ispitighedhàre , vrb Definizione fàere una segada a sa castàngia po no isciopare orrostindhodha: agiummai coment'e innasedhare (ma no importat inue est fata sa segada) Sinonimi e contrari ispitare, ispitudhare Etimo srd. Traduzioni Francese inciser les châtaignes Inglese to slit Spagnolo hacer una incisión en la cáscara de las castañas Italiano castrare le castagne Tedesco die Kastanien einschneiden.

màlturu , nm, agt: màrtiru, màrture, màrturi, màrturu Definizione chie pommore de una fide, de un'ideale afrontat css. sacrifíciu, fintzes de dhue pònnere sa vida; malàidu a meda e tempus meda, malàidu chi no sanat (e mescamente chi dhi at calau paràlisi) Sinonimi e contrari màrtire, martúgliu / ammarturau, antzuladu, tuglidu 2. timu chi mi tochit a passai sa vida màturu, crocau in su letu ◊ Gesús andàt predichendu s'Evangéliu e sanendu is malàidus e is màrtirus (Ev)◊ in cussos ispidales a si ndh'intendhet boghes de màrtures!…◊ cussa fémina fiat màrtura in su letu Etimo ltn. martyr Traduzioni Francese martyr, affaibli, aveuli Inglese martyr, physically enervated, chronically sick Spagnolo mártir, afectado por una dolencia Italiano màrtire, infiacchito fisicaménte, malato crònico Tedesco Märtyrer, entkräftet, chronischer Kranker.

marrósu , agt Definizione chi portat dentímine bellu, dentes bellas, bonas / gatu m. = batu areste; tilipirche m. = genia de pibitziri mannu chi portat is cambas longas a serracu Frasi beni, mucitu marrosu, e papadindhedhu! Cognomi e Proverbi smb: Marrosu Etimo srd. Traduzioni Francese qui a une belle denture Inglese the one who has good teeth Spagnolo que tiene una buena dentadura Italiano che ha dentatura buòna Tedesco ein gesundes schönes Gebiß besitzend.

mógiu , nm, nf: moja, moju, moi, mou, moxu Definizione istrégiu de ortigu a fundhu tundhu e costaos artos po pònnere abba, sale, po múrghere; mannu meda, a pònnere abe; mesura de istrégiu: 45 litros, de terrenos, 0,40 de étaru; tumborru de ortigu, serrau a una parte cun pedhe de cane cun duas trícias de pilu de giua de cuadhu postas a grughe, una aintru de s'àtera a sa parte de fora, cun d-un'agu punta a istúturu in mesu de dónnia trícia / min. moighedhu (a/c.: nr. "mói", ma su pl. "mòis", sa var. mou faet su pl. moos), mogiolu (istugighedhu a pònnere sale) Sinonimi e contrari abialzu, bugnu, caidhu, casa, moissu, moitedhu, tulu / murghijola Modi di dire csn: moju apunt'a ghetare = acanta a iscussurai (nau de ccn., èssere che m. apunt'a ghetare = chíbberu, chi si creit meda); pròere o betare abba a mojos = a dellúbbiu; papai dexi mois de sali = campare meda; nci essit in coranta mois = narat cosas ispropositadas, ch'essit costa costa, pala pala, ch'essit in costas de pinnetu; fàghere sa conca che moju a unu = dàreli ifadu a fortza de faedhare meda, de li chircare chistiones e contos Frasi cussu tenet mojos e faghet mele meda 2. sete mojas de farina, sete mojas de pabassa ◊ s'olia de macinai dha mesurant a mou 3. est proghendhe, ghetandhe s'abba a mojos ◊ gei dhu scis ca seu cosa de pagu fidai: chi mi benint is cincu minutus nci essu in coranta mois! ◊ no nci at a papai dexi mois de sali! ◊ càlladi mudu, chi mi che ses faghindhe sa conca che moju! ◊ immó no nci dha tireis in centu mois, lassai is chistionis! Cognomi e Proverbi smb: Moi, Mou, Moy Terminologia scientifica stz, mds, sjl Etimo ltn. modius Traduzioni Francese boisseau, ruche Inglese modius, apiary Spagnolo moyo, recipiente para las medidas de capacidad, un tercio de una hectárea Italiano mòggio, alveare Tedesco Scheffel, Bienenstock.

pastinónzu , nm Definizione su prantare o pònnere bíngia noa, logu e die chi si prantat (e si faet festa puru ca agiudant a cambarada) Sinonimi e contrari pastinadura Frasi callàdebbos, custas boghes, parides in pastinonzu! Etimo srd. Traduzioni Francese plantation de nouveau vignoble Inglese new vineyard plant Spagnolo plantación de una viña Italiano impianto di nuòvo vignéto Tedesco Anbau neuen Weinberges.

puntarésu , agt, nm Definizione chi o chie andhat a innanti, in punta, nau pruschetotu de animale in su tàgiu Sinonimi e contrari afiladore, punteri 1 / cabidraxu | ctr. coinàrgiu Etimo srd. Traduzioni Francese chef de file Inglese leader Spagnolo primero de una fila Italiano capofila Tedesco erste, Erste.

scordonài , vrb Definizione betare is cordones, isconciare is muros de unu fràigu de difesa Traduzioni Francese démolir les fortifications Inglese to dismantle a fortress walls Spagnolo desmantelar una fortaleza Italiano smantellare le mura di una fortézza Tedesco eine Festung schleifen.

topímene, topímine , nm: (su t. = nr. sutopímene) ciopímine, sopímini, tzopímene* Definizione pecu de s'andhata, maladia chi pigat su bestiàmene a peis faendhodhu camminare a tzopu Sinonimi e contrari assópiu, insopímini, topia, topíghine, topine Frasi apoi de sa maladia de su topímene li sunt adduradas tres crabitas Terminologia scientifica mld Traduzioni Francese piétin Inglese foot-and-mouth desease Spagnolo cojera producida en las reses por una enfermedad Italiano zoppina, zoppìa Tedesco Hinken, Maul-und Klauenseuche.

trilliàre , vrb Definizione giare una briga, pigare a tzérrios Sinonimi e contrari briare, certai, stronciai Frasi prestu, recui a sa faina, imbainajola: già torrat mamma tua a ti trilliare bene! Etimo srd. Traduzioni Francese reprocher, réprimander sévèrement Inglese to scold Spagnolo reprochar, echar una bronca Italiano rimproverare, sgridare aspraménte Tedesco schelten.

úgna , nf: unga, úngara, úngia, ungla, ungra Definizione genia de corgiolu, pígiu de corru, tostau e fine chi faet sa carena in sa conca de is pódhighes, a sa parte de pitzu: in d-unos cantu animales est sa catzola, totu su pei (su pígiu de fora grussu meda e tostau) a manera de pòdere camminare, in àteros est longa meda, puntuda e acancarronada de pòdere púnghere e aferrare / min. ugnaredha; sa corona de s'úngia = su niedhu de s'u., itl. cércine coronàrio; sa raighina de s'úngia = s'oru chi che intrat in sa carre, suta de sa corona / ungra de tzirolia = peónica o arrosa de padenti, de monti (Paeonia officinalis) Sinonimi e contrari caciola, ungedha Modi di dire csn: ungra incarnada = ungra chi ch'est créschida in mesu de sa carre in tretu diferente de sa raighina (in costazos); unga perdosa = tosta e russa meda; unga morta = tosta, sica, sa chi si che segat a cadhos e boes ferrendhe; animalis a unga isperrada = cun pes a duas ungredhas (boe, berbeghe, craba, porcu); un'ugnaredha de… = ugnedha, cífrinu, arroghedhedhu; fàula presa in s'úngia = fàula nada chentza istare duiddui; drommirisí in s'unga (nadu de unu) = drommíresi sétzidu, abbaidendhe carchi cosa, pighendi su soli; drommiri sa bardúfula in s'unga = faidha artziai a pitzus de s'unga de su didu mannu e aguantaidha badhendi; ghetai s'unga a una cosa, tocai de unga = furarechela, furare; sicare sas ungras a unu = iscúderelu a manos; colare in ungras a ccn. = passai in manus, bènniri a tretu de podi pigai, aferrai (pruscatotu pentzendi a si pagai de un'ofesa, de unu dannu); intrare in ungras de ccn. = intrare in manos, arruiri in poderi de ccn., in manus de unu chi aferrat, si ndi ponit meri; cascare in ungras a ccn. = mòrriri po sa surra de ccn.; zúghere sas ungras cotas, sicas (nau cun afuta, cun arrennegu) = portai is manus cancaradas, chi no aguantant, o fintzas chi no faint su doveri; cantu s'ungra, un'unguxedha = arroghedhu piticu, apenas; filu de unga = paneunga, inghiriungra Frasi giughet sas úngias longas che istore ◊ segadiche sas ungras ca las zughes longas, putzidha! ◊ apu comporau un'unguxedha de tecoi ◊ sa maista dónnia die controllàt is ungas de is manos a is piciochedhos ◊ leeit a forroxare sa terra cun sas manos e cun sas ugnas (G.Addis)◊ est sèmpere abbarradu bagarinu che un'ugnaredha de casu 2. si mi zogat in ungras lu pisto! ◊ si lu leo mi cascat in ungras! ◊ sa Confederatzione Sindicale Sarda est créscia, portat dentes e ungas (E.Spiga)◊ farabbutu, bae za mi colas in ungras carchi die!◊ …infines mi sezis intradas in ugnas! 3. lah, drommiu in s'unga si nc'est, castiendi sa televisioni Terminologia scientifica crn Etimo ltn. ung(u)la Traduzioni Francese ongle, griffe, serre Inglese claw, nail Spagnolo uña, garra Italiano ùnghia, artìglio Tedesco Nagel, Kralle.

úna , art, agt, prn Definizione art. chi s'impreat cun númene fémina: si apòstrofat sèmpere candho si agatat ananti foedhu chi cumènciat cun vocale e no si ponet candho su nm. portat un'agt. nau a ispantu o cun ironia (es.: bella domo ti as fatu! ◊ màchina manna s'at comporadu, balla!◊ bellu mastru ses, a ti currèzere su maniale!); s'impreat coment'e prn. po fémina (o fintzes cosa, chistione, fata) bastat chi siat Modi di dire csn: una ma una, mih! = una própiu bella, bona, de sas menzus; a una a una, a unas a unas = a unedhas, una per borta; sa una = un'ora apustis de mesadí, sa primu ora de su merí, o fintzas apustis de mesunoti; totu in d-una (totinduna) = induninduna, totu a una borta, de botu, de un'improntu; unas (+ agt. numerale) = a fúrriu de…, de prus a mancu… Frasi una borta e duas bi apo a èssere andhadu a cussu logu!…◊ una borta Lussu depiat benni a Bidhanoa a fai una parlata ◊ in su celu dhui at una nui manna ◊ si bi at una cosa chi no mi piaghet est a fàghere male ◊ in su cungiau dhui at una mata sicada 2. si ch'est fata sa una: est ora de ghirare! ◊ una ma una, mih, chi ti ndhe as chircadu, de fémina! ◊ si m'iscurtates, bos ndhe conto una chi fachet a rídere 3. fint unas chentas amigas, unas chentu berbeghes Etimo ltn. una Traduzioni Francese une Inglese a (n) Spagnolo una Italiano una Tedesco eine.

ungèdha , nf: unghedha, ungredha Definizione sa catzola de unos cantu animales, a pígiu de corru grussu meda chi portant in pódhighes (unu ebbia su cuadhu, s'àinu, duos sa craba, sa brebè, su boe) a manera de pòdere camminare Sinonimi e contrari gàlia, ungrale Frasi usciandhe su mannale ndhe li moiant sas ungedhas, sa coa, sas puntas de sas urícias ◊ abbruschiendi etotu tocat a ndi dhi bogai is unghedhas, a su procu Cognomi e Proverbi smb: Ungredda Terminologia scientifica crn Etimo srd. Traduzioni Francese onglon, sabot Inglese nail, hoof Spagnolo uña, pezuña Italiano ùnghia, zòccolo Tedesco Klaue, Huf.

zunchèta , nf: giuncheta* Definizione cagiau chi si ponet in istrégiu de giuncu (frúscia, frussella), ma fintzes giodhu Sinonimi e contrari giodhu, mezoradu Frasi tziu Berte aiat imbudhidau una preda de ribu pro fàchere sa zuncheta ◊ custu pastore lis partit fintzas sos malunes de sa zuncheta, a sos bichinos Traduzioni Francese jonchée Inglese junket Spagnolo lácteo que queda en una encella Italiano giuncata Tedesco Quark.

«« Cerca di nuovo