Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

imbarjadúra , nf Definitzione su imbarjare, imbraxai de unos cantu frutos chi lompendho càmbiant colore, si intinghent (àghina, olia, figu, pira, àteru) Tradutziones Frantzesu véraison Ingresu to turn dark coloured Ispagnolu envero Italianu invaiatura Tedescu Färbung.

imbarjàre , vrb: imbargiai, imbarzare, imbraxai Definitzione essire de colore murru, cambiare colore cumenciandho a còere, foedhandho de frutos, e àteru puru (olia, àghina, figu, pira, tamatas) / imbraxai is ogus = furriai is ogus in biancu Sinònimos e contràrios incoloritare, pínchere Frases s'olia a úrtimos de santuaini est totu imbarzendhe ◊ abbàida si bi at imbarzadu pira e bàtindhe! ◊ sa fruta imbraxendi cumentzat a èssi lómpia 2. de su feli, a su sennori dhi fiant imbraxaus is ogus che pisitu acorrau ◊ si si ammurràt, imbraxàt is ogus: no nci fiat giogus po mi consolai! (C.Saragat) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu commencer à mûrir (agric.) Ingresu to turn dark coloured Ispagnolu enverar Italianu invaiare Tedescu sich dunkel färben.

imbidrigài , vrb: imbirdigai, imbirdigari Definitzione essire o fàere de colore bidre, nau fintzes de unu candho si arrennegat a meda, incerare po fele, de su tzacu Sinònimos e contràrios imbirdare, imbirdillai, imbirdire Frases pentzu a su tempus chi currit, a s'imbirdigai e ingroghí de is istagionis 2. bastat, sigaus a nai, ca no mi bollu imbidrigai! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu verdir Ingresu to turn green Ispagnolu verdear Italianu inverdire Tedescu grün machen.

immurrài, immurràri , vrb rfl: irmurrare 1 Definitzione bènnere o essire canu o murru in is pilos Sinònimos e contràrios ammurrai 1, incanire, incanudai Frases atentzione, zovanedhas, s'afródhiu chi teneis de innoghe a bosi cozuare no irmurreis a pilu! (L.Pisano)◊ portas frungiduras in faci e megas de t’immurrai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir chenu Ingresu to turn white Ispagnolu encanecer Italianu incanutire Tedescu grau werden.

incaníre , vrb Definitzione essire (e fintzes fàere) canu a pilos, imbeciandho Sinònimos e contràrios ammurrai 1, immurrai, incanudai Frases no ant a èssere sos oriolos pro sas annadas malas a ti fàghere incanire! ◊ si sunt incanidos sos pilos, ma su coro no est imbetzadu! ◊ cun custa morte mala m'incanis sos pilos ◊ tue, daghi de tempus ses babbai, tevias incanire a isse puru! (Piras) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir chenu Ingresu to turn white Ispagnolu encanecer Italianu incanutire Tedescu grau werden.

incerài , vrb: incherare, intzerare Definitzione pònnere sa chera, su pighe; essire in colore de chera, cambiare colore, nau de unu chi si assicat e mescamente de su laore e de is erbas chi, comente cumènciant a sicare, càmbiant colore e cumprint su granu Sinònimos e contràrios illughidare, inceratzae, ingroghie, isarbolire, iscarugire, istramudire, scarafaciari, scinisai Frases su sabbateri at incerau s'ispagu 2. su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ sa punta de su nasu, de incerada comenti fuat sempri, s'inniedhigàt ca manna dhi fut imbucada sa timoria ◊ toca, tontoni, gei coitas a incerai: cussa est cosa chi naraus a is piciochedhus po ndi dhus iscrei de bolli benni a Castedhu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cirer, rendre blond, blondir, pâlir Ingresu to wax, to make fair, to turn pale Ispagnolu encerar, ponerse doradas las mieses Italianu incerare, imbiondire, impallidire Tedescu wachsen, gelb werden, erbleichen.

inghiriótu , nm: ingirioto, ingiriotu Definitzione genia de giru, de inghíriu e fintzes movimentu a furriadura; muntone de foedhos de chie est in crica de trampare s'àteru Sinònimos e contràrios biabbólica, coileta, ifiliestu, inzamu Frases zoghendhe a s'inghiriotu su pitzinnu est rutu imbadhinadu 2. no ti perdas in chentu inghiriotos: nara su chi as de nàrrere e impresse! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu manigance Ingresu turn, swindle Ispagnolu rodeo Italianu giravòlta, raggiro Tedescu Drehung, Betrug.

irrujíre , vrb Definitzione fàere o essire orrúbiu, fintzes de sa bregúngia Sinònimos e contràrios abbrigai, arrubiai, arrubiscai, arrujire, cardiare, cardigiai, ingrujare, orruviare / impurpurinare Frases sa mura no faghiat a tempus a irrujire chi che fit istodhida ◊ tra chiriasa e fémina interessat su colore piús de sa dultzura: cudha s'irrujit apena est madura, custa, madura, de irrujire tzessat Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rougir Ingresu to turn red Ispagnolu ruborizarse, enrojecerse, sonrojarse Italianu arrossire Tedescu erröten.

issucutàre , vrb Definitzione su chi faet sa giustítzia candho a unu che dhi leat sa cosa chi tenet Sinònimos e contràrios aprensionai, escecutare*, imbargai, istajire, preare Frases apo a tímere chi mi ne issucutet s'arràmene de cogina!… Tradutziones Frantzesu mettre sous séquestre, chambarder Ingresu to seize, to turn upside down Ispagnolu embargar, incautarse Italianu sequestrare, méttere a soqquadro Tedescu beschlagnahmen, durcheinanderbringen.

istramudíre , vrb: stramudiri Definitzione mudare colore, iscolorire in cara po arrennegu o ispantu; cambiare Sinònimos e contràrios incerai, irgrisire, iscarugire, stramudiai / cambiai, tramudai Frases sos istedhos no si bient prus, solu sa Luna, ma issa puru istramudindhe cun su lucore de sa die (M.L.Fancello) 2. sos númenes chi lis daiant sos mannos, a cussos zassos, como los ant istramudidos a sa continentale (N.Rubanu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pâlir Ingresu to turn pale Ispagnolu palidecer Italianu impallidire Tedescu erbleichen.

mòta , nf: muda 1, muta Definitzione una de is maneras de istare de ànimu, candho alligros candho tristos, candho de bona gana e candho de mala gana, candho deosi candho deasi (ma fintzes cunditzione po su chi si tenet de cosa); parte de unu tempus, istagione o tempus adatu po ccn. cosa (es. po ifèrrere); parte de una cantidade prus manna; produtu chi benit in tempos diferentes (es. de una prima o de una segundha froridura) Sinònimos e contràrios antena, ispéssia 1 / pasia, tzoca Maneras de nàrrere csn: èssere in m. mala, bona = primmau, sentz'e ganas, allirgu, inganatzidu; èssere in muta de… = tènniri ganas de…; pònnere in bona muta = fàghere allegrare, a ríere, divertire; a mudas, a mutas, a muta a muta = a borta a borta, unus cantu una borta, unus cantu un'àtera, a bortas s'unu a bortas s'àteru; èssere a mutas (nadu de comente unu istat de ànimu) = a bortas allegru a bortas nono; fàghere una cosa a mutas = a pasias, in tempos o bortas diferentes; sa muta za est de!... = tanti gei fait a!…, no fait própiu! (ca s'àteru no ndhe cheret mancu s'intesa, ca no andhat bene própiu, ca si arrennegat deretu e gai) Frases fatat bundhare vidas de dogni ispéssia e figura pro muntènnere a tie in bona muta (S.Casu)◊ no mi ponzas, cantendhe, in muta mala! ◊ sa zente est allegra, in bona muta ◊ oe su pitzinnu est de muta mala: pro donzi cosa pranghet! ◊ una lughe si atzendhet chi mi ponet in muta de piantu ◊ oi mi incontras a sa mota de sufriri is befas tuas! (L.Matta)◊ s'aera est in muta de abba e de fritu 2. una muta faghent de ispias, un'àtera faghent de ambesues ◊ si bi andhas, bae un'ateruna muta! ◊ sa filla est a mota de cojai ◊ s'olia est in sa mellus mota de papai, su binu in sa mota de biri ◊ custa cosa est a sa mota zusta de ne dh'odhire ◊ una die ses, sèbera sèbera: si che passat sa muta, chircas e no ndh'agatas! 3. sa robba anzat a mutas: una sumana bi ndhe anzat vinti o trinta, un'àtera bi ndhe anzat àteras, e gai ◊ una muta de tzente fit tzucata a sa vinnenna ◊ a duos a duos si dant sa muda: treutos e giuos unu los lassat, s'àteru los leat ◊ bi at frutuàriu chi coghet a mutas 4. medas bortas sa terra l'at piena e si no fis partida a terra anzena ndhe aizis tentu àtera muta ◊ sa figu niedha faghet duas mutas: una tra làmpadas e tríulas, s'àtera in austu e cabidanni ◊ in sas mutas chi su trigu teniat bisonzu de azudu totu azuaiant 5. sa muta za est de ti nàrrere cosa: ti arrennegas deretu! ◊ sa muta za est de pònnere cussu traste a fàghere faina: no agguantat! Tradutziones Frantzesu humeur, roulement Ingresu mood, turn Ispagnolu humor, disposición de ánimo, turno Italianu umóre, disposizióne d'ànimo, turno Tedescu Laune, Zeit.

nesicàre , vrb: nesigare Definitzione fàere nésigas, lassare nésiga, calecuna neghe, guastu (mescamente a gente, animales, frutuàriu) Sinònimos e contràrios guastai, maculai 1, neciare Frases sos sinnos nostros nésigant totue (P.Fogarizzu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu abîmer Ingresu to turn bad Ispagnolu echar a perder, estropear Italianu magagnare Tedescu verderben, faulen.

rodài , vrb: arrodare 1, rodare 1, rodeare Definitzione girare che orroda, istare o andhare a inghíriu de calecuna cosa, a rodeu Sinònimos e contràrios arrogliai, inghirare Frases rodendhe s'ojada totu intundhu abbratzo de su criadu sos ispantos ◊ s'istella est rodeandhe a un'istedhu, paret chi che lu cheret ingullire 2. chie est rodeadu de giustíssia no balet chi apat coro e ne malíssia! ◊ est rodeadu de butzinos e de zente mala Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tourner autour Ingresu to turn, to stroll about Ispagnolu rodar Italianu girare, stare attórno Tedescu drehen.

ródia , nf Definitzione su rodiare, su istare a rodeu, giru a inghíriu de calecuna cosa Sinònimos e contràrios gíriu, inghíriu Frases ródia de corvos píghidos si pesant dae mare ◊ s'intendit s'ischíliu de is varzias in ródia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tour, orbite Ingresu turn, orbit Ispagnolu giro Italianu giro, òrbita Tedescu Kreisbahn, Bahn.

stramutíri , vrb Definitzione cambiare colore in cara po assíchidu o àtera timoria manna de comente si arretirat su sàmbene e fintzes coment'e immadoinare, pèrdere is atuamentos Sinònimos e contràrios istrementire / irgrisire, istramudire* Tradutziones Frantzesu pâlir, assommer Ingresu to turn white Ispagnolu empalidecer, demudarse Italianu sbiancare, stramortire Tedescu blaß werden, in Ohnmacht fallen.

stressiài , vrb: istressai*, strissiai Definitzione furriare, cambiare caminu, pigare àtera filada Sinònimos e contràrios cansai 1, irvertzare, smasciai Frases dhu depiant pigai a s'origa a usu de bòis a dhu fai strissiai a crésia! Tradutziones Frantzesu tourner Ingresu to turn Ispagnolu doblar, girar Italianu svoltare Tedescu einbiegen.

suluvertàre , vrb Definitzione betare totu apare, iscorrovedhare, pònnere totu a tréulu Sinònimos e contràrios iscordulare, isordulare, suliertare, trauai Tradutziones Frantzesu mettre sens dessus dessous Ingresu to turn upside down Ispagnolu revolver Italianu méttere sottosópra Tedescu durcheinanderbringen.

tancàda , nf Definitzione su tancare Sinònimos e contràrios serrada 1 | ctr. abbelta Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu clôture, action de fermer Ingresu turn Ispagnolu cierre, cerramiento Italianu serrata Tedescu Schließen.

torinàre , vrb: torrinare, torrunare, turnai Definitzione trebballare o fàere a tórinu; mòvere, fàere coment'e a tórinu, a orroda 2. su dindu pazosu altzat sa conca e tórrinat sa coda Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tourner Ingresu to turn Ispagnolu tornear Italianu tornire Tedescu drehen.