abbagadiàre , vrb: bagadiare Definizione fàere bagadiu, fàere festa, no andhare a trebballare Sinonimi e contrari afestai Frasi su lunis m'abbagadio ca est printzípiu de chita, su martis so cossumita: no beto bucone a buca Etimo srd. Traduzioni Francese prendre congé Inglese to take a day off Spagnolo estar de vacaciones Italiano celebrare il giórno festivo, far vacanza Tedesco feiern.

abbaradhàre , vrb: abbaredhare Definizione su si lassare pigare cun calecunu sentidu de amore forte meda po ccn. o calecuna Sinonimi e contrari abbelare, alleriare, ammorare, imbelare, inamorai, indeosare, ingeniai / ammachiae Traduzioni Francese s'embéguiner Inglese to take a fancy Spagnolo enamorarse Italiano invaghirsi Tedesco sich verlieben.

abbelàre , vrb: abbeliare Definizione agiummai coment'e pònnere o portare unu velu in is ogos de no pòdere bíere bene is cosas, nau in sensu de si lassare pigare de unu sentidu forte meda, pruschetotu de amore po una fémina o po un'ómine Sinonimi e contrari abbaradhare, ammorare, imbelare, inamorai, indeosare, ingeniai / abbalaucare, abbengare, ammodoinai, asturdire, atolondrai, scilibriri, stontonai 1 Frasi no tenzo pasu finas a candho ti abbelat su mundhu chi ti daet su binu Etimo srd. Traduzioni Francese s'embéguiner Inglese to take a fancy Spagnolo encapricharse Italiano invaghirsi Tedesco sich verlieben.

acumpagnàre , vrb: acumpangiae, acumpangiai, acumpannare, acumpanzai, acumpanzare Definizione andhare impare cun ccn., fintzes po dhi fàere de ghia, po dh'agiudare; andhare aifatu de ccn. po dhi fàere onore; unire o pònnere a duos a duos, pònnere una cosa cun calecun'àtera Frasi acumpanzachelu a domo sua, su pitzinnu, ca a solu no l'ischit! ◊ si mi acumpanzas, cheria andhare a chircare unu malàidu! ◊ acumpanzabbila cun sa manu, sa cosa, ca sa màchina a sola no si la leat bene! ◊ acumpangiadhu cun s'ogu po biri aundi andat! 2. si acumpàngiat s'annada eus a fai arregorta bella ◊ tempus a favori ti at acumpangiau Etimo itl. Traduzioni Francese accompagner Inglese to take to Spagnolo acompañar Italiano accompagnare Tedesco begleiten.

agiogulàre , vrb: azogulare, giogulare, zoculare Definizione abbituare a istare giogandho comente faent is pipios ca no ischint fàere àteru: dhu narant de is animales puru Sinonimi e contrari abbrengulare, agiogatzare, giochitare, ingiogaciai 2. si l'azógulas, su catedhu no essit cane bonu Etimo srd. Traduzioni Francese jouer Inglese to take gambling Spagnolo juguetear Italiano darsi al giòco Tedesco tändeln.

ammatutzàre , vrb Definizione fàere a mata, nau de matedu; bogare o segare is tupas aprontandho sa terra po dh'arare Sinonimi e contrari immatai, innetiare, irrascare, ismatutzare, ispatare, matai, scrachirai Etimo srd. Traduzioni Francese déboiser, dégarnir un terrain des buissons Inglese to take bushs off Spagnolo podar, desbrozar Italiano decespugliare Tedesco Gestrüpp entfernen.

apadronàre , vrb rfl Definizione su si fàere mere, su si ndhe pinnigare sa cosa pigandhodha coment’e meres Sinonimi e contrari impobidhai | ctr. ispobidhare Frasi cussa cosa ti che l'as apadronada tue ◊ no chelzo chi su tempus si apadronet de sos pensamentos mios ◊ bos cherides apadronare de totu! ◊ nara, pitzinna, e cun ite motivu su coro meu ti as apadronadu? (P.Cherchi) Etimo srd. Traduzioni Francese s'emparer Inglese to take possession Spagnolo apoderarse, adueñarse Italiano impadronirsi Tedesco sich bemächtigen.

apobidhài , vrb rfl: apopidhare Definizione su si fàere mere de calecuna cosa, de unu logu Sinonimi e contrari acabarrare, apoderai 1, impadronizire, impobidhai, impoderare | ctr. ispobidhare Etimo srd. Traduzioni Francese s'emparer Inglese to take possession Spagnolo apoderarse Italiano impadronirsi Tedesco sich bemächtigen.

arratirài , vrb: arretirai, arritirai, arritirare, retirai Definizione torrare agoa, andharesindhe, lassare istare una cosa, una chistione, un'impíciu; learesindhe de unu logu calecuna cosa chi apartenet o pertocat a chie ndhe dha leat, su ndhe pigare sa cosa de mesu ue istrobbat po dha pònnere a una parte, in su logu suo Sinonimi e contrari furriai, storrai / collire, leai, picare Frasi bai e arretiradí, lassa a perdi custas chistionis! ◊ sa filla de s'urrei si fut arritirada po nci pensai 2. sa mama ndi at arretirau su fillu de iscola ◊ sa mesixedha dh’arritiru a una parti ca dòngiu una passada de iscova Etimo itl. Traduzioni Francese retirer Inglese to take back Spagnolo retirar Italiano ritirare Tedesco zurückziehen.

arrugài , vrb Definizione andhare a segadura, passare in mesu de unu logu a manera de incurtzare su camminu de fàere, passare fora de camminu, de una parte a s'àtera de unu logu Sinonimi e contrari aggrucare, atravigare, atreminare, atruessai, ruciare Etimo srd. Traduzioni Francese prendre un raccourci Inglese to take a short cut Spagnolo atajar Italiano prèndere una scorciatóia Tedesco einen Abkürzungsweg einschlagen.

assocài , vrb Definizione nau de erbas e matedu, betare soca, pònnere arraighinas e crèschere bene (fintzes cracu); nau de gente, callai a ciorbedhu, crèschere de seru, essire giuditziosos Sinonimi e contrari acherrai, atichire, tènnere / insabiai Frasi su sèmini nascit, assocat e inflorit ◊ cuss'erba assocat meda, crescit meda a cambus ◊ custu sarmentu at assocau bèni Etimo srd. Traduzioni Francese pousser Inglese to take root Spagnolo arraigar Italiano allignare Tedesco gedeihen.

assumbràe, assumbrài , vrb rfl: assumbrare Definizione pònnere in suspetu, inchietare, èssere arrennegau, pentzamentosu; pigare o fàere assíchidu Sinonimi e contrari abbabbarrotai addojare, adumbrai, arreselai, issudhire, umbrai 2. acomenti fut imperrendi in còscia, totinduna bit unu lampu de luxi… e su cuadhu at assumbrau ◊ cussa, si pagu pagu dha fuedhas, atacat su tema sentza de si assumbrai! Etimo spn. asombrar Traduzioni Francese éveiller des soupçons, donner des soupçons Inglese to make suspicious, to take offence Spagnolo escamarse Italiano insospettire, adombrarsi Tedesco argwöhnisch machen werden.

assusài , vrb Definizione migliorare, cambiare in méngius, fintzes artziare is domos faendho àteru pianu Sinonimi e contrari addelantai, atelentare / ammellorai, impannitziri Frasi si est assusau su cixiraju maresu: at fatu domus bendendi cíxiri e caramellas ◊ sa fémina sàbia assusat sa domu, sa maca dha destruit ◊ assusit o no assusit, su messaju fait s'alimentu chi serbit po papai Etimo srd. Traduzioni Francese tirer avantage, tirer profit Inglese to take advantage, to improve one's own condition Spagnolo mejorar Italiano avvantaggiarsi, migliorare la pròpria condizióne Tedesco einen Vorsprung gewinnen.

avacàre , vrb: avocare 1 Definizione finire o serrare s'annu de iscola, cumenciare is vacàntzias Frasi s'annu sos iscolanos l'avocant in su mese de làmpadas Etimo srd. Traduzioni Francese prendre ses vacances Inglese to take holiday Spagnolo tener las vacaciones Italiano prènder le vacanze Tedesco Urlaub nehmen.

birbillàre, birbilliàre , vrb: bribigliare, bribillare Definizione pònnere in birbílliu Sinonimi e contrari imbirbilliare, inciulai, seguzare, tzuntzullare / abbupare, aggupare 1 Frasi candho sos ilgribbis si ndhe sunt andhados, tzertos si sunt torrados a bribigliare Etimo srd. Traduzioni Francese exciter, faire emballer, s'enticher Inglese to excite, to become excited, to take a fancy Spagnolo excitar, desbocarse Italiano eccitare, imbizzarrire, incapricciarsi Tedesco erregen, verrückt machen, vernarren.

bocàre , vrb: bogai, –are, –ari, vocare Definizione leare o portare de aintru a fora, fintzes in su sensu de fàere bíere, de ammostare, de cumprèndhere una cosa de sa parte chi si paret o chi s'ischit; ispogiare unu trastu chi si portat bestiu, fàere andhare o fuire a fora, fàere bènnere mancu, ispèndhere, nau de cantidade pigare una parte o fintzes totu po immenguare; acabbare; istesiare de pare, mòvere de s'incàsciu (fintzes un'arremu); essire de su letu de s'erriu; nau de piciochedhu mascu comente est créschiu, cumenciare a fàere sèmene; leare, brivare de un'incàrrigu (bogare dae + nm. incàrrigu, funtzione) Sinonimi e contrari ilgiogare, innoigare, irbesciai, isgioghedhare / acansare, balanzare, iscrúfere, lograi, otènnere / bochire, brotai, caciare, essire, ilbratare, leai, nàrrere / irburrare | ctr. insertai, intrae, istichire, pònnere, tzacare / aciúngiri, coglire Modi di dire csn: b. dae su mundhu = bochire; b. a manigare = pònniri cosa in mesa a papai; b. una cosa che ozu dae sa broca = a pagu a pagu; a si ndhe b. (de una cosa) = chistionaisindi cun ccn., abbogàresi, chistionàrendhe; bogàresi su bratzu (o àteru mermu) = mòere su bratzu dae s'incàssiu sou; b. su bratzu, sa conca, su pódhighe = istèrrere su bratzu, aparare sa conca a dainanti, istirare su pódhighe; bogare sa cara = fai bella figura; bogare dae su meu, dae su tou = fàghere cambiare idea a mie, a tie; petzi narat chi… e dae cue no lu bogas = no arrennescis a dhi fai nàrriri nudh'àteru, a dhi fai cambiai idea (ma si narat fintzas "bogare a ccn. dae ccn. cosa" in su sensu de si dha fai lassai, de dha lassai a pèrdiri); bogai, bogaisindi su frius, su fàmini = caentàresi, manigare; bogàreche sos… (númeru) annos = fai, lòmpiri is (númeru) annus; bogàreche su surcu (nau de s'àcua chi passat acuendi)= lòmpiri a s'acabbada de su surcu; bogai is pinnicas de sa brenti = mascàresi bene; bogai frocus o froris = fàghere difetu, chircare iscusas; bogare sas fortzas = fàghere totu sa fortza chi unu podet, mustrare sas fortzas chi unu tenet; bogai s'atza o sa punta a su gortedhu = arrodare; b. a pizu una cosa = pònnerela a craru, chircàrela, suguzarendhela; (una cosa o una chistioni) ndi bogat is ogus = est ladina, si bit a sola; bogai lèpuris a campu = iscobèrrere una cosa; bogai ollu, súciu de is perdas = fàghere prus de su chi si podet; bogare fae, linu, patata = tirai fà, linu, bogai patata de asuta de terra; bogare frutu = fai frutu (nau de is matas); bogare unu traste a corriolos = iscorriolare; bogare linna = isperrare linna, fàghere sa linna a perras, a ascras; bogai sa pedhi a unu = leàreli sa pedhe, iscorzare, bochire; bogai ccn. cosa (chi si narat) a unu = bogare fogu, nàrrerendhe male; bogai a unu mincidiosu = bogàrelu a faularzu, nàrrereli faularzu; bogare a unu a mortu, a cojuadu = pònnere in ziru sa boghe chi est mortu, cojuadu, e gai; bogare triballu, bogai cosa de fai = pònniri a trabballai, a fai, donai trabballu, fai òperas chi pigant genti a trabballai; bogare una leze, una moda noa = aprovare, fàghere una leze noa, imbitzare a un’àtera costuma; bogàreche sa moda, su físsiu = cambiai costuma, lassai su fítziu Frasi a sas festas bogant sos santos in portessione ◊ apustis próidu at bogadu su sole ◊ acabbau su dillúviu, sa genti est afainada a nci bogari s'àcua de is domus ◊ sas berbeghes a fàmine sunt boghendhe pagu late ◊ che ant bogadu su re e che cherent bogare su paba puru! ◊ est binu chi ti che bogat sos afannos ◊ boga binu dae sa cuba a sas ampullas! ◊ bogachendhe ca est tropu su chi mi as postu in su piatu! ◊ triballa ca ti che bogas su fritu! ◊ moghiat sa manu pro che bocare musca e muschitu ◊ sos irballos che cherent bogados ◊ sos físsios che cherent bogados a minore ◊ si at bogau su bràciu, su pei ◊ si che at bogadu sas dentes pro si pònnere dentiera ◊ duos sodhos chi tenet che los bogat in cosas de nudha ◊ boga dinai si bollis a ti fai trabballu! ◊ sas próidas a meda ant bogadu sos benos ◊ depeus bogai chi nosàterus si depeus istimai ◊ su primu piatu de su chi coghiat che lu bogaiat a sos pòveros de sa carrela 2. agabbare, finire: si est irmalaidadu e no che at bogadu s'annu ◊ lassaidendenche bogare s'annu e ndhi foedhaus!◊ s'abba est paga e no bi la faghet a che bogare su surcu ◊ custas iscarpas mi che bogant totu su zerru ◊ che bogamus custa tenta e nos pasamus ◊ sas provistas no che bogant su mese, su zerru, s'annu, ca sunt paga cosa 3. bochire: s'apesta chi che lu boghet, a isse solu! ◊ ite mi tantat chi ti che bogo dae su mundhu!…◊ no che l'at a bogare su fritu, puru, cun totu cussa cuguzura!… 4. nàrrere, chistionai: no bos ndhe bochedas chin nemos! ◊ aiat gana de ghirare a bidha, ma timiat a si ndhe bocare chin su babbu ◊ bae a sa furca: cosas de bocare a campu sunt, custas?! ◊ bòcandhe a campu tue, si ndh'ischis àteras, de cantones! ◊ ant bogadu sa boghe chi…◊ bogau mi ant a isposa sentza de tenni amorau! 5. acabbai: bogamidhu de càbidu! ◊ como li bogamus de cabu ca semus istracos ◊ a isse dae s'otada o dae su sonete no che lu bocabant! ◊ tui, bogau de is gazetinus no càstias àteru! 6. fàghere frutu, linna noa: ite ndhe as bogadu de tantu triballu? ◊ un'ómini tenèt una mata de pira chi no bogàt mai frutu ◊ at a bogare dae raighinas, ma sunt totu fruedhas pirastrinas! ◊ s'ollastu abbruxau in beranu torrat a bogai ◊ sas olias ant bogadu olia paga ◊ ant bogadu una muneda noa 7. triballare de una tzerta manera: nau dh'iat s'idea de si bogai un'arrogu de narboni po dh'arai a trigu ◊ cussa terra si l'at bogada a binza ◊ sa terra cheret bogada a ràllia pro bi prantare bide 8. sos pisedhos mascros, candho sunt in sos tréighi o batórdighi annos, comintzant a bogare 9. de totu custu balanzu, candho che bogas sas ispesas ti abbarrat pagu ◊ bogaus duus o tres, cassadoris de vàglia no nci nd'at ◊ de una suma che ndhe bogas un'àtera e bides cantu ti abbarrat ◊ bogadiche sa tzacheta e apícala! ◊ est malu a si che bogare pizu de bestimenta si su tempus no est assentadu in caentu ◊ cussa furriada mala de istrada che cheret bogada ◊ a Fulanu che l'ant bogadu dae síndhigu, dae mastru, dae preíderu ◊ chi no ponis immenti, in iscola, ti nci bogant! Cognomi e Proverbi prb: crobu cun crobu no si ndi bogant s'ogu Etimo ltn. vocare po vacare Traduzioni Francese arracher, sortir, enlever, ôter, extraire Inglese to take off, to dig out Spagnolo sacar, quitar, extraer Italiano cavare, estrarre, levare, ricavare, dedurre, portare fuòri, emanare, eméttere, secèrnere, eiaculare, sprigionare, tògliere, sottrarre, asportare, espèllere, espùngere, rimuóvere, destituire Tedesco herausziehen, gewinnen, ausströmen, ausscheiden, ejakulieren nehmen, entziehen, entfernen, ausschließen wegräumen, ausmerzen.

caciàre , vrb: cassae, catzare Definizione bogare, fàere istesiare, fuire, andhare atesu; leare o bogare calecuna cosa chi no serbit; prnl., lograre una cosa disigiada (nau fintzes de bisóngiu, óbbrigu) Sinonimi e contrari irbersulare, irghelare, iscabbúllere, iscastedhare, ispitzigare, leai, mòere, pristare, sputzai | ctr. auntzare, inciulai, batire, chèrrere, cramare, pònnere Modi di dire csn: catzàresi su capoto = bogaresiche su capoto; catzàresi su sonnu = iscidaisindi; catzàresi unu disizu, sa preítia, su bisonzu, sa muga, unu dépidu, un'óbbrigu, su sidi, su machine; catzàresi o ischíresi catzare sa musca = èssiri bellu a si difèndiri; catzàresi s'impinnu, sa promissa = fai sa cosa impromítia, fai su chi est de doveri; catzare sos canes = fàgherelos asseliare chi no diant a subra a ccn.; catzare fogu = èssiri arrabiaus, fogosus in su fai Frasi càtzache dai domo cussa zente e tue etotu achipi a su trabàgliu! (A.P.Appeddu)◊ sos malafatores che cherent catzados ◊ catzadichela cuss'erba chi ti est atacada a sa camisa! ◊ catza su cane, no mi móssighet!◊ at iscutu sos cartzones po dhis cassae su pruine 2. apo fatu custu pro mi caciare su disígiu ◊ sunt pagos sos chi si podent catzare dogni gustu ◊ ch'est pigadu a s'àrbure: za si l'at catzadu su disizu de sa figu!…◊ si no cherides intèndhere peràulas malas, catzàdebbos s'óbbrigu e bos lassant in pasu ◊ andho a santu Bainzu de Portu a mi catzare s'impinnu ◊ cun custu dinari nos catzamus sos dépidos ◊ a fizu meu candho teniat deghessete annos mi l'apo catzadu e mandhadu a imparare un'arte ◊ sont essitos deretos catzanne focu Etimo itl. cacciare Traduzioni Francese chasser, enlever Inglese to drive out, to take out Spagnolo alejar, echar Italiano scacciare, espèllere, tògliere, eliminare Tedesco vertreiben, ausschließen.

cautelài, cautelàre , vrb rfl Definizione giare atentzione innanti segundhu ite cosa po no ndh'àere dannu Traduzioni Francese se prémunir Inglese to take precautions Spagnolo precaver (se) Italiano cautelarsi Tedesco sich sichern.

contifizàre , vrb: contipizare, contivigiare, contivizare, cuntipizare Definizione atèndhere a calecuna cosa o a unu cun contivígiu, tènnere contu una cosa, unu bene, a ccn., incurandhosindhe, faendhondhe contu; fintzes fàere impresse, tènnere coidu Sinonimi e contrari atèndhere, oloire | ctr. irbandhonare, lassai, sbandonai Modi di dire csn: contivizare s'interessu, sa memória, contivizare s'ortu, sa binza, su bestiàmine, sa domo; contipitzàresi pro ccn. = pentzai a ccn. pro su chi dhi podit bisongiai Frasi su contifizu in persone benzat pro contifizare! ◊ is féminas bolent contivigiadas! ◊ abertiat sos teracos de tentare e contipizare ◊ prima chi noche furent terra e mare est menzus a contipizare ◊ deviat torrare a sos impignos e sighire a contivizare su trabàgliu ◊ a chie che as a ti contivizare como chi ses malàidu? ◊ s'àrbure mia fit dada tentu e contivizada ◊ azis isvirgadu ésitos bonos candho bos sezis contivizados 2. non bos cuntipitzetas pro mene! 3. contipiza ca non bi at tempus de pèrdere! Cognomi e Proverbi prb: a chie contivizat no mancat su pane Traduzioni Francese avoir soin, soigner Inglese to take care Spagnolo cuidar Italiano aver cura, gestire, seguire Tedesco sich kümmern.

cotulàre , vrb Definizione pònnere in mesu a cotza, po fàere istrobbu; intrare a s'acotu, a logu de aprigu, inue istare Sinonimi e contrari infrichiri, infruncuai, intraudhare, intraudhulare, intraugliare, intremèsiri / atzutzonare, aposentae Frasi si fit cotulada in domo de cudhu aposta pro che li furare sa cosa 2. sa porrociana de don Chicu penseit bene de si cotulare Etimo srd. Traduzioni Francese s'entremettre, se réfugier Inglese to interfere, to take shelter Spagnolo entrometerse, refugiarse Italiano introméttersi, rifugiarsi, ricoverarsi Tedesco sich einmischen, sich retten.

«« Cerca di nuovo