acostumài , vrb: acostumare,
costumai Definitzione
tènnere o àere a parusu, àere s'abbitúdine, s’avesu; giare bonas abbitúdines
Sinònimos e contràrios
abbetuare,
abesare,
acomunai,
arranguai,
imbisciare,
ingustai,
parusare
Frases
a dí de oi unu tempus acostumaiaus a fai cancuna sciampita puru! ◊ cussu no acostumat a abarrai a giru ◊ dh'apo pretzetadu chi no si atrameset de mi ne torrare a parte de manzanu comente acostumat issu (Z.Porcu)◊ dèu acostumu pagu a fuedhai ananti de genti meda
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
avoir coutume,
être coutumier
Ingresu
to accustom,
to have in use
Ispagnolu
acostumbrar
Italianu
costumare,
avére in uso,
èsser sòliti fare,
solére
Tedescu
gewohnt sein.
avalèssi , vrb rfl Definitzione
su si serbire de calecuna cosa o de ccn., nau mescamente in su sensu de ndhe aprofitare
Sinònimos e contràrios
avaliri
Ètimu
itl.t
Tradutziones
Frantzesu
se servir de,
faire usage de
Ingresu
to make use
Ispagnolu
valerse,
acogerse
Italianu
avvalérsi
Tedescu
sich bedienen.
conchistài, conchistàre , vrb Definitzione
impreare sa cosa o su tempus a manera de ndhe bogare unu arresurtau bonu / conchistare su tempus, sa cosa = impreare su tempus, sa cosa, cun cabu, cun lúcuru, chentza ndhe pèrdere in debbadas
Sinònimos e contràrios
acanciare,
lucurare 1
| ctr.
perdimentare,
sperditziai
Frases
est prus su tempus chi perdet in inghírios chi no su chi conchistat triballendhe ◊ a fàghere gai est a la frundhire, sa cosa, no a la conchistare! ◊ bi est chie su tempus lu perdet e chie lu cunchistat: su primu si ndhe agatat male, su de duos bene
Ètimu
spn.
conquistar
Tradutziones
Frantzesu
fructifier
Ingresu
to put to good use
Ispagnolu
prosperar
Italianu
méttere a frutto
Tedescu
nützen.
consúmu , nm: cossumu,
cunsumu,
cussumu Definitzione
su consumare sa cosa, su tanti chi si consumat, chi s'impreat
Sinònimos e contràrios
impleu
Frases
su cossumu chi semus faghindhe de currente in zerru est meda ◊ cun su tropu dinare in busciaca sa gente si abbusant e faent tropu consumu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
usure
Ingresu
use,
wear
Ispagnolu
desgaste
Italianu
consumo,
usura
Tedescu
Abnutzung.
costumài , vrb: acostumai,
costumare,
custumai Definitzione
tènnere o àere a parusu, àere un'abbitúdine coment'e cosa de medas e chi durat a meda
Sinònimos e contràrios
abbetuare,
abesare,
acomunai,
arranguai,
imbisciare,
ingustai,
parusare
Frases
ingunis costumant a si firmai is carretoneris ◊ ndi apu costumau a biri prus mannus de issus, e a figionu, puru! ◊ "Para s'orija e sas laras tanca!" costumaiat a nàrrere Fulanu ◊ costumat a ndi bufai puru, de binu, cussu! ◊ sos mannos ant sempre custumadu a dare unu chilu de mele pro unu de casu ◊ in su mesi de maju custumat a fai calincuna iscutulada de àcua
Ètimu
itl.
costumare
Tradutziones
Frantzesu
habituer,
être d'usage (de)
Ingresu
to use
Ispagnolu
acostumbrar
Italianu
usare,
avére l'uso
Tedescu
anwenden.
giuài , vrb: ciuare 1,
giuare,
giuari,
giuvare,
zuare Definitzione
èssere cosa de bonu, fàere bene, èssere de agiudu, serbire a calecuna cosa de bonu / giuai che sa manu de Deus = fàghere bene meda
Sinònimos e contràrios
agiadai,
ajuai,
atuai,
bàlere,
ingiuai,
proicare,
serbire,
sufragai
| ctr.
nòcere
Frases
sa strossa chi at fatu at a giuari a is funtanas ◊ faidí sa cruxi ca giuat! ◊ mancai unu arrennèsciat a guadangiai su mundu intreu, si perdit s'ànima sua a ita dhi giuat? (Ev)◊ isperaus chi is mexinas mi giuint! ◊ su tempus presente est su chi ti podet giuare ◊ ingolle su cuadhu a monte ca s'aera de monte dhi giuat!
2.
de sa ruta chi at dadu no ndhe giuat piús ◊ matratant sa limba nostra e narant chi no giuat ◊ cussas terras no rendhent e ne giuant a gràscia peruna ◊ immoi chi est béciu no ndi giuat prus a nudha
Sambenados e Provèrbios
prb:
si s'ómini no giuat no balit sa sienda
Ètimu
ltn.
iuvare
Tradutziones
Frantzesu
être utile,
servir
Ingresu
to be of use,
to be good
Ispagnolu
servir,
ser útil
Italianu
giovare
Tedescu
nützen,
gut tun.
giúdu , nm: zudu Definitzione
su serbire, su bàlere o èssere bonu de unu o de una cosa: si manígiat prus che àteru in sa nada èssere de g. / èssiri cosa de giudu = cosa de tzou, bonu, capatzu, àbbile, cabosu, de pòdere serbire, chi giuat
Sinònimos e contràrios
giuamentu,
valore,
valuda,
zua 1
Frases
at méritu pro àere fatu òperas de giudu (F.Paba)◊ ajó torrade, giòvanos de preséntzia e de giudu! (B.Trudhaju)◊ cussus no fadiant faina de giudu ◊ mamma ti biat manna, de giudu e de profetu! ◊ nci dh'ant ispotallitada, poita no fiat cosa de giudu! ◊ su istimentu fut pagu de giudu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
valeur,
utilité
Ingresu
esteem,
use
Ispagnolu
valor,
utilidad,
provecho
Italianu
prègio,
utilità,
giovaménto
Tedescu
Wert,
Nützlichkeit,
Vorteil.
imperài, imperàre , vrb: impleai,
impreai,
impreare,
impreari,
impriai,
omperae,
umperai Definitzione
pònnere una css. cosa o a ccn. a unu bisóngiu, a calecuna cosa, cun cosa
Sinònimos e contràrios
impidare,
manigiai,
omperae
Frases
imperadhu su sardu, ca est contravelenu! (A.Satta)◊ apo impreau mastros de muru e manibales a fravicare ◊ cust'intima ti servat de cundenna, za chi s'abbilidade no l'impreas ◊ su tempus comente l'impreas, tue? ◊ apu dépiu impleai sa língua de su fuetu po dhu cumbínciri a cambiai vida ◊ custa est beste noa ca l'apo impreada pagu ◊ impèralu su tempus chi as! ◊ arregordadí chi tenis de impreai bèni su tempus!
Ètimu
ltn.
imperare
Tradutziones
Frantzesu
employer
Ingresu
to use
Ispagnolu
emplear
Italianu
adoperare,
usare
Tedescu
benutzen.
ispitíre , vrb: spitiri Definitzione
acabbare sa cosa, consumare o ispaciare totu
Sinònimos e contràrios
consumai,
finire,
spaciai
Maneras de nàrrere
csn:
ogus ispitius = ingullidos, coment'e suspidos; pessare fintzas a si che i. su cherbedhu = fintzas a s'afesimentu, de si ammachiare
Frases
s'ispitit sa vida pro fàghere sa cosa e apustis lassamus totu! ◊ cudha zente si ch'est ispitia marrandhe (L.Loi)◊ a che las ispitire chin salude, sas iscarpas! ◊ che ispitit sa carena travallandhe ◊ su sole che ispitit sas frammas prus allutas comente che abbassat ◊ su focu ispitit cada cosa ◊ che amus ispitiu s’incunza vetza ◊ cussu est focu chi no si che ispitit
2.
at furriau is ogus ispitius a dónnia parti po biri de aundi essiat cudha boxixedha
Tradutziones
Frantzesu
consommer
Ingresu
to waste,
to use
Ispagnolu
gastar,
agotar
Italianu
consumare,
impiegare
Tedescu
verbrauchen.
manigiài, manigiàre , vrb: manitzare,
manixai,
manizare Definitzione
pigare o portare in manu cosa po si ndhe serbire, po dh'impreare, po fàere, ma fintzes solu impreare, nàrrere; rfl. moveresindhe, fàere in lestresa
Sinònimos e contràrios
ammaunire,
impleai,
maniestare
Maneras de nàrrere
csn:
manigiai sa terra = arare, triballare sa terra; isciri m. su telefoninu = ischire totu ite e comente si faghet cun su telèfono cellulare; manizàresi a ccn. = chircare de dhu cumbínchere fintzas a fàere su chi no est giustu o no andhat bene, currúmpere puru
Frases
arendi manígiat s'arau bèni meda ◊ manitzaiat sa urvajola a sa tzeca, canno fit arrabbiatu ◊ no manizant sos fusiles, ma pagu tziviles etotu sunt! ◊ su pei chi si manígiat de prus po guidai sa màchina est su deretu ◊ is fuedhus chi prus manixaus funt in sardu
2.
cussa est genti chi viàgiat, bandat a teatru, si bistit bèni: si bit ca manígiat dinai meda! ◊ a chini no est abbituau, a manixai dinai dhi donat a conca
3.
si no mi manizo, sos puzones no mi lassant ua in binza! ◊ manízadi, già los bides continu tuca tuca, sos colvos a su tou!…◊ mi apu a irballiai, ma in mangasinu dhui manígiat topis!
4.
sa terra no fiat istétia manixada in s'istadi e po cussu no boliat arriscai a ndi seminai meda
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
manier,
manipuler,
manœuvrer,
mettre tout son œuvre
Ingresu
to use,
to manipulate
Ispagnolu
manejar
Italianu
maneggiare,
manipolare,
manovrare,
adoperare
Tedescu
hantieren (herum),
handhaben,
gebrauchen.
manígiu , nm, nf: manixu,
maniza,
manizu,
meixu Definitzione
su manigiare, su faimentu, trebballu o movimentu de manos prus che àteru nau in su sensu de impreare cosa, de dha pònnere a fàere, a si ndhe serbire, o fintzes solu de istare faendho faina, trebballandho cosa; manera de fàere; fintzes cuncordu de calecuna faina pagu onesta, unu pagu a trassa, unu pagu a iscúsiu, a ingannu
Sinònimos e contràrios
contibizu,
faina,
impreu,
maniestu,
magoninzu,
manucu,
trabàgiu
/
alvatadura,
barbatada
/
transa
Maneras de nàrrere
csn:
tènnere una cosa meda a manizu = pònnerela o impreàrela meda, in cosas de donzi die; cosa, trastu de manígiu (es. tialla, bestimenta) = de pònnere a fitianu, a donzi die, pro donzi bisonzu (ctr. de càstigu); terra de bonu manizu = bona a triballare; manixu, meixu (de sa terra)= aronzu, aradura; àere manizu de una cosa = ischírela leare, èssere pràtigos a si ndhe serbire; su manizu de sa domo = su comente si muntenet e contivizat sa domo, sas cosas de domo; leare, ghiare su carru a manizu de nanti = sétidos a cara a punta, acurtzu a sa forchidha; su cane poltat manígiu = at leadu sa trata de sa fera, est ponindhe ifatu a sa fera
Frases
in su cuile istabat petzi a s'ora de su manizu ◊ tziu Berte, fatu su manizu, si sediat ◊ fachendhe carbone, sos ómines che fint in sa coa de su padente, in su manizu ◊ si s'animale no afilat a manu de su mere, peus si bidet manizu de fune anzena!
2.
bellu manizu pro bínchere sa tentassione, Elias Portó!…◊ gei dh'apu biu su manígiu, acomenti ispendit su dinai! ◊ cun tzertos manizos sos fizos los guastant ◊ si bi at manizu sa cosa resessit ◊ contivizare e muntènnere sa paghe fit su manizu de babbos e mamas
3.
no ti fides a bi andhare: cue bi at manizu! ◊ mi so abbistu chi in cussa béndhua bi at manizu mannu ◊ sos chi votant in sa Giunta istant fatendhe manizu ◊ cussu faghet manizos finas in crésia e peri sos caminos!
4.
in domu lassaus isceti su dinai de manígiu: s'àteru in banca ◊ sa tialla bona dh'allogu: de manígiu gei ndi tengu ◊ custu est unu cuadhu de manígiu, cudhu est de istadha ◊ no pongais su servítziu nou a manígiu! ◊ custa est s'àcua de manígiu, cussa po bufai ◊ sas cobertedhas chi zuto a manizu las apo samunadas
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
maniement,
manipulation,
travail,
procédé,
intrigue
Ingresu
use,
manipulation,
procedure,
intrigue
Ispagnolu
manejo,
procedimiento
Italianu
maneggiaménto,
manipolazióne,
lavorazióne,
manéggio,
procediménto,
trésca
Tedescu
Handhabung,
Methode,
Machenschaft.
parusàre , vrb Definitzione
tènnere o àere a parusu, èssere abbituaos a calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
acostumai
Frases
cussas badhes sunt parusadas a sos pibios de sos puzones ◊ in bidha issoro no bi lu parusant a fàghere gai ◊ no apèndhelu parusadu no ischint it'est su filonzu ◊ tue parusas s'arte de sa poesia ◊ torro a su logu parusadu
Tradutziones
Frantzesu
avoir coutume
Ingresu
to use
Ispagnolu
soler,
acostumbrar
Italianu
solére
Tedescu
pflegen (Inf. + zu).
suspàre , vrb Definitzione
nàrrere is cosas in cobertantza, foedhare a suspos, fintzes in cara de chie depet intèndhere ma chentza nàrrere sa cosa tropu ladina
Sinònimos e contràrios
alaviai,
baltzigare
Frases
sa sogra istat sempre suspendhe contr'a sa nura: ma cudha puru za no est tonta, za la cumprendhet s'antífona!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
parler argot
Ingresu
to use slang,
to speak allusively
Ispagnolu
hablar en jerigonza
Italianu
parlare in gèrgo,
sótto metàfora
Tedescu
durch die Blume sprechen.
umperaméntu , nm Definitzione
su imperai, su pònnere, su costumare a pònnere una cosa a calecuna àtera o a fàere
Sinònimos e contràrios
impleu,
umpériu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
emploi
Ingresu
use
Ispagnolu
uso,
empleo
Italianu
uso
Tedescu
Gebrauch.
umpériu , nm: umperu,
úmperu Definitzione
su imperai, su pònnere, su costumare a pònnere una cosa a calecuna àtera o a fàere
Sinònimos e contràrios
impleu,
umperamentu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
emploi,
utilisation
Ingresu
use
Ispagnolu
uso,
empleo
Italianu
uso
Tedescu
Gebrauch.