sabbègia , nf: sabècia,
sabègia,
sabeza,
sebbexa Definizione
birilla de pedra niedha incasciada in prata, a prendha;genia de majinzu, pedra niedha po no dhu pitzigare de ogu, a unu
Sinonimi e contrari
coco,
contramazina,
foltilesa,
pinnadedhu 1,
punga,
sebeste
/
cdh. sabàciu
Frasi
sa ní acúcurat su monti che sabbègia acapiada a cadena de isposa ◊ is ogus de issa funt duas sebbexas niedhas
2.
custas sabègias ponidí in su bustu ca sunt bonas po isciòlliri is nuus
Etimo
ctl.
atzebeja
Traduzioni
Francese
jayet
Inglese
jet-black
Spagnolo
piedra negra engastada en plata
Italiano
giavazzo
Tedesco
Gagat.
scabbéciu , nm Definizione
pische scabeciau / pei de bòi a s. = cotu a budhidu e cundhidu isossadu cun ozu e aghedu e unu pistu de predusímula e azu; olia a s. = cundhida, crua, a sa matessi manera
Sinonimi e contrari
scabeciada
Frasi
a papai at fatu pisci a scabbéciu
Terminologia scientifica
mng
Traduzioni
Francese
poisson mariné
Inglese
pickled fish
Spagnolo
pescado en escabeche
Italiano
pésce marinato
Tedesco
marinierter Fisch.
scampaniài, scampaniàri , vrb: iscampaniai Definizione
apèrrere in campu, deunudotu; nau de unu malàidu in letu, iscarragiare
Sinonimi e contrari
ilbambarriare,
ispampanai,
ispamparinare,
ispamporionare,
sparrancai
2.
candu seus sudaus, su si scampaniari noxit
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ouvrir grand
Inglese
to open wide
Spagnolo
abrir de par en par
Italiano
spalancare
Tedesco
aufreißen.
scampaniàu , pps, agt: iscampaniadu Definizione
de scampaniai; chi est apertu de dhue àere logu meda, largu, apertu deunudotu
Sinonimi e contrari
camposu,
impamparriadu,
scampiosu
2.
at lassau is portas scampaniadas ◊ fia sconchiendi sétziu in s'eca de su pórciu a portali scampaniau po fai intrai bentu
Traduzioni
Francese
grand ouvert
Inglese
opened wide
Spagnolo
abierto de par en par
Italiano
spalancato
Tedesco
aufgerissen.
sceberadúra , nf: seberadura Definizione
su sceberai, su pigare e pònnere abbandha cosas diferentes; nau de is frores, su fàere su frutu, colare (iscolu 1) de frore a frutu
Sinonimi e contrari
chirrionzu,
iscolu 1,
seberamentu
/
sceberu,
sceradura
| ctr.
ammisturamentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tri,
nouement
Inglese
setting,
choice
Spagnolo
selección,
criba,
el transformarse el ovario en fruto
Italiano
cèrnita,
allegaménto
Tedesco
Auslese,
Sortierung,
Fruchtbildung.
sceberài, sceberàri , vrb: scioberai,
sebarai,
seberai,
seberare,
seperare,
severare Definizione
pigare e pònnere a parte, abbandha una cosa de un'àtera; pigare su bonu, su méngius e lassare su malu, su peus, su metzanu, pigare ccn. cosa precisa chi torrat paris cun calecunu critériu, sa chi andhat bene a un'iscopu, o fintzes arregollendho de mesu de àteras; foedhandho de frores o de matas de frutuàriu, iscúdere o lassare andhare su frore e ingendrare su frutu, chi deasi si cumènciat a bíere / seberai/-are bijos, angionis, crabitos = pònnere abbandha dae sas mamas pro no che lis súere su late
Sinonimi e contrari
asseperare,
chirrare,
isceberai,
iscedhai,
iscerai,
istagiai
/
acorruntzulare
| ctr.
ammasturai,
meschiare
Frasi
seis prontus a sceberai s'arritzu in su cossu, ma nc'ingurteis unu cammellu intreu! ◊ po issa no nc'est calidadi de seberai, no sèberat ratza, mannus o pitius ◊ candu passais in mesu de is froris seberai is peis po no ndi apetigai
2.
as seberadu bene, cojendhe: as leadu una prendha de fémina! ◊ si at seberadu su menzus fiadu dae mesu de s'ama ◊ mi tiro unu frore: in mesu de sos chentu che sèbero s'orrosa… ◊ sciobera sciobera, su peus nd'iscerat ◊ cussa cosa est totu amméschiu: ndhe cheret seberada sa parte bona e frundhida sa mala ◊ ti ponzo a severare in mesu de duos coros: su chi cheres ti lea! ◊ est bellu, severadu che ispiga de trigu
3.
sa cariasa, sa pira, su frutuàriu como est totu seberendhe ◊ su fiore chi zughiat, s'àrbure, l'at seberadu totu ◊ s'àchina est seperendhe ◊ in su pàltinu nou sa ua est severendhe…
Cognomi e Proverbi
prb:
a cuadhu donau no scioberis piu
Etimo
ltn.
seperare
Traduzioni
Francese
séparer,
choisir,
nouer (bot.)
Inglese
to divide,
to select,
to set
Spagnolo
elegir,
seleccionar,
transformarse el ovario en fruto
Italiano
separare,
scégliere,
selezionare,
allegare (détto di piante)
Tedesco
trennen,
wählen,
auswählen,
ansetzen (Bot.).
sceberàu , pps, agt: seberadu Definizione
de sceberai; foedhandho de su frutu de is matas, chi si cumènciat a bíere comente sa mata est perdendho su frore / s. che trigu bellu = chirriadu cun incuru mannu
Sinonimi e contrari
chirriatu,
ischeriadu,
scerau
2.
sa méndhula est totu seberada e ndhe zughet meda puru
Traduzioni
Francese
séparé,
choisi,
noué
Inglese
separated,
selected,
set
Spagnolo
separado,
elegido,
transformado en fruto
Italiano
separato,
scélto,
allegato
Tedesco
getrennt,
ausgewählt,
angesetzt.
sciurmài , vrb Definizione
pinnigare o andhare a sciurmas, a chedhas, a cambarada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
aller en groupe
Inglese
to go in a crowd
Spagnolo
ir en grupo
Italiano
stormeggiare
Tedesco
sich zusammenscharen.
sèneche , nm, agt: sèneghe Definizione
chie o chi est mannu de tempus (si narat de gente, ma fintzes de animale); chi est persona de giudu, giuditziosa, atinada
Sinonimi e contrari
ancianu,
béciu
/
acabadu,
benatinau,
sàbiu
Frasi
fit unu sèneche canudu chin sa berrita semper in codhu in istiu e in iberru
Cognomi e Proverbi
smb:
Seneghe
Etimo
ltn.
senex, senece
Traduzioni
Francese
âgé
Inglese
aged
Spagnolo
entrado en años
Italiano
attempato
Tedesco
bejahrt.
smesaméntu , nm: ismesamentu* Definizione
su irmesare, su che ndhe bogare sa metade de una cosa, su dha torrare a su mesu
Sinonimi e contrari
ammesadura,
irmesadura
Traduzioni
Francese
partage en deux
Inglese
halving
Spagnolo
división,
partición en dos
Italiano
dimezzaménto
Tedesco
Halbierung.
sprapedhàu , pps, agt: ispalpedhadu Definizione
de sprapedhai; chi est apertu meda, deunudotu (nau de s'ogu, fintzes chi est cun sa prabarista furriada); nau de àteru, fintzes chi est bogau de pare, iscosciau
Sinonimi e contrari
sparrunchiau
2.
sprapedhau parit unu feurratzu! ◊ candu ti saludat ti donat sa manu sprapedhada
Traduzioni
Francese
grand ouvert,
écarquillé
Inglese
wide open (ed)
Spagnolo
abierto de par en par
Italiano
spalancato
Tedesco
aufgesperrt.
suàre , vrb: assuae,
subare,
suvare Definizione
nau prus che àteru de is animales, èssere o bènnere in more / fémina suada = in suatzone, in chirca de ómine
Sinonimi e contrari
ingrilliri,
seguzare
Etimo
ltn.
subare
Traduzioni
Francese
entrer en chaleur
Inglese
to be on heat
Spagnolo
estar en celo
Italiano
andare in caldo
Tedesco
brunsten.
suspàre , vrb Definizione
nàrrere is cosas in cobertantza, foedhare a suspos, fintzes in cara de chie depet intèndhere ma chentza nàrrere sa cosa tropu ladina
Sinonimi e contrari
alaviai,
baltzigare
Frasi
sa sogra istat sempre suspendhe contr'a sa nura: ma cudha puru za no est tonta, za la cumprendhet s'antífona!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
parler argot
Inglese
to use slang,
to speak allusively
Spagnolo
hablar en jerigonza
Italiano
parlare in gèrgo,
sótto metàfora
Tedesco
durch die Blume sprechen.
tartalía , nf, nm: tataliu,
tatalliu,
tratabia,
tratalia,
trataliu,
tratalliu,
trotobie,
trotoia Definizione
sa frisciura (de pegus piticu, mescamente de angione) imbodhigada in sa napa, cun s'istentina e fata a orrostu
Sinonimi e contrari
fressura,
revea,
tatareu
Frasi
femu fúrria fúrria coment'e una tratalia posta a araxi a fogu ◊ si che at mandhigadu totu su tratalliu ◊ tratalios, cordedhas e boltados fint in bancas in terra aparitzadas ◊ fit aprontendhe su tatalliu de duos anzones chi aiat mortu
Terminologia scientifica
mng
Etimo
itl.
frattaglie
Traduzioni
Francese
fressure à la broche
Inglese
pluck roasted on the spit
Spagnolo
asaduras asadas en el espetón
Italiano
coratèlla còtta allo spièdo
Tedesco
am Spieß gebratene Geschlinge.
topímene, topímine , nm: (su t. = nr. sutopímene)
ciopímine,
sopímini,
tzopímene* Definizione
pecu de s'andhata, maladia chi pigat su bestiàmene a peis faendhodhu camminare a tzopu
Sinonimi e contrari
assópiu,
insopímini,
topia,
topíghine,
topine
Frasi
apoi de sa maladia de su topímene li sunt adduradas tres crabitas
Terminologia scientifica
mld
Traduzioni
Francese
piétin
Inglese
foot-and-mouth desease
Spagnolo
cojera producida en las reses por una enfermedad
Italiano
zoppina,
zoppìa
Tedesco
Hinken,
Maul-und Klauenseuche.
tróulu , nm Definizione
su troulare, su andhare orrumbulandho / èssere a t. de risu = arriri a rúmbulus, aici meda de no si aguantai istrantaxus
Sinonimi e contrari
arrúmbiu,
bórinu,
bórtule,
carrúmbulu,
córriu,
lúdhuru,
ródhule,
rúmbulu,
torulonzu
Frasi
est a tróulu a tróulu che crastu falanne de sa roca
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
roulement
Inglese
rolling
Spagnolo
el rodar en el suelo
Italiano
rotolaménto
Tedesco
Fortrollen.
uesisíat , avb: uvesisiat Definizione
in calesiògiat logu, in d-unu logu bastat chi siat
Sinonimi e contrari
apetotu,
inuecoe,
totube
| ctr.
nedhube
Traduzioni
Francese
partout
Inglese
everywhere
Spagnolo
en todas partes
Italiano
dovúnque
Tedesco
überall.
zunchèta , nf: giuncheta* Definizione
cagiau chi si ponet in istrégiu de giuncu (frúscia, frussella), ma fintzes giodhu
Sinonimi e contrari
giodhu,
mezoradu
Frasi
tziu Berte aiat imbudhidau una preda de ribu pro fàchere sa zuncheta ◊ custu pastore lis partit fintzas sos malunes de sa zuncheta, a sos bichinos
Traduzioni
Francese
jonchée
Inglese
junket
Spagnolo
lácteo que queda en una encella
Italiano
giuncata
Tedesco
Quark.