acostumài , vrb: acostumare,
costumai Definizione
tènnere o àere a parusu, àere s'abbitúdine, s’avesu; giare bonas abbitúdines
Sinonimi e contrari
abbetuare,
abesare,
acomunai,
arranguai,
imbisciare,
ingustai,
parusare
Frasi
a dí de oi unu tempus acostumaiaus a fai cancuna sciampita puru! ◊ cussu no acostumat a abarrai a giru ◊ dh'apo pretzetadu chi no si atrameset de mi ne torrare a parte de manzanu comente acostumat issu (Z.Porcu)◊ dèu acostumu pagu a fuedhai ananti de genti meda
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
avoir coutume,
être coutumier
Inglese
to accustom,
to have in use
Spagnolo
acostumbrar
Italiano
costumare,
avére in uso,
èsser sòliti fare,
solére
Tedesco
gewohnt sein.
avalèssi , vrb rfl Definizione
su si serbire de calecuna cosa o de ccn., nau mescamente in su sensu de ndhe aprofitare
Sinonimi e contrari
avaliri
Etimo
itl.t
Traduzioni
Francese
se servir de,
faire usage de
Inglese
to make use
Spagnolo
valerse,
acogerse
Italiano
avvalérsi
Tedesco
sich bedienen.
conchistài, conchistàre , vrb Definizione
impreare sa cosa o su tempus a manera de ndhe bogare unu arresurtau bonu / conchistare su tempus, sa cosa = impreare su tempus, sa cosa, cun cabu, cun lúcuru, chentza ndhe pèrdere in debbadas
Sinonimi e contrari
acanciare,
lucurare 1
| ctr.
perdimentare,
sperditziai
Frasi
est prus su tempus chi perdet in inghírios chi no su chi conchistat triballendhe ◊ a fàghere gai est a la frundhire, sa cosa, no a la conchistare! ◊ bi est chie su tempus lu perdet e chie lu cunchistat: su primu si ndhe agatat male, su de duos bene
Etimo
spn.
conquistar
Traduzioni
Francese
fructifier
Inglese
to put to good use
Spagnolo
prosperar
Italiano
méttere a frutto
Tedesco
nützen.
consúmu , nm: cossumu,
cunsumu,
cussumu Definizione
su consumare sa cosa, su tanti chi si consumat, chi s'impreat
Sinonimi e contrari
impleu
Frasi
su cossumu chi semus faghindhe de currente in zerru est meda ◊ cun su tropu dinare in busciaca sa gente si abbusant e faent tropu consumu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
usure
Inglese
use,
wear
Spagnolo
desgaste
Italiano
consumo,
usura
Tedesco
Abnutzung.
costumài , vrb: acostumai,
costumare,
custumai Definizione
tènnere o àere a parusu, àere un'abbitúdine coment'e cosa de medas e chi durat a meda
Sinonimi e contrari
abbetuare,
abesare,
acomunai,
arranguai,
imbisciare,
ingustai,
parusare
Frasi
ingunis costumant a si firmai is carretoneris ◊ ndi apu costumau a biri prus mannus de issus, e a figionu, puru! ◊ "Para s'orija e sas laras tanca!" costumaiat a nàrrere Fulanu ◊ costumat a ndi bufai puru, de binu, cussu! ◊ sos mannos ant sempre custumadu a dare unu chilu de mele pro unu de casu ◊ in su mesi de maju custumat a fai calincuna iscutulada de àcua
Etimo
itl.
costumare
Traduzioni
Francese
habituer,
être d'usage (de)
Inglese
to use
Spagnolo
acostumbrar
Italiano
usare,
avére l'uso
Tedesco
anwenden.
giuài , vrb: ciuare 1,
giuare,
giuari,
giuvare,
zuare Definizione
èssere cosa de bonu, fàere bene, èssere de agiudu, serbire a calecuna cosa de bonu / giuai che sa manu de Deus = fàghere bene meda
Sinonimi e contrari
agiadai,
ajuai,
atuai,
bàlere,
ingiuai,
proicare,
serbire,
sufragai
| ctr.
nòcere
Frasi
sa strossa chi at fatu at a giuari a is funtanas ◊ faidí sa cruxi ca giuat! ◊ mancai unu arrennèsciat a guadangiai su mundu intreu, si perdit s'ànima sua a ita dhi giuat? (Ev)◊ isperaus chi is mexinas mi giuint! ◊ su tempus presente est su chi ti podet giuare ◊ ingolle su cuadhu a monte ca s'aera de monte dhi giuat!
2.
de sa ruta chi at dadu no ndhe giuat piús ◊ matratant sa limba nostra e narant chi no giuat ◊ cussas terras no rendhent e ne giuant a gràscia peruna ◊ immoi chi est béciu no ndi giuat prus a nudha
Cognomi e Proverbi
prb:
si s'ómini no giuat no balit sa sienda
Etimo
ltn.
iuvare
Traduzioni
Francese
être utile,
servir
Inglese
to be of use,
to be good
Spagnolo
servir,
ser útil
Italiano
giovare
Tedesco
nützen,
gut tun.
giúdu , nm: zudu Definizione
su serbire, su bàlere o èssere bonu de unu o de una cosa: si manígiat prus che àteru in sa nada èssere de g. / èssiri cosa de giudu = cosa de tzou, bonu, capatzu, àbbile, cabosu, de pòdere serbire, chi giuat
Sinonimi e contrari
giuamentu,
valore,
valuda,
zua 1
Frasi
at méritu pro àere fatu òperas de giudu (F.Paba)◊ ajó torrade, giòvanos de preséntzia e de giudu! (B.Trudhaju)◊ cussus no fadiant faina de giudu ◊ mamma ti biat manna, de giudu e de profetu! ◊ nci dh'ant ispotallitada, poita no fiat cosa de giudu! ◊ su istimentu fut pagu de giudu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
valeur,
utilité
Inglese
esteem,
use
Spagnolo
valor,
utilidad,
provecho
Italiano
prègio,
utilità,
giovaménto
Tedesco
Wert,
Nützlichkeit,
Vorteil.
imperài, imperàre , vrb: impleai,
impreai,
impreare,
impreari,
impriai,
omperae,
umperai Definizione
pònnere una css. cosa o a ccn. a unu bisóngiu, a calecuna cosa, cun cosa
Sinonimi e contrari
impidare,
manigiai,
omperae
Frasi
imperadhu su sardu, ca est contravelenu! (A.Satta)◊ apo impreau mastros de muru e manibales a fravicare ◊ cust'intima ti servat de cundenna, za chi s'abbilidade no l'impreas ◊ su tempus comente l'impreas, tue? ◊ apu dépiu impleai sa língua de su fuetu po dhu cumbínciri a cambiai vida ◊ custa est beste noa ca l'apo impreada pagu ◊ impèralu su tempus chi as! ◊ arregordadí chi tenis de impreai bèni su tempus!
Etimo
ltn.
imperare
Traduzioni
Francese
employer
Inglese
to use
Spagnolo
emplear
Italiano
adoperare,
usare
Tedesco
benutzen.
ispitíre , vrb: spitiri Definizione
acabbare sa cosa, consumare o ispaciare totu
Sinonimi e contrari
consumai,
finire,
spaciai
Modi di dire
csn:
ogus ispitius = ingullidos, coment'e suspidos; pessare fintzas a si che i. su cherbedhu = fintzas a s'afesimentu, de si ammachiare
Frasi
s'ispitit sa vida pro fàghere sa cosa e apustis lassamus totu! ◊ cudha zente si ch'est ispitia marrandhe (L.Loi)◊ a che las ispitire chin salude, sas iscarpas! ◊ che ispitit sa carena travallandhe ◊ su sole che ispitit sas frammas prus allutas comente che abbassat ◊ su focu ispitit cada cosa ◊ che amus ispitiu s’incunza vetza ◊ cussu est focu chi no si che ispitit
2.
at furriau is ogus ispitius a dónnia parti po biri de aundi essiat cudha boxixedha
Traduzioni
Francese
consommer
Inglese
to waste,
to use
Spagnolo
gastar,
agotar
Italiano
consumare,
impiegare
Tedesco
verbrauchen.
manigiài, manigiàre , vrb: manitzare,
manixai,
manizare Definizione
pigare o portare in manu cosa po si ndhe serbire, po dh'impreare, po fàere, ma fintzes solu impreare, nàrrere; rfl. moveresindhe, fàere in lestresa
Sinonimi e contrari
ammaunire,
impleai,
maniestare
Modi di dire
csn:
manigiai sa terra = arare, triballare sa terra; isciri m. su telefoninu = ischire totu ite e comente si faghet cun su telèfono cellulare; manizàresi a ccn. = chircare de dhu cumbínchere fintzas a fàere su chi no est giustu o no andhat bene, currúmpere puru
Frasi
arendi manígiat s'arau bèni meda ◊ manitzaiat sa urvajola a sa tzeca, canno fit arrabbiatu ◊ no manizant sos fusiles, ma pagu tziviles etotu sunt! ◊ su pei chi si manígiat de prus po guidai sa màchina est su deretu ◊ is fuedhus chi prus manixaus funt in sardu
2.
cussa est genti chi viàgiat, bandat a teatru, si bistit bèni: si bit ca manígiat dinai meda! ◊ a chini no est abbituau, a manixai dinai dhi donat a conca
3.
si no mi manizo, sos puzones no mi lassant ua in binza! ◊ manízadi, già los bides continu tuca tuca, sos colvos a su tou!…◊ mi apu a irballiai, ma in mangasinu dhui manígiat topis!
4.
sa terra no fiat istétia manixada in s'istadi e po cussu no boliat arriscai a ndi seminai meda
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
manier,
manipuler,
manœuvrer,
mettre tout son œuvre
Inglese
to use,
to manipulate
Spagnolo
manejar
Italiano
maneggiare,
manipolare,
manovrare,
adoperare
Tedesco
hantieren (herum),
handhaben,
gebrauchen.
manígiu , nm, nf: manixu,
maniza,
manizu,
meixu Definizione
su manigiare, su faimentu, trebballu o movimentu de manos prus che àteru nau in su sensu de impreare cosa, de dha pònnere a fàere, a si ndhe serbire, o fintzes solu de istare faendho faina, trebballandho cosa; manera de fàere; fintzes cuncordu de calecuna faina pagu onesta, unu pagu a trassa, unu pagu a iscúsiu, a ingannu
Sinonimi e contrari
contibizu,
faina,
impreu,
maniestu,
magoninzu,
manucu,
trabàgiu
/
alvatadura,
barbatada
/
transa
Modi di dire
csn:
tènnere una cosa meda a manizu = pònnerela o impreàrela meda, in cosas de donzi die; cosa, trastu de manígiu (es. tialla, bestimenta) = de pònnere a fitianu, a donzi die, pro donzi bisonzu (ctr. de càstigu); terra de bonu manizu = bona a triballare; manixu, meixu (de sa terra)= aronzu, aradura; àere manizu de una cosa = ischírela leare, èssere pràtigos a si ndhe serbire; su manizu de sa domo = su comente si muntenet e contivizat sa domo, sas cosas de domo; leare, ghiare su carru a manizu de nanti = sétidos a cara a punta, acurtzu a sa forchidha; su cane poltat manígiu = at leadu sa trata de sa fera, est ponindhe ifatu a sa fera
Frasi
in su cuile istabat petzi a s'ora de su manizu ◊ tziu Berte, fatu su manizu, si sediat ◊ fachendhe carbone, sos ómines che fint in sa coa de su padente, in su manizu ◊ si s'animale no afilat a manu de su mere, peus si bidet manizu de fune anzena!
2.
bellu manizu pro bínchere sa tentassione, Elias Portó!…◊ gei dh'apu biu su manígiu, acomenti ispendit su dinai! ◊ cun tzertos manizos sos fizos los guastant ◊ si bi at manizu sa cosa resessit ◊ contivizare e muntènnere sa paghe fit su manizu de babbos e mamas
3.
no ti fides a bi andhare: cue bi at manizu! ◊ mi so abbistu chi in cussa béndhua bi at manizu mannu ◊ sos chi votant in sa Giunta istant fatendhe manizu ◊ cussu faghet manizos finas in crésia e peri sos caminos!
4.
in domu lassaus isceti su dinai de manígiu: s'àteru in banca ◊ sa tialla bona dh'allogu: de manígiu gei ndi tengu ◊ custu est unu cuadhu de manígiu, cudhu est de istadha ◊ no pongais su servítziu nou a manígiu! ◊ custa est s'àcua de manígiu, cussa po bufai ◊ sas cobertedhas chi zuto a manizu las apo samunadas
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
maniement,
manipulation,
travail,
procédé,
intrigue
Inglese
use,
manipulation,
procedure,
intrigue
Spagnolo
manejo,
procedimiento
Italiano
maneggiaménto,
manipolazióne,
lavorazióne,
manéggio,
procediménto,
trésca
Tedesco
Handhabung,
Methode,
Machenschaft.
parusàre , vrb Definizione
tènnere o àere a parusu, èssere abbituaos a calecuna cosa
Sinonimi e contrari
acostumai
Frasi
cussas badhes sunt parusadas a sos pibios de sos puzones ◊ in bidha issoro no bi lu parusant a fàghere gai ◊ no apèndhelu parusadu no ischint it'est su filonzu ◊ tue parusas s'arte de sa poesia ◊ torro a su logu parusadu
Traduzioni
Francese
avoir coutume
Inglese
to use
Spagnolo
soler,
acostumbrar
Italiano
solére
Tedesco
pflegen (Inf. + zu).
suspàre , vrb Definizione
nàrrere is cosas in cobertantza, foedhare a suspos, fintzes in cara de chie depet intèndhere ma chentza nàrrere sa cosa tropu ladina
Sinonimi e contrari
alaviai,
baltzigare
Frasi
sa sogra istat sempre suspendhe contr'a sa nura: ma cudha puru za no est tonta, za la cumprendhet s'antífona!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
parler argot
Inglese
to use slang,
to speak allusively
Spagnolo
hablar en jerigonza
Italiano
parlare in gèrgo,
sótto metàfora
Tedesco
durch die Blume sprechen.
umperaméntu , nm Definizione
su imperai, su pònnere, su costumare a pònnere una cosa a calecuna àtera o a fàere
Sinonimi e contrari
impleu,
umpériu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
emploi
Inglese
use
Spagnolo
uso,
empleo
Italiano
uso
Tedesco
Gebrauch.
umpériu , nm: umperu,
úmperu Definizione
su imperai, su pònnere, su costumare a pònnere una cosa a calecuna àtera o a fàere
Sinonimi e contrari
impleu,
umperamentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
emploi,
utilisation
Inglese
use
Spagnolo
uso,
empleo
Italiano
uso
Tedesco
Gebrauch.