abbagadiàre , vrb: bagadiare Definition fàere bagadiu, fàere festa, no andhare a trebballare Synonyms e antonyms afestai Sentences su lunis m'abbagadio ca est printzípiu de chita, su martis so cossumita: no beto bucone a buca Etymon srd. Translations French prendre congé English to take a day off Spanish estar de vacaciones Italian celebrare il giórno festivo, far vacanza German feiern.

abbaradhàre , vrb: abbaredhare Definition su si lassare pigare cun calecunu sentidu de amore forte meda po ccn. o calecuna Synonyms e antonyms abbelare, alleriare, ammorare, imbelare, inamorai, indeosare, ingeniai / ammachiae Translations French s'embéguiner English to take a fancy Spanish enamorarse Italian invaghirsi German sich verlieben.

abbelàre , vrb: abbeliare Definition agiummai coment'e pònnere o portare unu velu in is ogos de no pòdere bíere bene is cosas, nau in sensu de si lassare pigare de unu sentidu forte meda, pruschetotu de amore po una fémina o po un'ómine Synonyms e antonyms abbaradhare, ammorare, imbelare, inamorai, indeosare, ingeniai / abbalaucare, abbengare, ammodoinai, asturdire, atolondrai, scilibriri, stontonai 1 Sentences no tenzo pasu finas a candho ti abbelat su mundhu chi ti daet su binu Etymon srd. Translations French s'embéguiner English to take a fancy Spanish encapricharse Italian invaghirsi German sich verlieben.

acumpagnàre , vrb: acumpangiae, acumpangiai, acumpannare, acumpanzai, acumpanzare Definition andhare impare cun ccn., fintzes po dhi fàere de ghia, po dh'agiudare; andhare aifatu de ccn. po dhi fàere onore; unire o pònnere a duos a duos, pònnere una cosa cun calecun'àtera Sentences acumpanzachelu a domo sua, su pitzinnu, ca a solu no l'ischit! ◊ si mi acumpanzas, cheria andhare a chircare unu malàidu! ◊ acumpanzabbila cun sa manu, sa cosa, ca sa màchina a sola no si la leat bene! ◊ acumpangiadhu cun s'ogu po biri aundi andat! 2. si acumpàngiat s'annada eus a fai arregorta bella ◊ tempus a favori ti at acumpangiau Etymon itl. Translations French accompagner English to take to Spanish acompañar Italian accompagnare German begleiten.

agiogulàre , vrb: azogulare, giogulare, zoculare Definition abbituare a istare giogandho comente faent is pipios ca no ischint fàere àteru: dhu narant de is animales puru Synonyms e antonyms abbrengulare, agiogatzare, giochitare, ingiogaciai 2. si l'azógulas, su catedhu no essit cane bonu Etymon srd. Translations French jouer English to take gambling Spanish juguetear Italian darsi al giòco German tändeln.

ammatutzàre , vrb Definition fàere a mata, nau de matedu; bogare o segare is tupas aprontandho sa terra po dh'arare Synonyms e antonyms immatai, innetiare, irrascare, ismatutzare, ispatare, matai, scrachirai Etymon srd. Translations French déboiser, dégarnir un terrain des buissons English to take bushs off Spanish podar, desbrozar Italian decespugliare German Gestrüpp entfernen.

apadronàre , vrb rfl Definition su si fàere mere, su si ndhe pinnigare sa cosa pigandhodha coment’e meres Synonyms e antonyms impobidhai | ctr. ispobidhare Sentences cussa cosa ti che l'as apadronada tue ◊ no chelzo chi su tempus si apadronet de sos pensamentos mios ◊ bos cherides apadronare de totu! ◊ nara, pitzinna, e cun ite motivu su coro meu ti as apadronadu? (P.Cherchi) Etymon srd. Translations French s'emparer English to take possession Spanish apoderarse, adueñarse Italian impadronirsi German sich bemächtigen.

apobidhài , vrb rfl: apopidhare Definition su si fàere mere de calecuna cosa, de unu logu Synonyms e antonyms acabarrare, apoderai 1, impadronizire, impobidhai, impoderare | ctr. ispobidhare Etymon srd. Translations French s'emparer English to take possession Spanish apoderarse Italian impadronirsi German sich bemächtigen.

arratirài , vrb: arretirai, arritirai, arritirare, retirai Definition torrare agoa, andharesindhe, lassare istare una cosa, una chistione, un'impíciu; learesindhe de unu logu calecuna cosa chi apartenet o pertocat a chie ndhe dha leat, su ndhe pigare sa cosa de mesu ue istrobbat po dha pònnere a una parte, in su logu suo Synonyms e antonyms furriai, storrai / collire, leai, picare Sentences bai e arretiradí, lassa a perdi custas chistionis! ◊ sa filla de s'urrei si fut arritirada po nci pensai 2. sa mama ndi at arretirau su fillu de iscola ◊ sa mesixedha dh’arritiru a una parti ca dòngiu una passada de iscova Etymon itl. Translations French retirer English to take back Spanish retirar Italian ritirare German zurückziehen.

arrugài , vrb Definition andhare a segadura, passare in mesu de unu logu a manera de incurtzare su camminu de fàere, passare fora de camminu, de una parte a s'àtera de unu logu Synonyms e antonyms aggrucare, atravigare, atreminare, atruessai, ruciare Etymon srd. Translations French prendre un raccourci English to take a short cut Spanish atajar Italian prèndere una scorciatóia German einen Abkürzungsweg einschlagen.

assocài , vrb Definition nau de erbas e matedu, betare soca, pònnere arraighinas e crèschere bene (fintzes cracu); nau de gente, callai a ciorbedhu, crèschere de seru, essire giuditziosos Synonyms e antonyms acherrai, atichire, tènnere / insabiai Sentences su sèmini nascit, assocat e inflorit ◊ cuss'erba assocat meda, crescit meda a cambus ◊ custu sarmentu at assocau bèni Etymon srd. Translations French pousser English to take root Spanish arraigar Italian allignare German gedeihen.

assumbràe, assumbrài , vrb rfl: assumbrare Definition pònnere in suspetu, inchietare, èssere arrennegau, pentzamentosu; pigare o fàere assíchidu Synonyms e antonyms abbabbarrotai addojare, adumbrai, arreselai, issudhire, umbrai 2. acomenti fut imperrendi in còscia, totinduna bit unu lampu de luxi… e su cuadhu at assumbrau ◊ cussa, si pagu pagu dha fuedhas, atacat su tema sentza de si assumbrai! Etymon spn. asombrar Translations French éveiller des soupçons, donner des soupçons English to make suspicious, to take offence Spanish escamarse Italian insospettire, adombrarsi German argwöhnisch machen werden.

assusài , vrb Definition migliorare, cambiare in méngius, fintzes artziare is domos faendho àteru pianu Synonyms e antonyms addelantai, atelentare / ammellorai, impannitziri Sentences si est assusau su cixiraju maresu: at fatu domus bendendi cíxiri e caramellas ◊ sa fémina sàbia assusat sa domu, sa maca dha destruit ◊ assusit o no assusit, su messaju fait s'alimentu chi serbit po papai Etymon srd. Translations French tirer avantage, tirer profit English to take advantage, to improve one's own condition Spanish mejorar Italian avvantaggiarsi, migliorare la pròpria condizióne German einen Vorsprung gewinnen.

avacàre , vrb: avocare 1 Definition finire o serrare s'annu de iscola, cumenciare is vacàntzias Sentences s'annu sos iscolanos l'avocant in su mese de làmpadas Etymon srd. Translations French prendre ses vacances English to take holiday Spanish tener las vacaciones Italian prènder le vacanze German Urlaub nehmen.

birbillàre, birbilliàre , vrb: bribigliare, bribillare Definition pònnere in birbílliu Synonyms e antonyms imbirbilliare, inciulai, seguzare, tzuntzullare / abbupare, aggupare 1 Sentences candho sos ilgribbis si ndhe sunt andhados, tzertos si sunt torrados a bribigliare Etymon srd. Translations French exciter, faire emballer, s'enticher English to excite, to become excited, to take a fancy Spanish excitar, desbocarse Italian eccitare, imbizzarrire, incapricciarsi German erregen, verrückt machen, vernarren.

bocàre , vrb: bogai, –are, –ari, vocare Definition leare o portare de aintru a fora, fintzes in su sensu de fàere bíere, de ammostare, de cumprèndhere una cosa de sa parte chi si paret o chi s'ischit; ispogiare unu trastu chi si portat bestiu, fàere andhare o fuire a fora, fàere bènnere mancu, ispèndhere, nau de cantidade pigare una parte o fintzes totu po immenguare; acabbare; istesiare de pare, mòvere de s'incàsciu (fintzes un'arremu); essire de su letu de s'erriu; nau de piciochedhu mascu comente est créschiu, cumenciare a fàere sèmene; leare, brivare de un'incàrrigu (bogare dae + nm. incàrrigu, funtzione) Synonyms e antonyms ilgiogare, innoigare, irbesciai, isgioghedhare / acansare, balanzare, iscrúfere, lograi, otènnere / bochire, brotai, caciare, essire, ilbratare, leai, nàrrere / irburrare | ctr. insertai, intrae, istichire, pònnere, tzacare / aciúngiri, coglire Idioms csn: b. dae su mundhu = bochire; b. a manigare = pònniri cosa in mesa a papai; b. una cosa che ozu dae sa broca = a pagu a pagu; a si ndhe b. (de una cosa) = chistionaisindi cun ccn., abbogàresi, chistionàrendhe; bogàresi su bratzu (o àteru mermu) = mòere su bratzu dae s'incàssiu sou; b. su bratzu, sa conca, su pódhighe = istèrrere su bratzu, aparare sa conca a dainanti, istirare su pódhighe; bogare sa cara = fai bella figura; bogare dae su meu, dae su tou = fàghere cambiare idea a mie, a tie; petzi narat chi… e dae cue no lu bogas = no arrennescis a dhi fai nàrriri nudh'àteru, a dhi fai cambiai idea (ma si narat fintzas "bogare a ccn. dae ccn. cosa" in su sensu de si dha fai lassai, de dha lassai a pèrdiri); bogai, bogaisindi su frius, su fàmini = caentàresi, manigare; bogàreche sos… (númeru) annos = fai, lòmpiri is (númeru) annus; bogàreche su surcu (nau de s'àcua chi passat acuendi)= lòmpiri a s'acabbada de su surcu; bogai is pinnicas de sa brenti = mascàresi bene; bogai frocus o froris = fàghere difetu, chircare iscusas; bogare sas fortzas = fàghere totu sa fortza chi unu podet, mustrare sas fortzas chi unu tenet; bogai s'atza o sa punta a su gortedhu = arrodare; b. a pizu una cosa = pònnerela a craru, chircàrela, suguzarendhela; (una cosa o una chistioni) ndi bogat is ogus = est ladina, si bit a sola; bogai lèpuris a campu = iscobèrrere una cosa; bogai ollu, súciu de is perdas = fàghere prus de su chi si podet; bogare fae, linu, patata = tirai fà, linu, bogai patata de asuta de terra; bogare frutu = fai frutu (nau de is matas); bogare unu traste a corriolos = iscorriolare; bogare linna = isperrare linna, fàghere sa linna a perras, a ascras; bogai sa pedhi a unu = leàreli sa pedhe, iscorzare, bochire; bogai ccn. cosa (chi si narat) a unu = bogare fogu, nàrrerendhe male; bogai a unu mincidiosu = bogàrelu a faularzu, nàrrereli faularzu; bogare a unu a mortu, a cojuadu = pònnere in ziru sa boghe chi est mortu, cojuadu, e gai; bogare triballu, bogai cosa de fai = pònniri a trabballai, a fai, donai trabballu, fai òperas chi pigant genti a trabballai; bogare una leze, una moda noa = aprovare, fàghere una leze noa, imbitzare a un’àtera costuma; bogàreche sa moda, su físsiu = cambiai costuma, lassai su fítziu Sentences a sas festas bogant sos santos in portessione ◊ apustis próidu at bogadu su sole ◊ acabbau su dillúviu, sa genti est afainada a nci bogari s'àcua de is domus ◊ sas berbeghes a fàmine sunt boghendhe pagu late ◊ che ant bogadu su re e che cherent bogare su paba puru! ◊ est binu chi ti che bogat sos afannos ◊ boga binu dae sa cuba a sas ampullas! ◊ bogachendhe ca est tropu su chi mi as postu in su piatu! ◊ triballa ca ti che bogas su fritu! ◊ moghiat sa manu pro che bocare musca e muschitu ◊ sos irballos che cherent bogados ◊ sos físsios che cherent bogados a minore ◊ si at bogau su bràciu, su pei ◊ si che at bogadu sas dentes pro si pònnere dentiera ◊ duos sodhos chi tenet che los bogat in cosas de nudha ◊ boga dinai si bollis a ti fai trabballu! ◊ sas próidas a meda ant bogadu sos benos ◊ depeus bogai chi nosàterus si depeus istimai ◊ su primu piatu de su chi coghiat che lu bogaiat a sos pòveros de sa carrela 2. agabbare, finire: si est irmalaidadu e no che at bogadu s'annu ◊ lassaidendenche bogare s'annu e ndhi foedhaus!◊ s'abba est paga e no bi la faghet a che bogare su surcu ◊ custas iscarpas mi che bogant totu su zerru ◊ che bogamus custa tenta e nos pasamus ◊ sas provistas no che bogant su mese, su zerru, s'annu, ca sunt paga cosa 3. bochire: s'apesta chi che lu boghet, a isse solu! ◊ ite mi tantat chi ti che bogo dae su mundhu!…◊ no che l'at a bogare su fritu, puru, cun totu cussa cuguzura!… 4. nàrrere, chistionai: no bos ndhe bochedas chin nemos! ◊ aiat gana de ghirare a bidha, ma timiat a si ndhe bocare chin su babbu ◊ bae a sa furca: cosas de bocare a campu sunt, custas?! ◊ bòcandhe a campu tue, si ndh'ischis àteras, de cantones! ◊ ant bogadu sa boghe chi…◊ bogau mi ant a isposa sentza de tenni amorau! 5. acabbai: bogamidhu de càbidu! ◊ como li bogamus de cabu ca semus istracos ◊ a isse dae s'otada o dae su sonete no che lu bocabant! ◊ tui, bogau de is gazetinus no càstias àteru! 6. fàghere frutu, linna noa: ite ndhe as bogadu de tantu triballu? ◊ un'ómini tenèt una mata de pira chi no bogàt mai frutu ◊ at a bogare dae raighinas, ma sunt totu fruedhas pirastrinas! ◊ s'ollastu abbruxau in beranu torrat a bogai ◊ sas olias ant bogadu olia paga ◊ ant bogadu una muneda noa 7. triballare de una tzerta manera: nau dh'iat s'idea de si bogai un'arrogu de narboni po dh'arai a trigu ◊ cussa terra si l'at bogada a binza ◊ sa terra cheret bogada a ràllia pro bi prantare bide 8. sos pisedhos mascros, candho sunt in sos tréighi o batórdighi annos, comintzant a bogare 9. de totu custu balanzu, candho che bogas sas ispesas ti abbarrat pagu ◊ bogaus duus o tres, cassadoris de vàglia no nci nd'at ◊ de una suma che ndhe bogas un'àtera e bides cantu ti abbarrat ◊ bogadiche sa tzacheta e apícala! ◊ est malu a si che bogare pizu de bestimenta si su tempus no est assentadu in caentu ◊ cussa furriada mala de istrada che cheret bogada ◊ a Fulanu che l'ant bogadu dae síndhigu, dae mastru, dae preíderu ◊ chi no ponis immenti, in iscola, ti nci bogant! Surnames and Proverbs prb: crobu cun crobu no si ndi bogant s'ogu Etymon ltn. vocare po vacare Translations French arracher, sortir, enlever, ôter, extraire English to take off, to dig out Spanish sacar, quitar, extraer Italian cavare, estrarre, levare, ricavare, dedurre, portare fuòri, emanare, eméttere, secèrnere, eiaculare, sprigionare, tògliere, sottrarre, asportare, espèllere, espùngere, rimuóvere, destituire German herausziehen, gewinnen, ausströmen, ausscheiden, ejakulieren nehmen, entziehen, entfernen, ausschließen wegräumen, ausmerzen.

caciàre , vrb: cassae, catzare Definition bogare, fàere istesiare, fuire, andhare atesu; leare o bogare calecuna cosa chi no serbit; prnl., lograre una cosa disigiada (nau fintzes de bisóngiu, óbbrigu) Synonyms e antonyms irbersulare, irghelare, iscabbúllere, iscastedhare, ispitzigare, leai, mòere, pristare, sputzai | ctr. auntzare, inciulai, batire, chèrrere, cramare, pònnere Idioms csn: catzàresi su capoto = bogaresiche su capoto; catzàresi su sonnu = iscidaisindi; catzàresi unu disizu, sa preítia, su bisonzu, sa muga, unu dépidu, un'óbbrigu, su sidi, su machine; catzàresi o ischíresi catzare sa musca = èssiri bellu a si difèndiri; catzàresi s'impinnu, sa promissa = fai sa cosa impromítia, fai su chi est de doveri; catzare sos canes = fàgherelos asseliare chi no diant a subra a ccn.; catzare fogu = èssiri arrabiaus, fogosus in su fai Sentences càtzache dai domo cussa zente e tue etotu achipi a su trabàgliu! (A.P.Appeddu)◊ sos malafatores che cherent catzados ◊ catzadichela cuss'erba chi ti est atacada a sa camisa! ◊ catza su cane, no mi móssighet!◊ at iscutu sos cartzones po dhis cassae su pruine 2. apo fatu custu pro mi caciare su disígiu ◊ sunt pagos sos chi si podent catzare dogni gustu ◊ ch'est pigadu a s'àrbure: za si l'at catzadu su disizu de sa figu!…◊ si no cherides intèndhere peràulas malas, catzàdebbos s'óbbrigu e bos lassant in pasu ◊ andho a santu Bainzu de Portu a mi catzare s'impinnu ◊ cun custu dinari nos catzamus sos dépidos ◊ a fizu meu candho teniat deghessete annos mi l'apo catzadu e mandhadu a imparare un'arte ◊ sont essitos deretos catzanne focu Etymon itl. cacciare Translations French chasser, enlever English to drive out, to take out Spanish alejar, echar Italian scacciare, espèllere, tògliere, eliminare German vertreiben, ausschließen.

cautelài, cautelàre , vrb rfl Definition giare atentzione innanti segundhu ite cosa po no ndh'àere dannu Translations French se prémunir English to take precautions Spanish precaver (se) Italian cautelarsi German sich sichern.

contifizàre , vrb: contipizare, contivigiare, contivizare, cuntipizare Definition atèndhere a calecuna cosa o a unu cun contivígiu, tènnere contu una cosa, unu bene, a ccn., incurandhosindhe, faendhondhe contu; fintzes fàere impresse, tènnere coidu Synonyms e antonyms atèndhere, oloire | ctr. irbandhonare, lassai, sbandonai Idioms csn: contivizare s'interessu, sa memória, contivizare s'ortu, sa binza, su bestiàmine, sa domo; contipitzàresi pro ccn. = pentzai a ccn. pro su chi dhi podit bisongiai Sentences su contifizu in persone benzat pro contifizare! ◊ is féminas bolent contivigiadas! ◊ abertiat sos teracos de tentare e contipizare ◊ prima chi noche furent terra e mare est menzus a contipizare ◊ deviat torrare a sos impignos e sighire a contivizare su trabàgliu ◊ a chie che as a ti contivizare como chi ses malàidu? ◊ s'àrbure mia fit dada tentu e contivizada ◊ azis isvirgadu ésitos bonos candho bos sezis contivizados 2. non bos cuntipitzetas pro mene! 3. contipiza ca non bi at tempus de pèrdere! Surnames and Proverbs prb: a chie contivizat no mancat su pane Translations French avoir soin, soigner English to take care Spanish cuidar Italian aver cura, gestire, seguire German sich kümmern.

cotulàre , vrb Definition pònnere in mesu a cotza, po fàere istrobbu; intrare a s'acotu, a logu de aprigu, inue istare Synonyms e antonyms infrichiri, infruncuai, intraudhare, intraudhulare, intraugliare, intremèsiri / atzutzonare, aposentae Sentences si fit cotulada in domo de cudhu aposta pro che li furare sa cosa 2. sa porrociana de don Chicu penseit bene de si cotulare Etymon srd. Translations French s'entremettre, se réfugier English to interfere, to take shelter Spanish entrometerse, refugiarse Italian introméttersi, rifugiarsi, ricoverarsi German sich einmischen, sich retten.

«« Search again