Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

ladíre , vrb: latire Definition èssere ladinu, bíere o pàrrere in manera crara, ladina Synonyms e antonyms bídere, làdere*, pàrrere Sentences de cantu fit brusiada in cara no si li ladiant sos ojos ◊ fint incuntzanne de prus e si lis latiat dae su portafógliu! ◊ su versu de Tucone si ladiat! ◊ sont sos prus ricos e si lis latit! ◊ ti lu ladis puru chi no ses nàschiu in domo! Translations French être évident English to be plain Spanish ser evidente Italian èsser evidènte German klar sein.

mancài 1 , vrb: ammancai, mancare Definition bènnere mancu, pèrdere, su dhue àere mancàntzia, farta, su no dhue èssere o èssere pagu de is cosas (aus. èssere, o fintzes àere si su sugetu de su vrb. no est precisu); fàere a mancu, fàere mancàntzias, cosas malas o chi no andhant bene mescamente contras a un'avertimentu o una régula (aus. àere) Synonyms e antonyms afaltai, miminare, scimai / istramancai | ctr. bundhare, crèschere, èssere, subercai Sentences s'iscuta chi so mancadu mi ch'est pigadu su late in su fogu ◊ sunt duas dies chi mi mancat su bestiàmine ◊ mi est mancadu custu traste: bidu mi l'as? ◊ li sunt mancadas sas fortzas ◊ a cancu cumpàngiu no fiant mancadas is iscrocorigaduras ◊ males za no ndhe mancat a neune ◊ in custu tretu, de intúnigu che ndhe cheret àteru: comente colo sa riga si bidet chi bi ndhe mancat ◊ nos at mancadu cosa dae domo ◊ mi at mancadu bestiàmine ◊ mi sunt mancadas sas berbeghes ◊ de brabeis e angionis no ndi at mancau prus 2. ei, no apo a mancare de fàghere su chi naras tue!…◊ no as mancadu de fàghere sa faina: lampu!… mandronatzu! ◊ atrus no iant mancau de nai cancu fuedhu in prus ◊ ndh'at contau de fatos in ca fut in Iugoslàvia!… ma ci no est mortu pagu dh'at mancau 3. mamma mia, perdònami si calchi borta apo mancadu ◊ sa curpa est sa tua ca as mancadu tue ◊ si apu mancau sèndiri pipia bollu èssi perdonara ◊ nàrami in ite apo mancadu pro meritare tanta pena! Surnames and Proverbs prb: chie no mancat no est nàschidu Etymon itl. Translations French manquer, faire défaut, commencer à manquer English to be lacking Spanish carecer, faltar Italian difettare, mancare, scarseggiare German mangeln, knapp sein.

maretàre , vrb: ammaretae, maretzai Definition mòvere che is undhas de su mare Synonyms e antonyms marugliai Sentences su trigu est maretendhe ◊ bido sos fiores maretados ◊ maju bellu in sos campos laorados maretendhe presentat su laore Translations French flotter, il y a eu de la tempête ou la tempête a fait rage (v. imp.) English to be wavy Spanish olear, encresparse Italian fluttuare, mareggiare German wogen.

matanài, matanàre , vrb: ammatanai Definition pigare o giare matana, pelea, múngia Synonyms e antonyms afandhare, afauciae, allacanae, assupai, peleai | ctr. asseliare Sentences mentes sàbias bi sunt matanendhe dae annos a s'iscoberta ◊ so sempre matanendhe a caldu e a fritu che isciau ◊ amus matanadu tota note e no amus piscadu nudha ◊ in rimas isolviat dogni tema, sentza bisonzu de si matanare Etymon srd. Translations French affliger, se tourmenter English to trouble, to be tormented Spanish atormentarse Italian travagliare, tormentarsi German quälen (sich).

mediài 1 , vrb Definition essire coment'e médios, pigaos a machiore, fora de sèi, pèrdere is sentidos Synonyms e antonyms irmedhighinare, ismemoriai Etymon srd. Translations French être hors de soi English to be beside oneself Spanish estar fuera de sí Italian èssere fuòri di sé German außer sich sein.

megài, megàri , vrb: amegai* Definition m. a, de…: èssere apunta a…, acanta a…, èssere faghindhe… (si podet nàrrere de su presente e fintzes de su passau, imp.) Sentences megàt de si fai una barca ◊ eita megat de sutzedi? ◊ megas de mi fai su chilighiti ◊ murighendi in sèi in sèi si megàt: Oi etotu bollu imparai a ligi ◊ ita megas de arrallai? ◊ ita megas de fai? ◊ no intendis su chi megant de ti nai?! ◊ bah, dèu megu a nci andai: adiosu! Translations French être sur le point de… aller + v. English to be going to… Spanish estar para, estar a punto de… Italian èssere nell'atto di… German im Begriff sein (Inf.), gerade.

mendigài , vrb: mindhigàre, mindigai, minnicare Definition pedire sa lemúsina, fàere su pedidore; torrare, o èssere, a míndhigu Synonyms e antonyms lemusinai, pedie, pedulianare, mischinzare / abasciai, amenguai, immenguare, miminare, torrae / arrunzinare | ctr. donai, giare / errichire Sentences a unu mindhigu no li mancat it'e mindhigare ◊ cussos no si abbarrant a mannos a minnicare pasturas e mànnicos dae palas de sos àteros 2. est mindigada sa sustàntzia chi lompit a is fròngias Translations French mendier, être en difficultés financières, vivre dans la gêne English to beg, to be in shortage Spanish mendigar, vivir en la estrechez Italian mendicare, èssere in ristrettézze German betteln, in beschränkten Verhältnissen leben, abgebrannt sein.

mischinzàre , vrb Definition èssere o istare in mischinzia, a mindhighiu, in su pagu a tropu, in su bisóngiu, àere bisóngiu / m. de… = àere bisonzu de… Synonyms e antonyms arrunzinare Etymon srd. Translations French avoir de la pénurie English to be in shortage Spanish vivir en la estrechez Italian avére penùria German mangeln, in beschränkten Verhältnissen leben, abgebrannt sein.

nàscere, nàschere , vrb: naschi, nasci, nàsciri, nàssere, nassi Definition bènnere (e fintzes batire) a su mundhu, cumenciare una vida noa, abbandha, coment’e persona o àteru èssere distintu (animale, erba, mata), nau fintzes po fàere naschire; essire, àere cuménciu, dipèndhere o bènnere de calecuna cosa, de unu logu, de ccn. / pps. nàschidu, nàsciu (nà-sci-u: nàsciu = nà-sciu, 1ˆ p. sing. ind. pres.), nàssiu, ger. naschendhe, nascendho; aus. èssere, ma cun 3ˆ pers., e cun sugetu indeterminau, fintzes àere (e, si cumprendhet, candho tenet valore transitivu) Synonyms e antonyms inceurrare, naschie, tudhire / comentzari, depèndhere | ctr. mòrrere / acabbae Idioms csn: nàsciri bistiu = èssere afortunadu; nàsciri a una brenti = nàschere a croba, duos paris (nadu de cristianu o de animale) Sentences niune naschet imparadu ◊ ocannu bi at nàschidu criaduras meda ◊ de cussu chi apu seminau at nàsciu unu fundu innòi e unu in cudhei ◊ sa chibudha est totu naschindhe ◊ dèu fua che a sa dí chi fua nàscia ◊ si sunt cojados e lis at nàschidu fizu puru ◊ sa mamma chi dh'at nàsciu! ◊ sa mamma unu tempus a sos fizos dhos naschiat in s'istoja ◊ us crabitus furint totu nascendho ◊ cun custu sicore no bi naschet su sèmene ◊ apenas torraia a domo guasi a prepoténtzia torraiat a mente sa limba chi aia imparadu naschendhe ◊ petzi bi at nàschidu erba in cussu terrinu ◊ medas nascint istrupiaus ◊ fio pentzanno ca benit a nàscere innoje!◊ sa die dèu potzu nai ca seu torrada a naschi ◊ bos apo biu nassenno 2. in cussa roca bi naschet una camba de abba ◊ a sa fata de sa die naschet su sole ◊ ndi at a nasci una tribbulia manna Etymon ltn. nascere Translations French naître, faire naître English to be born, to spring up Spanish nacer, surgir Italian nàscere, sórgere, originare German geboren werden, zur Welt kommen.

naschíe , vrb: naschire, nassire Definition bènnere a su mundhu, cumenciare una vida noa, abbandha, coment’e persona o àteru èssere distintu (animale, erba, mata), nau fintzes in su sensu de batire a su mundhu, fàere naschire; essire, àere cuménciu, dipèndhere o bènnere de calecuna cosa, de unu logu, de ccn. / pps. naschiu; ger. naschindho Synonyms e antonyms inceurrare, nàschere*, tudhire / comentzari, depèndhere, essire | ctr. mòrrere / acabbae Sentences custos pitzinnos de como los naschis, los pesas, los vestis, e issos mancu vae innoromala! ◊ bochint sos fizos prima de naschire pro sa fadiga de los pesare! ◊ in cuile fiant naschindho is angiones ◊ sos fizos dhos naschiant in terra in s'istoza Translations French naître English to be born, to come up Spanish nacer Italian nàscere German geboren werden, zur Welt kommen.

obretàre , vrb: orbetai, orovetai, orvetai, ovretare Definition istare a oretu, a iscoca, fàere sa posta a una cosa o a ccn. po bíere ite faet, a ue andhat o àteru; orivetai est fintzes fàere s'orivetu, s'órulu de unu bestimentu Synonyms e antonyms aorutai, iscocai, oretare, punterare, selentare, selvare / orulare 1 Sentences s'astore est obretandhe carchi terpe ◊ ant orbetau su corou fintzas a candu est essiu ◊ est irfadau de ovretare ◊ luegu mi ant orivetau, cussus 2. portàt unu mantu de orbaci arrúbiu orovetau de birdi Etymon srd. Translations French être en vedette, guetter, suivre English to be on the lookout, to spy, to tail Spanish atalayar, acechar Italian stare in vedétta, spiare, pedinare German Posten stehen, ausspionieren, bespitzeln.

pecài, pecàre , vrb Definition fàere male, pecaos, fartas chi tenent una responsabbilidade chi s'ischit e si sentit; foedhandho de cosa prantada, matedu, gente, machinàrios o àteru, àere o bogare difetu, andhare male, fàere farta in su funtzionamentu o cumportamentu Synonyms e antonyms faltare Idioms csn: pecare a origras = àere carchi pecu a origras, èssiri surdu, grai de origas, betàresi a surdu; pecare a macu, a tontu = àere carchi pecu de macos, de tontos Sentences nimmancu dèu ti cundennu: bai e no pechis prus! (Ev.)◊ su dinari non at un'ànima de sarvare, non pensat, non disizat, non furat, non pecat (G.Ruju)◊ chini pecat si perdit s'amistadi de Deus 2. eite a origras pecas: so tres oras cramèndhedi e tue totu nudha! ◊ is infertus podint pecai, si no funt fatus bèni Etymon ltn. peccare Translations French pécher, faire défaut English to sin, to be deficient Spanish pecar, cojear, tener defectos Italian peccare, difettare German sündigen, mangeln, fehlen, mangelhaft sein.

pertocài, pertocàre , vrb: pretocai Definition tocare, reguardare, èssere de ccn. o de calecuna cosa; foedhandho de gente po su chi est sa manera de fàere, fàere dannu a su crebedhu de arresurtare unu pagu macos Synonyms e antonyms impertocare, tocae / sprestocai Sentences su chi ti pertocat, bonu est chi dhu circhis! ◊ in sos archivos si podet imbènnere su chi pertocat s'istória ◊ s'allega de prus importu mannu pertocàt sos annos chi aiat istudiadu (Z.F.Pintore) 2. cussa maladia dhus pretocat su ciorbedhu! Etymon ctl. pertocar Translations French revenir, concerner English to concern, to be due Spanish concernir, corresponder Italian spettare, riguardare, attenere German angehen, zustehen.

pipioníre , vrb Definition nau de is linnas, infarratzare, essire totu istuviolada de comente si dha papat su greme Synonyms e antonyms abbrumai, afarruciare, afarrixedhai, arnai, impupughinare, infarraciai, pertuntare, pubujonare Sentences sa linna si no est segada in muta bona si pipionit Etymon srd. Translations French se vermouler English to be worm-eaten Spanish carcomer Italian tarlare German wurmstichig machen (vom Holzwurm).

punnài , vrb: apunnai, punnare Definition andhare a…, petire o tirare a… (unu logu o cosa), ispínghere po…, cricare de… / a ue punnas? = a ue tzóchias?, aundi andas?; punnare a una cosa = bòllere una cosa Synonyms e antonyms apinnonare, impugnare, ispinnicai, petire 1, puxae Sentences a ube punnat custu cúrrere in fatu de pistichinzos chene fine? (F.Satta)◊ giaja iat decídiu de punnai conca a Sa Costa po mi fai biri calincuna bellesa de Castedhu ◊ su tiau punnat cumenti a unu malloru arrannegau! ◊ sos puzones sunt punnendhe a gialdinu, a mandhigare 2. punna de torrare, ca mi bisonzas in domo! ◊ si andhas luego e punnas de torrare mi agatas ◊ deo no bi punno a èssere ricu Etymon ltn. pugnare Translations French aspirer, incliner (à) English to be inclined, to yearn Spanish ansiar, propender Italian anelare, propèndere German sich sehnen, neigen.

revèntere , vrb Definition lòmpere a un'iscopu; fàere sa revéntida, giare prova chi est bonu, adatu, de agguantu, andhare o essire in bonu Synonyms e antonyms arrannesci, imperti, reventire* Sentences mancari bei penses die e note, no reventis a cumpònnere un'otada! Translations French réussir English to be able Spanish lograr, conseguir Italian riuscire German gelingen.

sapèschere , vrb rfl: assabèschere* Definition su si acatare de is cosas Synonyms e antonyms abbigiare, assaborire, saerare, sapire Sentences semus cumbintos, chene nos sapèschere, chi semus su chi manicamus e bivimus ◊ chene si ndhe sapèschere ripitint cosas chi fachiant sos mannos ◊ prima de apèrrere ojos, innossente, de vida e morte no ti ses sapéschiu (G.Zichi) Translations French percevoir, apercevoir English to be conscious Spanish concienciar Italian èssere consapévole German bewußt sein.

sapíre, sapíri , vrb Definition su si acatare de is cosas, su avèrtere, aferrare o ischire is cosas cun is sentidos (e fintzes solu su ischire, su cumprèndhere): s'impreat cun s'aus. èssere e àere candho est transitivu cun cmpl. ogetu (ma pigat sèmpere su pron. personale de su sugetu, est sempre vrb. prnl.)/ piciocu chi no si sapit = chi no cumprendhet, no arrexonat ca est tropu criadura Synonyms e antonyms abbigiare, acapassai, saerare, sagamare, sapiare Sentences bivis in su fogu sentz'e ti sapiri! ◊ est tzegu e no si sapit de nudha ◊ su crabaxu no si ndi est sapiu de tènniri in su tallu unu pegus allenu ◊ surdu che picu, e ite s'at a sapire?! ◊ candho si est sapidu solu, su pisedhu at comintzadu a timire ◊ no si podet isplicare su chi in coro mi sapia ◊ chi mi ndi fuia sapiu iap'a èssiri essiu! ◊ daghi si sapiat segura de no la bídere niunu, l'isganzaiat su risu, a su piciocu ◊ si fit sapia chi su maridu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ no nd'apu biu, no mi ndi seu sapiu ◊ no ti sapis chi ses irballendhe?! ◊ comente mi at sapidu assuprindhe est bénnidu a mi abbojare ◊ fostei si sapit de dogna cosa! ◊ candho si aiat sapiu sos duos ómines non los aiat connotos (G.Piga) Surnames and Proverbs prb: su dannu peus est a no si sapire Etymon itl. sapere Translations French percevoir, être conscient, constater, se rendre compte English to perceive, to be conscious, to ascertain Spanish percibir, ser consciente, percatarse Italian percepire, èssere cosciènte, avvedérsi, constatare German wahrnehmen, bewußt sein, bemerken, feststellen.

sarracràre , vrb: assorrocare, sarragai, sarragare, sarragiare, serragare, serregai, serrocare, sorrocare, sorrocrare, sorrogai, sorrogare, sorroxare, surragare Definition fàere sa boghe iscannia, grussa, pèrdere sa boghe; fàere una genia de moida, de sonu in s’ogroena e in buca torrandho àlidu candho unu est dormiu Synonyms e antonyms arragai, arrughire, asserraxare, assorrogare, inserregare, isarrogai / arroncai, corroschiare, cosconare, currungiai, farroscai, roschidare, sarrascare, surrusare Sentences ant cantadu fintzas a si ndhe sarragare ◊ chentza boche, sorrocraos, sichiant a bochinare 2. coment'e unu portzedhu sorroganno, gai est su tonu de sa boghe tua! Etymon ltn. *subraucare Translations French enrouer, ronfler English to be hoarse, to snore Spanish ronquear, roncar Italian fare ràuco, èssere ràuco, russare German heiser sein, schnarchen.

sarraxàre , vrb: asserraxare, serraxare Synonyms e antonyms arragai, arrughire, isarrogai, sarracrare* Translations French râler, être enroué English to gasp, to be hoarse Spanish ronquear Italian rantolare, èsser ràuco German röcheln, heiser sein.