Abbreviations Legenda | Symbols Legend

cogúzu , nm: cucuzu, cuguzu Definition totu su chi serbit a cuguzare, ammontare, fintzes a bestire; in su foedhóngiu, cosa nada in cobertantza, chi no si cumprendhet luego; genia de fogighedha o camisa chi portant imbodhigada is granos de una css. ispiga, e fintzes su granu etotu imbodhigau / faedhare in cuguzu = fuedhai in crobetàntzia, de una manera chi no si cumprendhet dereta, de pàrrere una cosa candho est un’àtera Synonyms e antonyms acavannu, ammuntolzu, assacarru, coberta, cucutzura, cubutóngiu, cugutzadorza, cugutzóngiu, cuzicura, incarralzu / crobetàntzia Sentences faghendhe de su letu sa grabbada a coguzu li ponet sa banita, a istèrrere li ponet sa fressada! Etymon srd. Translations French couverture, tout ce qui sert à couvrir English covering Spanish cobertura Italian copertura, tutto ciò che serve a coprire German Decke.

conchistài, conchistàre , vrb Definition impreare sa cosa o su tempus a manera de ndhe bogare unu arresurtau bonu / conchistare su tempus, sa cosa = impreare su tempus, sa cosa, cun cabu, cun lúcuru, chentza ndhe pèrdere in debbadas Synonyms e antonyms acanciare, lucurare 1 | ctr. perdimentare, sperditziai Sentences est prus su tempus chi perdet in inghírios chi no su chi conchistat triballendhe ◊ a fàghere gai est a la frundhire, sa cosa, no a la conchistare! ◊ bi est chie su tempus lu perdet e chie lu cunchistat: su primu si ndhe agatat male, su de duos bene Etymon spn. conquistar Translations French fructifier English to put to good use Spanish prosperar Italian méttere a frutto German nützen.

còntra 1 , nf: cronta 2, cronte Definition logu artu, atza, oru de unu monte ue faet a iscrébigu, fintzes su muru de unu putzu; pedra manna, orroca, muntone de pedra Synonyms e antonyms bica, monte / roca Sentences sa sírcia àrtziat plena de àcua e tui incarendidí in sa cronta ti miras in funtana ◊ un'ómine ndh'est istupau de una cronta 2. poita custa cronta chi una dí fiat pani no si lassat prus cumossai? ◊ una perda ndi est arruta de una contra ◊ e cumenti ti dha passas cuendididha in cussas crontas? ◊ iat pensai de pigai a sa cronte po s'impostai a candu passàt calincunu sirbone Scientific Terminology slg Translations French contrefort, falaise à pic English edge, protrusion, vertical side Spanish saliente Italian sporgènza, spónda o paréte a picco, contraffòrte German Vorsprung, Überhang, Strebemauer.

corroàre , vrb Definition sighire a foedhare difendhendho donniunu su pàrrere suo, fintzes abboghinare Synonyms e antonyms abbetiae, atoliai Sentences siat comente si siat, eo su chi cheres tue no lu podo fàghere, at corroadu Zuanne (Z.F.Pintore)◊ Est Pinedhu! Est Pinedhu! - corroant a cuncordu totu sos púpulos - Translations French insister pour défendre son propre opinion English to dwell on defence of his own opinion Spanish obstinarse Italian insìstere a difésa del pròprio parére German bei seiner Meinung bleiben.

cotíglia , nf: cotzíglia, cutilla Definition genia de imbustu a isticas; nau de animale, romasu cadidu de su fàmine, làngiu meda / fai fai c. a unu, fai c., passare c. = lassàrelu chentza manigare, muntènnerelu a fàmine, istare a fàmene, passare fàmene Synonyms e antonyms marriu, scarritzinu, surgiu 1, scabixau / cdh. cutíglia 3. si ti cójuas cun cussu ndhe as a passare de cutilla, mandrone comente est!… Surnames and Proverbs smb: Cottiglia Etymon ctl., spn. cotilla Translations French corset English corset Spanish cotilla Italian busto a stécche German Korsett.

creàri , vrb: criai 1 Definition serrare a crae, friscare un'apertura Synonyms e antonyms acràere, acraitare, afriscare, clare, imbarcionai, incraedhae, increari | ctr. screari, scriedhai Sentences cria s'enna debressi! ◊ no potzu fai su letu ca sa sala est criada! ◊ sa buca sua oi est unu portali criau Etymon srd. Translations French fermer à clef English to lock Spanish trancar Italian chiùdere a chiave German verschließen.

cunsòlza , nf: cunsorza, cussòglia, cussolza, cussòrgia, cussorja, cussorxa, cussorza Definition prus che àteru, su logu a ue faet fúrriu unu pastore, ue tenet su bestiàmene a pàschere; si narat fintzes de totu unu logu, unu sartu o fintzes de tantos sartos, de una o de tantas bidhas Synonyms e antonyms ammindha, segadu / leada Idioms csn: sbaratzamí sa cussòrgia! = essimiche dae cue!, baidindi allestru!, sbordígia!; essíreche foras de cussorza (in carchi chistione) = fai contus macus, isbagliaus Sentences est sempre cun sa tasca a pala girendhe sa cussorza ◊ su pastore at cambiadu sa cunsorza ca, ue fit, su logu fit manigadu ◊ is pastoris de sa cussorxa nosta est totu genti chi fait a si fidari 2. s'annu si nch'est issiu ponendhe postema de dolore a sa zente de totu sa cussorja ◊ falat unu ribu chi abbat totu sas cussorjas 3. s'abbocau Pirina fit de sos penalistas prus balentes de sa cussorja 4. tandho arresonaus, ma chena che essire foras de cussorza! Scientific Terminology pst Etymon ltn. cursoria Translations French pâture English country, grazing Spanish terreno de pasto Italian zòna adibita a pàscolo, contrada German Weideland, Gegend.

dannàgliu , agt, nm: dannalzu, dannàrgiu, dannarju, dannarzu Definition chi o chie istat sèmpere faendho calecunu dannu, chie dhu tenet de avesu a fàere dannu, a furare Synonyms e antonyms dannaghe, dannaresu, dannigale, dannistu, dannosu, malandhanta / furone Sentences in cue bi at solu canes carràglios e imbreacones dannàglios ◊ oh, ses tue su dannarzu chi mi papas sos porcos a furinu! ◊ tue ses peus de cane dannàgliu, male pesau e male chischiu ◊ sa rana in sos ortos si mànigat sos bobbois dannarzos Etymon srd. Translations French celui qui cause du dommage English harmful, injurer Spanish torpe, dañino Italian danneggiatóre, uso a comméttere danni, dannóso German schädlich, Beschädiger.

destrossài, destrossàre , vrb Definition fàere destrossa, fàere a orrugos, arruinare totu Synonyms e antonyms agigotare, degogliai, ifasciare, isciasciai, iscruncassare, secare, truncai Sentences destrossada est sa cadena de s'ómine cautivadu Etymon ctl., spn. destrossar Translations French mettre en pièces, massacre, endommager English to brake to pieces (to tear), to damage heavily Spanish destrozar Italian fare a pezzi, scémpio, disastrare German niedermetzeln.

dhi , prn: li Definition prn. de 3ˆ persona sing. chi si manígiat po su cumplementu dativu e de 'interessu', fintzes coment'e forma de arrespetu: pl. dhis (a issos, a issas) Synonyms e antonyms si 3 / bos Sentences dhi nau ca est aici! ◊ pia a èssere cuntentu de dhi mustrare su chi teneus ◊ su cavalieri miu, e ita dhi potzu nai?! (S.A.Spano)◊ unu pagu de ispera dhi est sobrada pro custa zente ◊ si dhu fatzo ischire, ca ndhe dhi paret bene ◊ at pigau s'ascioni po ndi dhi tirai su croxu, a su truncu ◊ a fustei ita ndi dhi parit? ◊ est pedindhe de dhi mutire su dotore ◊ at bófiu a unu chi dhi teniat cunfiantza meda Etymon ltn. illi Translations French lui English him, her Spanish le, con pron. diretto: se Italian gli, le (a lui, a lei) German ihm, ihr.

dhòe, dhòi , avb, prn: dhue, dhui, idhoi Definition foedhu po inditare unu css. logu inue dhue at calecuna cosa, o a inue si movet; coment'e prn. podet inditare css. cosa cun verbos chi suponent coment'e movimentu a una filada, a una bandha Synonyms e antonyms be, dhia, dhi 1 Sentences su cras est su mundu prus bellu, sa fantasia dhoi bisat fortuna e saludi ◊ dhoi fut sa genti surruschiendu ◊ in cussu logu dhoi essit cosas màuas ◊ inue dhue at abba frisca? ◊ seu nàsciu in Seulu e dhue seu bíviu ◊ in sa pitzinnia nostra dhue fuit una lughe de incantu ◊ si no dhue pentzat issu pentzaedhoe bosàteros a dhi cricare fémina! ◊ incaraisidhoi a biri! ◊ cessu, curridhoi: ge dh'eus fata!…◊ cumandha e baidhoe! ◊ in su sartu dhue at margianes e sirbones 2. dhoi fàciu s'acostiada mancai a iscurigadórgiu ◊ no permitit prus a nisciunus de dhui ghetai nudha in cussa terra ◊ ajó ca dhoi andaus nosu! 3. un'àtera borta pentzadhoe bene a su chi faes! ◊ dhoi càstiu dèu a cussa cosa ◊ a is cosas chi naras tui dhoi creu ◊ dhue ndhe cheret de passiéntzia a dhu cumprèndhere!… Etymon ltn. illoc(que) Translations French y English here, there, us Spanish aquí, allí, ahí, nos Italian ci, vi (avb. stato in luògo, mòto a luògo), ci (prn.) German dort, da.

disafiài, disafiàre , vrb Definition pònnere sa marrania, atzitzare a gherrare Synonyms e antonyms ammarranae, ilmarranare, marranare Sentences isciu chi ti at ameletzau candu ti at disafiau, cudha noti Etymon ctl., spn. Translations French provoquer en duel English to challenge (to a duel) Spanish desafiar Italian sfidare a düèllo German fordern.

faedhàre , vrb, nm: favedhare, foedhae, foedhai, foedhare, fuedhai, fuedhari Definition tènnere sa capacidade de nàrrere, manigiare una limba a boghe po nàrrere calecuna cosa mescamente s'unu cun s'àteru; nau de cosa bella meda, chi est ispantosa, faet meravíglia / faedhu su chi ti apo nau! = fàghelu su chi ti apo nadu! Synonyms e antonyms allecare, arragionare, chistionai, cuntrastare, nàrrere / faedhonzu, limbàgiu | ctr. ammudai 1, cagliare, citire Idioms csn: faedhàresi cun unu = saludàresi; no si faedhare cun ccn. = èssere a primma; faedharesindhe, de una cosa = fuedhai de ccn. chistioni, cun ccn., chistionaisí; fuedhai a iscarada = faedhare chentza rispetu; faedhare a unu = chistionaidhu circhendi de dhu cumbínciri, pedendidhi ccn. cosa; faedhare cun d-unu, cun ccn. = istai a chistionu s'unu cun s'àteru; faedhare a unu, una cosa = circai a unu, circai una cosa, aperaulare, itl. prenotare; faedhare male, bene = fuedhai, arrispúndiri a fuedhus malus, nàrriri mali, fuedhai cun arrispetu, cun tinu, isciri chistionai; faedhare in suspu = fuedhai in cobertantza, de cumprèndiri isceti chini iscít sa chistioni, imperendi unu fuedhu pro un'àteru; faedhare a limba lada = fuedhai sentza de nàrriri bèni is fuedhus, acomenti fait s'imbriagu o chini est perdendi is sensus; fuedhai a iscusi = faedhare a s'iscúsia, abbellu, chi azummai mancu s'intendhet si no parendhe s'origra acurtzu; faedhare candho píssiat sa pudha = mai; faedhare a dortu e a rugadis = fuedhai a brétiu, sentza de critériu, sentza de arrexonai Sentences no ti foedho de sos primos annos, candho fia pastoredhu ◊ faedhet donzunu comente ischit, in logu nostru che in aterue ◊ de is figuras chi pintas si nd'eus a fuedhai ◊ apo a essire a foedhare, a nàrrere "Ite bella criatura: ditzosu a chie l'at a incapare!"◊ su mastru nos proibbeit de faedhare sa limba nostra ◊ de cantu est birgonzosu mancu faedhat: si parat mudu, petzi ti abbàidat ◊ Giuanni Batista at foedhau no cun sa boxi isceti ma cun su sànguini suu! 2. portu unu giogu ch'istat fuedhendi! ◊ càstia ita cosa bella: parit ca fuedhat! ◊ mamma fariat is cocòis pintaus a sarreta cun símbula de trigu: pariat ca fuedhànt! 3. iant incumentzau a chistionai in fuedharis istràngius ◊ no si cumprendiat de aundi funta ni de su bestiri e ni de su fuedhari ◊ sa língua de mamma est unu fuedhai de su coru chi intrat ne is venas e àrtziat s'ànima a celu! 4. cheret faedhadu a calicunu si nos podiat azuare ◊ si as bisonzu de lu faedhare no istes a ora a ora ◊ cheret faedhadu unu tratore pro nos arare cussa terra ◊ ndhe depo batire sos durches chi aia faedhadu dae gianteris 5. cun cussos no nos faedhamus ca semus in malas ◊ za sunt parentes, e custrintos puru, ma no si faedhant! ◊ si sunt agatados a costazu apare in crésia e si sunt faedhados 6. si li faedhas male si annicat ◊ de isse ndhe faedhant bene totugantos ◊ innantis ndhe faedhat male, de sa zente, e posca lis faghet su bellu in cara Surnames and Proverbs prb: su fuedhai meda fait sa dí pitia ◊ de su tantu faedhare ndhe sutzedint sos errores ◊ limba chi no faedhat a corcorija si faghet Etymon ltn. fabellare Translations French parler, adresser la parole English to speak Spanish hablar Italian parlare, dialogare, rivòlgere la paròla a qlc German anreden (a, cun = Akk.), sprechen (cun = mit + Dat.), zusprechen.

fatuvàtu , avb Definition luego, deretu apustis, avatu; dónnia pagu tempus, dónnia tanti, tanti bortas, a físciu (itl. fintzes periodicamente) Synonyms e antonyms ifatu / atoratora, fissientementi, otora Sentences s'undha andhat e benit e paret chi li apat mandhadu fatuvatu s'ànima de su fizu emigradu ◊ at leadu prémiu Fulanu e fatuvatu Fulana ◊ caminaiat fatuvatu a sa mama 2. fatuvatu mi ndhe la bido in domo ◊ fatuvatu andaus a bíngia a candu po una cosa a candu po un’àtera ◊ sos lampos fatuvatu allumant de fiama s'orizonte ◊ fit una candhela a carburu e fatuvatu mi lassaiat a s'iscuru ◊ fatuvatu mi torras a sa mente Etymon srd. Translations French aussitôt après, souvent, de temps en temps English at once, close, often, at intervals Spanish luego, enseguida, a menudo, de vez en cuando Italian sùbito apprèsso, spésso, sovènte, a intervalli German daneben, oft, in Abständen.

faúle , nm: favule Definition sedatzu (o chiliru) cun ferru, o de argiola, fatu de inghírios de filiverru a lascu po chèrrere àliga grussa, po sa fae o àteru deasi Synonyms e antonyms cerrigu / cdh. fauli Sentences innetare su trídicu cun su favule 2. ue remoniant sas abbas de àteros locos pariat unu favule e sos gurutos chi no fint impredaos fint illudratzaos che padules Scientific Terminology ans Etymon ltn. fabule Translations French crible, claie English wide-mesh sieve Spanish criba gruesa Italian crivèllo a màglie larghe German Durchschlag.

friscàdu , pps, agt: frischiau Definition de friscare; frisciadu, chi est serrau a friscu, a crae Synonyms e antonyms frilciadu, serradu | ctr. abbeltu Idioms csn: terra friscada = tropu tosta, mala a triballare; aeras friscadas = chi no sunt postas in abba, chi no bi cheret pròere; mudu che càssia friscada = chi no iscóbiat nudha 2. s'apusentu est frisciadu a giae Translations French fermé à clef English locked Spanish cerrado con llave, atrancado Italian chiuso a chiave German verschlossen.

friscàre , vrb: afriscare*, frischiare, frisciare Definition serrare is gennas a crae e a friscu; serrare, sidhare is dentes a forte Synonyms e antonyms acràere, creari, ifriscare 1, imbarcionai, serrai | ctr. abbèrrere Sentences fríscio sa gianna e t'intrego sas giaes ◊ si cheres frisciare fríscia: si times a ti furare ponebbei tentadore! ◊ aiant lassadu sa domita frisciada ◊ candho mi corco pagos minutos mancu sa zanna mi frisco ◊ apo serradu e friscadu, in domo, ca so essindhe 2. ses piàghida a mie e ti che apo frisciadu intro de s'intragna ◊ s'àinu candho móssigat frísciat sas barras Translations French fermer à clef English to lock Spanish cerrar con llave Italian chiùdere a chiave German verschließen, zuschließen.

ifumentàre , vrb: ilfumentare, infumentare, isfumentare Definition fàere afumentu, prènnere su logu de fumu, pigare fumu; fàere fumu o afumentu a unu coment’e meighina; bínchere cun grandu facilidade, impresse, in ccn. cosa Synonyms e antonyms afumare, afumentai Sentences poniant su casu in su cannitu chi che fit in su cubone, a ilfumentare 2. ndhe ant batidu a su santu Manzella a los isfumentare ◊ pro su chi apo bidu ndhe cheria irfumentadu ◊ ca mi che so ammustérchidu, tziu Batore mi at irfumentadu 3. in sa falada a isse l'apo infumentadu Etymon srd. Translations French fumiger English to fumigate Spanish fumigar Italian espórre a suffumìgio German inhalieren

incolvàre , vrb Definition ingurtire che crobos, papare a s'airada, a tropu Synonyms e antonyms imbuculare, istruntzonare, tzèrghere Etymon srd. Translations French manger à en crever English to swallow, to eat to bursting point Spanish tragar, engullir, atracarse Italian inghiottire, mangiare a crepapèlle German hinunterschlucken.

ingeniài , vrb: ingeniare, ingignai, inginnai, inginniai, inzeniare Definition andhare a géniu, èssere a gustu, pràghere; fàere sa cosa faendho a médiu fintzes si no est fàcile, pentzandhodhas totu, imbentandho calecuna cosa noa, diferente (mescamente in forma rfl.), fintzes cuncordare calecuna cosa; fàere s'inginna, s'incàsciu in is doas de is carradas po dhis pònnere is fundhos / i. a unu (nadu mescamente de fizos) = betàresi, tènnere su betu, s'assemizu de sos parentes; èssiri inginnau a… = èssere a zisa de…, fatu a…; inginnai trassas = trassai, ordiminzare carchi cosa a trassa Synonyms e antonyms geniare / abbirtiai, arragnare, imbentai, indeletare, inteltiare / cuncodrai / abbaradhare, abbelare, imbelare, indeosare Sentences a mimi no m'ingéniat: tropu arrústicu est! (A.Garau) 2. at biu s'ómini fracóngiu? at ingeniau a su babbu! ◊ sa fémina mala fait s'ómini trasseri e aici su pobidhu est custrintu a inginnai trassas po pòdiri papai ◊ su chi no tenit cosa de fai nd'inginnat de cosas!… 3. mi so ingeniadu a chircare ◊ cussu s'inzéniat a fàghere de totu, ma chentza fàghere no abbarrat ◊ pro bois m'inzénio a totu su chi poto ◊ cun carilloni e follas de iscraria inginnant una pipia de serbussu (G.Moi)◊ don Masedhu non iat mai ingeniau nudha: su bèni e su mali dh'iat fatu su fradi (I.Lecca)◊ mi depu ingeniai po unu tzichedhu de binu 4. tui ses inginnau a tiàulu! (G.Mura) Surnames and Proverbs prb: chie no s'inzéniat no campat Etymon itl. Translations French plaire, faire un peu de tout, s'arranger English to try hard, to go down well Spanish caer bien, ingeniárse Italian andare a gènio, ingegnarsi, industriarsi German gefallen, sich bemühen.

«« Search again