pérdu, Pédru), dèu sònu (dèo sòno), tèngu (tèngio, tènzo), trèmini (trèmene). Sa /e/ tónica est unu sonu serrau candho prus ainnanti de unu postu dhue at una vocale serrada (/u/, /i/) giai in s’étimu: cértu, faédhu, fénu, intérru, létu, nétu, béni!, brabéri, fémina, féti, nébida, pétzi, presonéri, chérfidu, dépidu, mércuris, nébidu, o fintzes cun vocale mesana prus ainnanti de unu postu ma serrada prus ainnanti de duos postos, es. séberu, ténneru, zénneru, ma pl. zènneros (cosa diferente est candho a su foedhu si aciunghet un'elementu chi no est parte sua: es. cramèndhelu = cramendhe + prn. lu, pessèndhedi = pessendhe + prn. ti). Coment'e cng., chi benit de su latinu et, no si pronúnciat prus sa /t/ de et, ma custa si faet intèndhere ca afortit sèmpere sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi si agatat ainnanti: tui e dèu = nr. tui eddèu, dèu e tui = dèu etúi (e non "edui" che in de tui), tui e nosu = tui ennòsu, batos e canes = batos ecànes (e non "eganes" che in de canes, àcua e soli = àcua essòli e no "esòli" che in dí de soli), goi e gai = goi eggài, die e note = diennote, unu e mesu = unuemmésu; in camp., candho si agatat ainnanti unu foedhu chi cumènciat cun /e/ o cun /a/, sa e cng. a logos che dha fúrriant a /i/: matas i erbas, ispropósitus i erroris, custus i àturus, ma méngius a dh'iscríere sèmpere e etotu, chi andhat ateretanti bene a nàrrere; in log., cun is art. si che fúrriat in "ei" po no si lassare cunfúndhere cun sa prep. ’e (= de): sa mama ei su babbu, sos frades ei sas sorres, sa lana ei sa peta, sas féminas ei sos ómines (ma si faet fintzes cun is agetivos/prn. de posidura custu, cussu, cudhu: custu ei cussu ei cudh'àteru), e méngius innoghe puru a dha regularizare e in s'iscritura e adatandho, totu su prus, sa letura. Coment'e impreu, sa e cng. serbit a pònnere impare duas fràsias o duos foedhos de su matessi importu grammaticale, ma bortas meda si ponet solu coment'e po giare prus fortza a su chi si narat (che in is fràsias de ammostu), e fintzes in su sensu de ma, cun idea de contràriu, de abbétia (babbu tou triballendhe che iscrau e tue ammandronadu!); si ponet fintzes po s'idea de aciunta, po cunsiderare impare duas o prus cantidades de aciúnghere o summare apare (in itl. = più). Coment'e vocale est desinéntzia de unos cantu númenes mascos e agetivos e deosi in campidanesu càmbiat a /i/: cane > cani, fradile > fradili, molente > molenti, ómine > ómini, pane > pani, callente > callenti; unos cantu númenes e agetivos chi a mascu essint in /e/ fúrriant sa desinéntzia in /a/ po fàere su f.: coghidore - coghidora, malefatore - malefatora, traitore - traitora, samunadore - samunadora. In camp. a logos (raru) sa /e/ est desinéntzia ue in totu su sardu si ponet sa /a/: es. mebe - meba/mela. Iscrita manna, E, s'impreat coment'e incurtzadura de Est, sa bandha geogràfica de s'oriente, e coment'e númene de una vitamina. A/c. sa e cng. e sa ’e prep. (cun aféresi de /d/) si podent cunfúndhere apare segundhu comente s'iscriet (es. "un'e mesu" podet bàlere unu e mesu – nr. unuemmésu = unu prus su mesu – e fintzes unu ’e mesu – nr. unuemésu = unu de mesu), a bortas fintzes cunfundhendho su significau: po cussu est méngius a no apostrofare mai su foedhu chi benit innantis de sa e cng. e ne sa prep. de e iscríere unu e mesu, fizu e mama, frutu e àrbure, tapu e fundhu e totu deosi po arresurtare prus craros fintzes unu de mesu, fizu de mama, frutu de àrbure, tapu de fundhu e àteros Sentences custa cosa andhat bene como e andhaiat bene tandho ◊ cussu cristianu est fatu e lassau ◊ est aici e no ndi bollu intendi prus! ◊ custos sunt maridu e muzere, frade e sorre, sorga e nura ◊ papat pani e casu 2. e ita bolis? ◊ e a ue ses tuchendhe? ◊ e chie leat casu! ◊ e ite s'isto deo, a su postu tou!…◊ e andhe brea a mi che àere lassadu furare su zuo! 3. tzertos campant su cane cun sas mezus ingognas e no daent unu bículu de pane a unu famidu! ◊ tue no cheres e deo emmo! ◊ e comente, no ndhe li dao deo e ndhe li daes tue?! ◊ a ite tiat èssere: deo triballo e tue nono?! ◊ est beru e no lu cheres atrocare! ◊ mi fia drommendhe e tue mi ndhe ischidas! 4. duos e duos faghet bàtoro, chimbe e chimbe deghe Etymon ltn. et Translations French e, et English alphabet letter, and Spanish e, y ("e" davanti a parola che comincia con i) Italian e, ed German e, E, und (Konj.).

elleíta, elleíte? , avb Definition ello e ite? = ite importat si?…, no importat si…: dhu narant coment'e pregontandho ma chentza de ibertare arresposta Synonyms e antonyms ellea Sentences elleite si sunt totu féminas, sos fizos chi at tentu?! ◊ elleite si cussa cosa si che est cota meda? antzis menzus gai! Translations French eh bien… English and then Spanish ¿y entonces? Italian beh?, e beh? German und nun?

epúru , cng, avb Definition e puru: cun totu cussu, mancari deasi, ma a bortas nau cun fele e a murrúngiu, in su sensu contràriu a su normale; candho si arrepitit tenet fintzes su significau de giai fut ora! Sentences deo puru sonniei de ti àere in cumpagnia pro tota sa vida mia, epuru no ti tenzei ◊ nachi bi andhaiat paga zente, a su coju, epuru su locale fit prenu! 2. epuru bi l'as fata, mih, a mazare una criadura!…◊ male, epuru l'ant àpidu, mih, coment'e si che collire sa cosa! ◊ epuru epuru mi azis visitadu in sa maladia!… 3. epuru epuru mi as faedhadu! ◊ bi so andhadu e mi at pagadu: epuru epuru!… Translations French pourtant English and still Spanish sin embargo, no obstante Italian eppure German dennoch, trotzdem, und doch.

fressúra , nf: frisciura, frissura Definition sa parte de su corpus fata de coro, prumone, figau e isprene (de is animales bochitos,si costumat meda a dha fríere)/ circai o agatai ossus in sa frisciura = bídere male o cosa male fata fintzas inue no bi ndh'at Synonyms e antonyms corada, revea Sentences a chie cheret comporare concas, cordas, fressuras e immertzados! ◊ ma nara, non ndi apu a depi bogai is frisciuras a foras, po mi ponni custa giacheta?! 2. ita mala frisciura chi ti at postu mamma tua… bascitedha e fungura, no isbélias mancu nua! Surnames and Proverbs smb: Fressura, Frissura Etymon ltn. frixura Translations French fressure English liver and lights Spanish asaduras de res Italian coratèlla German Geschlinge.

imbrortzinàre, imbroscinàre , vrb: imbrossinare, imbrossinzare, imbrossulare, imbruscinai, imbrutzinare, imbusciai 1 (im-bu-sci-a-i) imbussinare, immussinare Definition pònnere e orrumbulare in terra a longu a longu, trisinare in terra o, segundhu ite, in istrégiu cun calecuna cosa (es. farra) totu furriandho a dónnia bandha po fàere apicigare sa farra o àteru; fintzes su si fichire in calecuna chistione; nau a briga a fémina, crocare cun ómine / imbusciai su pipiu = pònnere sa criadura subra de s’artare de sa capella ue est coladu su Corpus de Cristos Synonyms e antonyms imbrotulare, isterrigare / imbusciae Sentences su cumassu modhiatu pro no si apitzigare s'imbrórtzinat in sa farina ◊ s'àinu s'imbússinat in terra ◊ dèu arruiu imbrusciendi is peis in su pruini ◊ su cuadhu iscapu s'imbrúscinat in s'anea ◊ s'imbolat in s'istoja e s'imbrossinzat ◊ fint imbroscinados in su ludrau ◊ apo passadu sa die imbrutzinadu in terra ◊ s'est imbussinau in mesu de su nie 2. totu custu cambiamentu, a parri miu tui ti ses imbruscinau in calincuna porcheria (Lai) 3. prinza ses? cherzo ischire cun chie ti ses imbussinada! Etymon srd. Translations French rouler English to roll (over and over) Spanish revolcarse Italian avvoltolare, voltolare German zusammenrollen, wälzen.

inchighiristài, inchighiristàre , vrb: incixiristari, incragaristai, increghestare Definition coment'e fàere o artzare sa crogorista, arrennegare, su si crèdere meda, bogare sa conca de su sacu foedhandho cun atza Synonyms e antonyms achibberare, achighiristai, altivai, inchibberare, inchighiridhare / abbetiae, afutare, airai, aorcare, arrabbiai, arrannegai, collobbiare, inchestare, inchietae, inchimerai, incrabudhire, infelai, infuterare, insutzuligai, intziminire, renignai Sentences at rispostu increghestèndhesi ca sos disisvios fint totu solu pro sos zòvanos ◊ mi furia incragaristada ancora de prus e ia crétiu de passai is dis prus orrorosas de sa vida Etymon srd. Translations French se fâcher à mort, remplir d'orgueil, lever la crête English to fret and fume, to make proud, to get cocky Spanish alzar el gallo Italian adirarsi forteménte, insuperbire, alzar la crésta German sich erzürnen, stolz werden, den Kamm schwellen lassen.

ingortigài , vrb Definition nau de un'arremu postu male de no passare bene su sàmbene, fàere coment'e ortigu agiummai de no dhu pòdere mòvere, de no si dhu sentire, fàere unu pagu a dolidura e a iscrafíngiu; intostare, cancarare de su fritu Synonyms e antonyms abborticare, addormicare, ammotroxinai, iformicare, indormicare / abbadherigare, ammustèlchere, cancarai, intostai Etymon srd. Translations French engourdir English to have pins and needles Spanish entorpecer Italian aggranchire German erstarren.

iscrutzài , vrb: isculsare, iscultzare, iscurtare 1, iscurtzare, scruciai Definition bogare is botas, sa cartzamenta; furare is iscarpas a unu Synonyms e antonyms isbotare | ctr. caltare Sentences no t'iscurtzes ca ti faghet male, a pes nudos! ◊ su pipiu si cratzat e s'iscrutzat ◊ creíndhelu festajolu bene mudadu li ant intimadu de s'iscurtare, ma fit a prantas in terra ◊ a pitzinnu minore mi ant iscurtadu e trobeidu che anzone pro mi che furare su bestiàmine! 2. si est drommidu e li ant pitzigadu sa brulla de l'iscurtzare ◊ in tempus de gherra segundhu ue fit no faghiat a si fidare cun iscarpas noas, ca l'iscurtzaiant! Etymon srd. Translations French déchausser English to take shoes and socks off Spanish descalzar Italian scalzare German Schuhe und Strümpfe ausziehen.

isculuzonàre , vrb: iscuruzonare Definition cricare, istare cricandho is cugigones, in is cugigones Synonyms e antonyms fodichinare, iscrucuzonare Etymon srd. Translations French fouiller dans les débarras English to search high and low Spanish rebuscar en los rincones Italian frugare nei cantùcci, nei ripostìgli German kramen.

iscumpassàre , vrb Definition agiummai coment'e fàere a cumpassu: abbaidare bene a s'atenta Synonyms e antonyms iscodrignare, palmizare Sentences sos pilos canos chi mi apo agatadu mi los apo iscumpassados rie rie Translations French dévisager English to look up and down Spanish examinar Italian squadrare, osservare German mustern, beobachten.

lebbreríscu, lebbríscu , agt: levreriscu, libberiscu, libbrariscu, libbriscu, limbriscu Definition nau de un'arratza de cane, mannu e pruschetotu bonu meda po cúrrere; nau de unu, chi est lestu e furbu, àbbile, abbistu e prontu no sèmpere po su bonu, chi no càstiat de ofèndhere o de fàere cun atza, isfaciu puru, chentza caràtere / longu che cane levreriscu = istrízile Synonyms e antonyms faciudu, gafante, lebrerincu, prontu Sentences fato de bratzos, do un'isfretzida e brinco a fora che cane lebbriscu ◊ mi che lampei che cane lebbriscu a mi ndhe leare una francada 2. macu macu o libbriscu fit chirchendhe sa tana in logu friscu! ◊ sos cussizeris prus libbriscos li podiant dare agiudu ◊ cussu limbriscu a chie li dait a mandhicare narat "Babbu"!◊ fit un'ómine sàbiu ma libbriscu che lèpere Etymon ctl. llebrer + -iscu Translations French sans scrupules, opportuniste, libertin English free and easy, opportunist Spanish lebrel, desaprensivo Italian spregiudicato, opportunista, libertino German skrupellos, frech.

minudàntzia , nf: minutàntzia, minutàssia, minuzànsia, minuzàntzia Definition cosighedha minuda, pitica, trastighedhos (fintzes a bèndhere), chistiones de pagu contu, de pagu importu Synonyms e antonyms fiolera, gnagneria, minudàglia, minudàmine, minudéntzia, minutzúmine Sentences in custa minutàntzia non bi at nudha de briare! Etymon srd. Translations French pacotille, bagatelle, futilité English bits and pieces, detail Spanish menudencia, nimiedad Italian minutàglia, quisquília German Kram, Krimskrams, Kleinigkeit, Quisquilien (Pl.).

minudéntzia , nf: minudéssia Definition cosa pitica, orrughedhos, cosas de pagu contu Synonyms e antonyms atallaria, firchinadura, minudàntzia, minudera, minudia, minutzúmine, pibidhia Sentences cussa minudéssia mancu la collas, colli sa pedra prus madura! Etymon ctl., spn. menudencias Translations French pacotille English odds and ends Spanish menudencia Italian minutàglia, minutame German Kleinkram.

nébidu , agt: néidu, népidu, népitu, níbidu Definition nau de truncu de mata (mannu o piticu, grussu siat o fine), chi no portat nodos, ténneru, deretu e de totunu andhare, e po cussu fintzes lisu, chentza giúmburos: nau de terrenu, chi est bellu totu in paris, límpiu; nau de persona, chi no tenet neghe, sana, chentza pecos Synonyms e antonyms daretu, nidu 2, ténneru / nédidu | ctr. nodosu Sentences as truncadu s'àrbure piús nébida ancora preustinu ◊ at norant'annos, ma est nébidu che opinu ◊ at fatu duos bellos irfilares népitos de tuntunnos ◊ carchi mandrone si fit ingulimatu a cussas raicras bellas e népitas ◊ piantas altas, népidas, fozidas, de formas variadas e istranas (F.Dore)◊ po fae iscalas de carru serbiant matas néidas de ílixi 2. est una tanca manna, totu tirrinu népitu ◊ in còscias portat is carris níbidas che s'ou ◊ sos tzeracos, canno b'at de mannicare, sa canistedha la lassant népita che agliola (A.Pau) 3. de sentidos fit fémina nébida e sana ◊ sa pitzinnia est s'istajone de sa vida piús níbida e rica ◊ che népidu cristallu istat s'aera (F.Dore)◊ su mare fit che népidu cristallu Translations French tronc droit sans nœuds English straight and smooth (trunk) Spanish tronco recto y liso Italian diritto e lìscio (fusto) German glatt, aufrecht.

nídidu , agt: nítidu Definition chi si biet bene meda, craru craru, límpiu Synonyms e antonyms nidu* 1, nódidu / ciaru Translations French propre English clean and tidy Spanish nítido Italian nìtido German klar, rein.

palmizàre , vrb: aprammizare, parmitzare, prammizare Definition castiare bene a dónnia parte, pruschetotu atesu e de logu artu e agiummai coment'e misurandho a prammu a prammu su logu chi si biet; fintzes cunsiderare a fine una cosa o chistione Synonyms e antonyms adhiare, allutzare, annotare, apompiai, avistare, chilcare, ciarizare, crasteare, iscumpassare, isperare 1, setiare Sentences gireit sos ojos coment'e a si chèrrere prammizare sas pessones ◊ est prammizendhe s'aera a bídere ite tempus faghet ◊ no ti fides, columba, ca s'astore est prammizendhe sa roca inue soles abbitare! ◊ si at parmitzatu su cassetone e si est abbitzatu de sos istampos ◊ prammizendhe dae sa sedha prus subra si sebestat su campusantu 2. ti prammizant sa cuscénscia cun su giudísciu de posca: zuighes malésigos, ite ndhe ischint de su proite de anzenas peleas? ◊ crè o no crè, in su pessamentu mi prammizaia totu sas naravellas intesas dai sos mannos (G.Ruju) Etymon srd. Translations French scruter, dévisager English to scan, to look up and down (s.o.) Spanish escudriñar, otear Italian scrutare, avvistare, squadrare German beobachten, mustern.

peribellógu , avb Definition peri su logu, aifatu de su logu Synonyms e antonyms apetotu, totube Sentences at ispeigau peribellogu totus is cumpàngius ◊ mi tragat peribellogu sèmpiri de mali in peus Etymon srd. Translations French partout English everywhere, here and there Spanish por todas partes Italian dappertutto, qua e là German überall.

pispisàlla , nf: pispisaza, puspusalla Definition orrughedhos finedhedhos, farinos, cosighedha de pagu contu, fintzes coígios, un'apenas de cosa Synonyms e antonyms pimpirida, pispisa Sentences is crapitas funt brutas de sa pispisalla de su pruini ◊ a ógnia sàntziu de carru ndi arruit de sa cerda sa pispisalla de su fenu ◊ si tocat a iscucullai sa pispisalla e is pimpirinas ◊ si bint is pispisallas luxentis de sa bia de sa palla Etymon srd. Translations French bribes English bit and pieces Spanish baratija Italian minuzzàglia German Kram.

sanzinàdu , agt Definition chi est a ispertiadas de diferente colore Synonyms e antonyms balzu, beltigadu, perdigatzu, pertiatu Sentences pisu, orzu sanzinadu Translations French zébré English with white and black stripes Spanish cebrado Italian zebrato German schwarz und weiß gestreift.

«« Search again