Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

arrodeàre , vrb: arrodiai, arrodiare, orrodeare, rodiai Definitzione andhare a rodeu, a s’inghíria inghíria comente faet s’istore in s'ària, andhare in giru de innòi e de inní, istare a rodeu, su si pònnere a inghíriu de ccn., istare a su gira gira acanta a calecuna cosa abbaidandho po che dha furare o fintzes po fàere dannu; fintzes pònnere cosa coment’e fascadura po aguantare / andhare arródia arródia = bagamundai, abarrai andendi totu a ingíriu Sinònimos e contràrios arrodare 1, arrogliai, inghirare Frases si li fint arrodiados in giru curiosos de ischire ◊ sa zente est acudida e si est arrodeada in sa piata ◊ si che sunt mortos sos chi fint arrodeandhe contra a sa vida tua (N.Rubanu)◊ is carrogas funt arrodiendi in su celu ◊ is merxanis arrodiànt in circa de coberai su mandiari ◊ sa Terra arródiat a ingíriu de su Sobi 2. candho at fatu sos chent'annos sa zente fit arrodiada a isse ◊ sos abbilastros sunt arrodiados a su mortorzu 3. in cussa carrada, bècia e mali arrodiada, de binu no ndi abarrat! Ètimu spn. rodear Tradutziones Frantzesu circonvenir, faire le tour Ingresu to get round, to siege Ispagnolu rodear Italianu circuire, girare attórno, assediare Tedescu umlaufen, belagern.

arrolliàda , nf Definitzione su arrolliare Sinònimos e contràrios inghíriu Frases gei dh'apu fata s'arrolliada: seu andada a seti o otu logus me in sa bidha! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tour Ingresu round Ispagnolu vuelta Italianu giro Tedescu Rundgang.

bèfa , nf: befe Definitzione cosa chi si narat, o si faet, po erríere de unu, pigare in giru, fintzes a disprétziu Sinònimos e contràrios allera, arréula, atrecu, béfula, bisera, ciacota, cionfra, deleu, dellezu, dríngula, iscàranu, iséria, mofa, siera Maneras de nàrrere csn: leare a befe a unu, pònnere in befa a unu; èssiri sa befa de totus = èssere a risu de totugantos; fàgheresi a befe, a una befe = fàgheresi a tretu de fàghere a ríere sa zente, fintzas imbrutàresi; prànghere sa befe = (nau de chini pigat a befa is àterus), fai arriri, torrai a puntu de si ndi befai is àterus, una genia de pratu torrau; èssiri totu befas = befulianu Frases non mancat s'allirghia e intra óminis e féminas si intzutzullant part'e pari fadendusí befas e brullitas ◊ lu giughent a befe pro sas birgonzas chi faghet ◊ proite est chi ti as fatu de me sa befe? ◊ za si ndhe ant a fàghere de sa befe, chi no semus bonos mancu a nos fàghere su fogu!…◊ cussu est sa befe de totu sa bidha: za si ndhe rient pagu!…◊ mi so fatu a una befe colendhe in su ludrau ◊ is dus fradis funt torraus po si dha fai pagai, a Cucudedhu, sa befa chi dhis iat cuncodrau 2. ma càstia una befa, mi as fatu trobiri s'arregionamentu e immoi no arrenèsciu a ti dhu ispiegai! 3. sa befe chi teniat, pro sos àteros, como che la pranghet: totu sa bidha si ndh'est rindhe, de isse! Sambenados e Provèrbios prb: chini befas fait, in befas benit ◊ onzi befe si pranghet! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu tour, farce Ingresu cheat, joke Ispagnolu befa, mofa, escarnio Italianu bèffa Tedescu Spott.

busciàrdu , nm Definitzione tempus fadhidu po fàere faina a borta a borta in duos o in medas Sinònimos e contràrios turnu 1 Maneras de nàrrere csn: a b. = s'unu cun s'àteru, a borta a borta; èssiri de b. = dare su càmbiu a un'àteru in su triballu, pigaindi su busciardu a unu Tradutziones Frantzesu à tour de rôle, roulement, service Ingresu turn Ispagnolu turno Italianu turno Tedescu Schicht.

furriótu , nm Definitzione su furriare, fúrriu, giru de ballu, fintzes logu o tretu inue si fúrriat, contonada; inghírios de foedhos po cumbínchere a unu; genia de ispantamata chi si apicat po fàere a tímere is pigiones; una calidade de pane longhitu e grussu po festas e isposòngios; un’apenas de cosa pigada coment'e furriandho is pódhighes; aina o parte de un'aparíciu po furriare calecuna cosa: furriotu de porta, de fentana, de frenu / furriotu de binu = barrile, cubedhutzu (fintzes po pigare abba a bufare) Sinònimos e contràrios furriada, fúrriu, ifiliestu, inghiriotu, ibbadhinamentu, molinada / cantonada, carronada / mustagione / giótula / piticada Frases est pighendumí a furriotus a conca ◊ su bentu cun d-unu furriotu pariat chi si nci fiat istesiau 2. furriotos cun arte, bellos pro abbovare zente menga ◊ custus furriotus no mi andant: mi est pighendi a gana maba ◊ e drínghili!… no mi fetzas totus cussus furriotus! 3. ses unu furriotu fatu po ispriai su pilloni: dexis apicau a una mata de figu! 5. ancu tengat arrori: est unu furriot'e píbiri, cust'ómini! ◊ is furriotus dhus faint de linna de castàngia ◊ portandi cussu furriotu prenu de piciou ca si ndi feus una bella acirrara!◊ a bíngia si portaus unu furriotu de àcua po bufai e una crocoriga de binu Terminologia iscientìfica pne, ans Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tour Ingresu turn Ispagnolu giro, espantajo, clase de pan Italianu giro Tedescu Drehung.

fúrriu , nm, avb: afúrriu Definitzione su furriare, in totu is significaos; logu acanta a ue si istat; fintzes avolotu contr'a ccn. Sinònimos e contràrios dúrriu, fórtzicu, furriada, furriotu, ghiradura, gíriu, inghíriu / acurtzu / rebbellia Maneras de nàrrere csn: fúrrios de conca = scimíngiu; avb. a fúrriu = a su fúrria fúrria, acurtzu; de fúrriu = impresse, de fúrria; in d-unu f. = in tempus de unu sinnu; zúghere carchi cosa a fúrriu cun àteras = pònniri is cosas a candu s'una a candu s'àtera; a fúrriu de mesudie = a oras de mesudie, faci a mesadí; a f. de luna = candho comintzat sa luna noa; unu f. de ballos = una ballada Frases si funt postus a fai fúrrius de ballu ◊ a su cuadhu dhi at fatu fai unu mesu fúrriu ◊ no mi parit berus ca tèngiu cosa dèu puru: labai cantus fúrrius nci at in sa vida!…◊ est sempri a fúrrius in su letu! ◊ cincu chilus de malloredhus cun otu caboniscus no ant fatu mancu unu fúrriu! ◊ custa sceda at fatu su fúrriu de su mundu 2. su cumpanzu mi contabat sas cosas capitadas in su fúrriu ◊ aiat acatau duos pastores de fúrriu tentàndheli su cabadhu ◊ a sa festa arribbant dae sas bidhas de fúrriu 3. soe semper a fúrriu e candho bos bio andhandhe a sos locos bos imbídio! ◊ est a fúrriu in bichinau isetandhe s'amicu ◊ s'anzone arrustindhe cheret muntesu a fúrriu pro no si brusiare 4. est sempri a maba gana e a fúrrius de conca 5. fata sa rughe, Chisinera ch'essit de fúrriu dae crésia ◊ in totu sa dí no fais un'arroghedhu de su chi sorga tua fait in d-unu fúrriu 6. is féminas iant pesau avolotu, unu fúrriu a totu is prepoténsias Sambenados e Provèrbios prb: is cuadhus bellus si bint a is úrtimus fúrrius Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tour, environs, à proximité Ingresu turn, outskirts Ispagnolu giro, alrededores Italianu giro, vicinanze, dintórno Tedescu Drehung, Runde, Nähe, Umgebung, ringsherum.

giràda , nf: zirada Definitzione su girare, su cambiare, su fàere unu giru, nau fintzes in su sensu de si furriare po si difèndhere; nau de terrenu in logu de monte, unu tretu prus in paris chi si trebballat o sèmenat, fintzes su tretu inue si cumènciat una tula Sinònimos e contràrios furriada / birada / tula Maneras de nàrrere csn: su cani tzabat a g. = chentza cúrrere (e faghindhe un'apédhidu diferente de sas zànitas pessighindhe fera); mancare una g. a ccn. = essere pagu zustu de conca Frases passo pro te, prammaera, a ti dare una mirada e mi fato sa girada prima de che cabulare (A.I.Demuru)◊ sa vida sua fiat po fai calincuna girada manna de su destinu 2. teneus una girada de ortu acantu dhue fait dónnia gràtzia (G.Desogus)◊ in is giradas e cabitzalis dhui at erba e matas ◊ teniaus cuatro giradas de sarmenta de iscartzae 3. si tue no ti abbizas chi no seo brullandhe, beh, tandho a tie mancat una girada! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tour Ingresu turn, veer Ispagnolu virada Italianu virata Tedescu Wendung.

gíriu , nm: giru 1, ziru 1 Definitzione movimentu coment’e a cricu, andhada peri su logu e torrada a su logu de sa tzucada; cosa chi si passat a inghíriu de calecun’àtera Sinònimos e contràrios fúrriu, inghíriu, ródia Maneras de nàrrere csn: sètzere a g. = totu a inghíriu; g. de fuedhus = cosa chi si narat impreendhe peràulas medas a su postu de una sola chi narat totu; èssiri girugirus = a su zira zira de unu logu a s'àteru; fai su giru de s'isposa = fàghere ziru longu chentza bisonzu; leare, pigai in g. a ccn.= brullare coment'e a ingannu, po leare a befa; leare a giru = essire, bogare a fàere unu giru, spreviai Frases in giru peri is domos si agatant cosas chi medas ant immentigau ◊ is pudhas furint a giru de su foghile ◊ seo andhandho a mi fàere unu giru cun is amigos ◊ dh’apo a crede chi siais totus in giru po su carrasegare!…◊ sa genti castiendi si est posta a gíriu de sa màchina 2. mi agatu girugirus, iscochendu tra matas e tra molas de arrú (G.Piras)◊ un'oghetedhu chentza lòmpere annu pigat in giru un'ómmine mannu! (A.Barra)◊ gei ndi bieis de genti acorrada in su gíriu de duas oras!… Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu tour Ingresu round Ispagnolu vuelta, giro Italianu giro, spira Tedescu Umdrehung, Runde.

inghiràre , vrb: inghiriare, ingiriai, irghiriare Definitzione pònnere in mesu una cosa o a unu (fintzes po dhu cassare, po dhu bínchere de ccn. manera) o istare a inghíriu, passare a inghíriu; fàere su giru, passare de un'àtera parte po lòmpere a unu tretu, a unu logu; abbarrare andhandho e torrandho, in giru, po bíere, o fintzes perdendho tempus Sinònimos e contràrios acircai, afurriare, arrodeare, incircai, mobietai, vorriare, zirare / aggrucare, atraessare, inghiriotare Frases falat sa néula de sa sorte inghirandhe sas élighes ◊ sa tràbila de s'impinnu l'at fata inghiriare a intundhu de sa créjia ◊ burrincu est abbituau a ingiriai in sa mola ◊ si ant inghiradu a nois in mesu ◊ sa famíllia s'inghiriabat su focu ◊ los at inghiriados su fogu, azummai che los aiat brusiados in mesu ◊ si l'ant inghiriadu fintzas chi che l'ant cumbintu ◊ fit fachendhe carchi zestru chin sas manos irghiriandhe a fúrriu de su fochile ◊ sos carabbineris l'ant inghiriadu e tentu ◊ soe afrebbada: mi depet èssere inghiriandhe s'ifruéntzia!◊ a s'impudhile nos fit inghiriandhe su sonnu 2. bae e inghíria ca inoghe no faghet a colare! ◊ sa carrela fit irfossada, no faghiat a colare e semus inghiriados de s'àtera bandha 3. in su monte ant cumintzau a inghiriare pro godire s'àghera frisca ◊ a su síndhigu li ant fatu inghiriare totu s'iscola noa ◊ su logu inghiriadilu totu a bídere si est bonu d'erba! ◊ ite ses inghiriendhe ancora inoghe e no andhas a su cumandhu?! ◊ bi lis namus e mutu: abbite istamus inghiriendhe?! 4. gei ndi at a portai de àngius ingiriaus, cussu, candu at a morri!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu entourer, faire le tour Ingresu to surround, to trick, to do one's rounds, to search Ispagnolu rodear Italianu circondare, attorniare, contornare, circüire, fare il giro, perlustrare Tedescu umgeben, umringen, umgarnen, umlaufen, absuchen.

inghíriu , nm, avb, prep: ingíliu, ingíriu Definitzione tretu chi si faet passandho totu a fúrriu a dónnia parte de una cosa o de unu logu, su fàere unu giru in totu unu logu, o fintzes incropada o lobu de cosa coment'e po acapiare; faina de pagu contu (fintzes coment'e iscusa po pèrdere tempus o perdendho tempus); chistionu tropu longu, pigau a sa larga meda, chi istentat a bènnere a concruos, a su chi prus importat de nàrrere; a logos, fintzes crufessone Sinònimos e contràrios arrolliada, giriotu, ródia, gíriu / ingroedhu Maneras de nàrrere csn: fàghere s'i. = colare de sa parte contrària po assuprire a unu matessi logu; leàresi sos inghírios = pèrdere su tempus in cosighedhas, chentza fàghere cosas de zudu; a inghíriu de… = totu a ziru; a i. meu, tou, sou, e gai = totu a ingíriu de mimi, de tui, de issu, e totu aici Frases at fatu un'inghíriu mannu pro torrare a domo ◊ mi ch'est coladu su manzanu faghindhe inghírios ◊ no ti les sos inghírios: bae a su cumandhu! ◊ sos de s'àrdia faghent tres bortas s'inghíriu de sa crésia ◊ li cheret un'inghíriu de fune o de filiverru pro lu prèndhere bene ◊ apo fatu s'inghíriu de totu su cunzadu ma su poledhu no in logu: si che depet èssere essidu! 2. a su pitzinnu totus li cantant a inghíriu sa cantone ◊ is piciochedhus si dhi pinnigant a ingíriu ◊ sa genti si càstiat a ingíriu ◊ issa est sa lughe e sa música a inghíriu meu 3. totu a inghíriu de sa binza bi cheret sa cresura ◊ si fiat agatau in mesu de una pratza a ingíriu a ingíriu de una grandu parada ◊ a inghíriu issoro bi aiat duos boes e unu poledhu 4. e chie ti los iscurtat custos inghírios tuos?!…◊ a ndhe chircas, totu, de inghírios, irmasionadu! 5. Elias no si che leaiat sa berrita de conca mancu chi iat atopau un'inghíriu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tour, autour de, autour Ingresu round, around Ispagnolu giro, ambages Italianu giro, attórno, intórno, lungàggine Tedescu Runde, um, herum.

ischitíre , vrb Definitzione pigare o seberare cucu o paris e bogare in duos a s'ingrundha donniunu unu tanti de pódhighes (chi faent a suma unu númeru cucu o paris) po bíere a chie tocat una cosa (binchet chie at intzertau sa categoria chi at isceberau), po cumenciare su giogu o àteru, decídere a chie tocat calecuna cosa Frases ischitimus a bídere a chie tocat a comintzare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu établir à qui est le tour dans un jeu Ingresu to make deciding game Ispagnolu sortear Italianu fare lo sparéggio Tedescu den Entscheidungskampf ausfechten.

mòfa , nf Definitzione cosa chi si narat o chi si faet po erríere de s'àteru Sinònimos e contràrios allera, arréula, atrecu, befa, bota, ciacota, cionfra, dellezu, dríngula, iscàranu, iséria, siera Frases cun mofa e cun iscàrniu ◊ subra sas mentes divinas, pro piús brulla, mofa e festa, ponent corona de ispinas ◊ dèu mi fatzu mofa de issa Sambenados e Provèrbios smb: Moffa Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu tour, farce, raillerie, moquerie Ingresu mockery Ispagnolu mofa Italianu bèffa, canzonatura Tedescu Spötterei, Fopperei.

ródia , nf Definitzione su rodiare, su istare a rodeu, giru a inghíriu de calecuna cosa Sinònimos e contràrios gíriu, inghíriu Frases ródia de corvos píghidos si pesant dae mare ◊ s'intendit s'ischíliu de is varzias in ródia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tour, orbite Ingresu turn, orbit Ispagnolu giro Italianu giro, òrbita Tedescu Kreisbahn, Bahn.

tórinu , nm: tórrinu, tornu, tronnu, turnu, túrrunu Definitzione genia de màchina chi cun is diferentes ainas (puntas) chi si dhi podent pònnere e po comente permitit de poderare mòvere su materiale de trebballare (mescamente ferru o àteros metallos o fintzes linna) serbit po fàere petzos, trebballos precisos; fintzes fusu filetau, a caragolu e sa prentza puru; genia de orroda in is cunventos; a logos est sa rodilla, sa sarreta o orrosinita Sinònimos e contràrios vite Maneras de nàrrere csn: fatu a turnu = a zisa de vite; pitzinna de tronnu = che fata a tórinu (istatuedha, pupa de linna); pàrrere una pitzinna de tronnu = èssere o istare che incantadu, frimmu a zisa de istàtua Frases su mastru de àscia chi l'at fatu si est divertidu meda tribaglièndhelu in su tórinu ◊ at fatu una bardúfula a túrrunu 3. cun su tórrinu ant segau sa pasta po fàere culurzones, pàrdulas e lisanzas Sambenados e Provèrbios smb: Turnu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu tour Ingresu lathe Ispagnolu torno Italianu tórnio Tedescu Drehemaschine.

túrra 1 , nf: turre, turri Definitzione fràigu artu artu e minore de istérria, mescamente in is crésias, ue, in punta, si apicant is campanas, ma fintzes òpera fata in forte, sèmpere arta meda, po difesa; in d-una mata, su sirione o cambu de mesu, su piús forte e piús artu; pl. is pedras orrúbias e birdes de sa zódia (prendha)/ mannu che sa turre de portu = mannu meda Sinònimos e contràrios campanibi Frases sa créjia est fata chin turre e campanas ◊ cantos intràcanos, rotedhas e pesos àrtziant e achirrant in su rellotzu de sa turre! ◊ sos macos, in Babbele ant fatu una turra zigante ◊ in Castedhu de susu dhoi funt is turris totu a ingíriu, in Aristanis sa turri de Marianu in centru Sambenados e Provèrbios smb: Turra, Turri, Turris Ètimu ltn. turre(m) Tradutziones Frantzesu tour Ingresu tower Ispagnolu torre Italianu tórre Tedescu Turm.