imbarjadúra , nf Definizione
su imbarjare, imbraxai de unos cantu frutos chi lompendho càmbiant colore, si intinghent (àghina, olia, figu, pira, àteru)
Traduzioni
Francese
véraison
Inglese
to turn dark coloured
Spagnolo
envero
Italiano
invaiatura
Tedesco
Färbung.
imbarjàre , vrb: imbargiai,
imbarzare,
imbraxai Definizione
essire de colore murru, cambiare colore cumenciandho a còere, foedhandho de frutos, e àteru puru (olia, àghina, figu, pira, tamatas) / imbraxai is ogus = furriai is ogus in biancu
Sinonimi e contrari
incoloritare,
pínchere
Frasi
s'olia a úrtimos de santuaini est totu imbarzendhe ◊ abbàida si bi at imbarzadu pira e bàtindhe! ◊ sa fruta imbraxendi cumentzat a èssi lómpia
2.
de su feli, a su sennori dhi fiant imbraxaus is ogus che pisitu acorrau ◊ si si ammurràt, imbraxàt is ogus: no nci fiat giogus po mi consolai! (C.Saragat)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
commencer à mûrir (agric.)
Inglese
to turn dark coloured
Spagnolo
enverar
Italiano
invaiare
Tedesco
sich dunkel färben.
imbidrigài , vrb: imbirdigai,
imbirdigari Definizione
essire o fàere de colore bidre, nau fintzes de unu candho si arrennegat a meda, incerare po fele, de su tzacu
Sinonimi e contrari
imbirdare,
imbirdillai,
imbirdire
Frasi
pentzu a su tempus chi currit, a s'imbirdigai e ingroghí de is istagionis
2.
bastat, sigaus a nai, ca no mi bollu imbidrigai!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
verdir
Inglese
to turn green
Spagnolo
verdear
Italiano
inverdire
Tedesco
grün machen.
immurrài, immurràri , vrb rfl: irmurrare 1 Definizione
bènnere o essire canu o murru in is pilos
Sinonimi e contrari
ammurrai 1,
incanire,
incanudai
Frasi
atentzione, zovanedhas, s'afródhiu chi teneis de innoghe a bosi cozuare no irmurreis a pilu! (L.Pisano)◊ portas frungiduras in faci e megas de t’immurrai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devenir chenu
Inglese
to turn white
Spagnolo
encanecer
Italiano
incanutire
Tedesco
grau werden.
incaníre , vrb Definizione
essire (e fintzes fàere) canu a pilos, imbeciandho
Sinonimi e contrari
ammurrai 1,
immurrai,
incanudai
Frasi
no ant a èssere sos oriolos pro sas annadas malas a ti fàghere incanire! ◊ si sunt incanidos sos pilos, ma su coro no est imbetzadu! ◊ cun custa morte mala m'incanis sos pilos ◊ tue, daghi de tempus ses babbai, tevias incanire a isse puru! (Piras)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devenir chenu
Inglese
to turn white
Spagnolo
encanecer
Italiano
incanutire
Tedesco
grau werden.
incerài , vrb: incherare,
intzerare Definizione
pònnere sa chera, su pighe; essire in colore de chera, cambiare colore, nau de unu chi si assicat e mescamente de su laore e de is erbas chi, comente cumènciant a sicare, càmbiant colore e cumprint su granu
Sinonimi e contrari
illughidare,
inceratzae,
ingroghie,
isarbolire,
iscarugire,
istramudire,
scarafaciari,
scinisai
Frasi
su sabbateri at incerau s'ispagu
2.
su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ sa punta de su nasu, de incerada comenti fuat sempri, s'inniedhigàt ca manna dhi fut imbucada sa timoria ◊ toca, tontoni, gei coitas a incerai: cussa est cosa chi naraus a is piciochedhus po ndi dhus iscrei de bolli benni a Castedhu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cirer,
rendre blond,
blondir,
pâlir
Inglese
to wax,
to make fair,
to turn pale
Spagnolo
encerar,
ponerse doradas las mieses
Italiano
incerare,
imbiondire,
impallidire
Tedesco
wachsen,
gelb werden,
erbleichen.
inghiriótu , nm: ingirioto,
ingiriotu Definizione
genia de giru, de inghíriu e fintzes movimentu a furriadura; muntone de foedhos de chie est in crica de trampare s'àteru
Sinonimi e contrari
biabbólica,
coileta,
ifiliestu,
inzamu
Frasi
zoghendhe a s'inghiriotu su pitzinnu est rutu imbadhinadu
2.
no ti perdas in chentu inghiriotos: nara su chi as de nàrrere e impresse!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
manigance
Inglese
turn,
swindle
Spagnolo
rodeo
Italiano
giravòlta,
raggiro
Tedesco
Drehung,
Betrug.
irrujíre , vrb Definizione
fàere o essire orrúbiu, fintzes de sa bregúngia
Sinonimi e contrari
abbrigai,
arrubiai,
arrubiscai,
arrujire,
cardiare,
cardigiai,
ingrujare,
orruviare
/
impurpurinare
Frasi
sa mura no faghiat a tempus a irrujire chi che fit istodhida ◊ tra chiriasa e fémina interessat su colore piús de sa dultzura: cudha s'irrujit apena est madura, custa, madura, de irrujire tzessat
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rougir
Inglese
to turn red
Spagnolo
ruborizarse,
enrojecerse,
sonrojarse
Italiano
arrossire
Tedesco
erröten.
issucutàre , vrb Definizione
su chi faet sa giustítzia candho a unu che dhi leat sa cosa chi tenet
Sinonimi e contrari
aprensionai,
escecutare*,
imbargai,
istajire,
preare
Frasi
apo a tímere chi mi ne issucutet s'arràmene de cogina!…
Traduzioni
Francese
mettre sous séquestre,
chambarder
Inglese
to seize,
to turn upside down
Spagnolo
embargar,
incautarse
Italiano
sequestrare,
méttere a soqquadro
Tedesco
beschlagnahmen,
durcheinanderbringen.
istramudíre , vrb: stramudiri Definizione
mudare colore, iscolorire in cara po arrennegu o ispantu; cambiare
Sinonimi e contrari
incerai,
irgrisire,
iscarugire,
stramudiai
/
cambiai,
tramudai
Frasi
sos istedhos no si bient prus, solu sa Luna, ma issa puru istramudindhe cun su lucore de sa die (M.L.Fancello)
2.
sos númenes chi lis daiant sos mannos, a cussos zassos, como los ant istramudidos a sa continentale (N.Rubanu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pâlir
Inglese
to turn pale
Spagnolo
palidecer
Italiano
impallidire
Tedesco
erbleichen.
mòta , nf: muda 1,
muta Definizione
una de is maneras de istare de ànimu, candho alligros candho tristos, candho de bona gana e candho de mala gana, candho deosi candho deasi (ma fintzes cunditzione po su chi si tenet de cosa); parte de unu tempus, istagione o tempus adatu po ccn. cosa (es. po ifèrrere); parte de una cantidade prus manna; produtu chi benit in tempos diferentes (es. de una prima o de una segundha froridura)
Sinonimi e contrari
antena,
ispéssia 1
/
pasia,
tzoca
Modi di dire
csn:
èssere in m. mala, bona = primmau, sentz'e ganas, allirgu, inganatzidu; èssere in muta de… = tènniri ganas de…; pònnere in bona muta = fàghere allegrare, a ríere, divertire; a mudas, a mutas, a muta a muta = a borta a borta, unus cantu una borta, unus cantu un'àtera, a bortas s'unu a bortas s'àteru; èssere a mutas (nadu de comente unu istat de ànimu) = a bortas allegru a bortas nono; fàghere una cosa a mutas = a pasias, in tempos o bortas diferentes; sa muta za est de!... = tanti gei fait a!…, no fait própiu! (ca s'àteru no ndhe cheret mancu s'intesa, ca no andhat bene própiu, ca si arrennegat deretu e gai)
Frasi
fatat bundhare vidas de dogni ispéssia e figura pro muntènnere a tie in bona muta (S.Casu)◊ no mi ponzas, cantendhe, in muta mala! ◊ sa zente est allegra, in bona muta ◊ oe su pitzinnu est de muta mala: pro donzi cosa pranghet! ◊ una lughe si atzendhet chi mi ponet in muta de piantu ◊ oi mi incontras a sa mota de sufriri is befas tuas! (L.Matta)◊ s'aera est in muta de abba e de fritu
2.
una muta faghent de ispias, un'àtera faghent de ambesues ◊ si bi andhas, bae un'ateruna muta! ◊ sa filla est a mota de cojai ◊ s'olia est in sa mellus mota de papai, su binu in sa mota de biri ◊ custa cosa est a sa mota zusta de ne dh'odhire ◊ una die ses, sèbera sèbera: si che passat sa muta, chircas e no ndh'agatas!
3.
sa robba anzat a mutas: una sumana bi ndhe anzat vinti o trinta, un'àtera bi ndhe anzat àteras, e gai ◊ una muta de tzente fit tzucata a sa vinnenna ◊ a duos a duos si dant sa muda: treutos e giuos unu los lassat, s'àteru los leat ◊ bi at frutuàriu chi coghet a mutas
4.
medas bortas sa terra l'at piena e si no fis partida a terra anzena ndhe aizis tentu àtera muta ◊ sa figu niedha faghet duas mutas: una tra làmpadas e tríulas, s'àtera in austu e cabidanni ◊ in sas mutas chi su trigu teniat bisonzu de azudu totu azuaiant
5.
sa muta za est de ti nàrrere cosa: ti arrennegas deretu! ◊ sa muta za est de pònnere cussu traste a fàghere faina: no agguantat!
Traduzioni
Francese
humeur,
roulement
Inglese
mood,
turn
Spagnolo
humor,
disposición de ánimo,
turno
Italiano
umóre,
disposizióne d'ànimo,
turno
Tedesco
Laune,
Zeit.
nesicàre , vrb: nesigare Definizione
fàere nésigas, lassare nésiga, calecuna neghe, guastu (mescamente a gente, animales, frutuàriu)
Sinonimi e contrari
guastai,
maculai 1,
neciare
Frasi
sos sinnos nostros nésigant totue (P.Fogarizzu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
abîmer
Inglese
to turn bad
Spagnolo
echar a perder,
estropear
Italiano
magagnare
Tedesco
verderben,
faulen.
rodài , vrb: arrodare 1,
rodare 1,
rodeare Definizione
girare che orroda, istare o andhare a inghíriu de calecuna cosa, a rodeu
Sinonimi e contrari
arrogliai,
inghirare
Frasi
rodendhe s'ojada totu intundhu abbratzo de su criadu sos ispantos ◊ s'istella est rodeandhe a un'istedhu, paret chi che lu cheret ingullire
2.
chie est rodeadu de giustíssia no balet chi apat coro e ne malíssia! ◊ est rodeadu de butzinos e de zente mala
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tourner autour
Inglese
to turn,
to stroll about
Spagnolo
rodar
Italiano
girare,
stare attórno
Tedesco
drehen.
ródia , nf Definizione
su rodiare, su istare a rodeu, giru a inghíriu de calecuna cosa
Sinonimi e contrari
gíriu,
inghíriu
Frasi
ródia de corvos píghidos si pesant dae mare ◊ s'intendit s'ischíliu de is varzias in ródia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tour,
orbite
Inglese
turn,
orbit
Spagnolo
giro
Italiano
giro,
òrbita
Tedesco
Kreisbahn,
Bahn.
stramutíri , vrb Definizione
cambiare colore in cara po assíchidu o àtera timoria manna de comente si arretirat su sàmbene e fintzes coment'e immadoinare, pèrdere is atuamentos
Sinonimi e contrari
istrementire
/
irgrisire,
istramudire*
Traduzioni
Francese
pâlir,
assommer
Inglese
to turn white
Spagnolo
empalidecer,
demudarse
Italiano
sbiancare,
stramortire
Tedesco
blaß werden,
in Ohnmacht fallen.
stressiài , vrb: istressai*,
strissiai Definizione
furriare, cambiare caminu, pigare àtera filada
Sinonimi e contrari
cansai 1,
irvertzare,
smasciai
Frasi
dhu depiant pigai a s'origa a usu de bòis a dhu fai strissiai a crésia!
Traduzioni
Francese
tourner
Inglese
to turn
Spagnolo
doblar,
girar
Italiano
svoltare
Tedesco
einbiegen.
suluvertàre , vrb Definizione
betare totu apare, iscorrovedhare, pònnere totu a tréulu
Sinonimi e contrari
iscordulare,
isordulare,
suliertare,
trauai
Traduzioni
Francese
mettre sens dessus dessous
Inglese
to turn upside down
Spagnolo
revolver
Italiano
méttere sottosópra
Tedesco
durcheinanderbringen.
tancàda , nf Definizione
su tancare
Sinonimi e contrari
serrada 1
| ctr.
abbelta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
clôture,
action de fermer
Inglese
turn
Spagnolo
cierre,
cerramiento
Italiano
serrata
Tedesco
Schließen.