abbamàre , vrb Definizione
fàere a bama, a tàgiu, betare totu a unu (nau pruschetotu de bestiàmene)
Sinonimi e contrari
acedhae,
achedhonare,
aggamai,
aggrustare,
amedhare,
ammeschiare,
atazare,
ingamai
| ctr.
iscrobai,
stallai
Terminologia scientifica
pst
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réunir,
agréger
Inglese
to aggregate,
to put in a herd
Spagnolo
unir,
juntar
Italiano
aggregare,
formare un branco
Tedesco
angliedern,
eine Herde bilden.
abbruncài, abbruncàre , vrb: abbrunchiai,
abbrunchiare,
abbrunciare Definizione
atumbare o iscúdere a su bruncu, a murros, e fintzes pigare a su bruncu, nàrrere cosa coment'e giaendho una briga, naendho cosa in contràriu; pònnere bruncu (in sa carrada, in s'ampudha, in su papare o, is animales, in s'erba a pàschere); rfl. èssere a primma
Sinonimi e contrari
abboluire,
arruncare,
brigare,
chelcire,
irmurrare,
irruncare,
ispochiare,
sbruncai,
stronciai
/
assansiare
/
adobiai,
atumbae,
imbronconai,
trabbucai 1
/
agghegiare
/
ammurrionare
Modi di dire
csn:
abbruncai su frascu = artziai su frascu po bufai a bruncu; abbruncare su fogu = acontzare su fogu, sos titones
Frasi
fit andhendhe a s'apàlpidu, abbrunchendhe a bicos e chizolos ◊ at leadu a dereta, istontonendhe e abbrunchendhe in s'impedradu iscumbessu ◊ abbruncai un'animali chi si bollit fuiri ◊ is brebeis candu tenint ispédhiu de andai, dhas abbruncu e si firmant ◊ at abbruncau is cunsilleris sentza nimmancu dhis lassai isterri s'arrexonamentu!
2.
abarras isciacuendi pratus… abbrunca de su salatieri! ◊ is brebeis funt abbrunchendi sa pastura
3.
su sèneche lu cussizat severu e firmu, ma isse no resessit a abbruncare s'ammolighinamentu, pessandhe a una fémina chi no est sua
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
heurter,
claquer
Inglese
to give a slap (on lips)
Spagnolo
abofetear,
golpear en los morros
Italiano
dare un mostaccióne
Tedesco
auf die Schnautze hauen.
aggrucàre , vrb: aggrugare,
aggrugari,
aggurgare,
agrugai,
agrugari Definizione
fàere passadas lestras, coment'e po bòlere bídere o fàere totugantu impresse impresse, chentza si tratènnere a dhu fàere bene; fintzes pònnere a grughe, atobiàresi a grughe (nau de camminos, istradas)
Sinonimi e contrari
atraessare,
gruxai
/
navaciare
Frasi
sos corbos bolandhe aggrucant su chelu ◊ apo aggrucau totu su sartu ◊ sa chirca iscientífica at aggrugadu totu s'ispàtziu interplanetàriu cun astronaves e telescópios ◊ aggruco campos e badhes ◊ bi cheret ora petzi pro aggrucare chin s’iscopa cussa betedhe iscala! ◊ nois fimus aggrucandhe a inghíriu de sas cumbessias
2.
debbadas chi mi aggrughe chirchendhe sos chi mancant dae domo!
3.
pagos tzitzones furint aggrugados in sa forredha ◊ in coghina dhue aiat iscannos, botos e linna aggrugada
Etimo
its
ad + cruc(u)lare
Traduzioni
Francese
fouiller
Inglese
to scour
Spagnolo
despacharse,
chapucear
Italiano
perlustrare,
fare un lavóro in mòdo sbrigativo
Tedesco
durchsuchen,
eine schleunige Arbeit machen.
allomingiài , vrb: allominzare,
allumenare,
allumingiai,
allumingiare,
lumingiai Definizione
pònnere impróveru a ccn., annomíngiu, ingiúliu, àteru númene a befa
Sinonimi e contrari
addiciai,
annomingiai*,
aparalumenare,
aproegliare,
imparanigiai,
istevinzare
Frasi
dh'iant allumingiau "Peis de gatu"◊ totus is massaos teniant is boes allumenaos
Traduzioni
Francese
affubler d'un sobriquet
Inglese
to nickname
Spagnolo
apodar
Italiano
dare un nomìgnolo
Tedesco
jdm einen Spitznamen anhängen.
allupíri , vrb rfl: allupriri,
allurpire,
allurpiri Definizione
su si betare che lupu, papare che lupu, aira
Sinonimi e contrari
afarcai,
allupiare 1,
botzicare,
ingolopire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se jetter sur la nourriture,
se gaver
Inglese
to throw oneself like a wolf,
to gulp down
Spagnolo
atracar,
hartar
Italiano
avventarsi come un lupo,
ingozzarsi
Tedesco
gierig essen.
apretàre 1 , vrb Definizione
apostivigare o fàere su contu de cantu est unu dannu
Sinonimi e contrari
perisciare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
indemniser
Inglese
to compensate,
to value a damage
Spagnolo
indemnizar
Italiano
estimare un danno,
indennizzare
Tedesco
entschädigen.
assèndhere , vrb: assènnere Definizione
coment'e calare de artu, a pitzu, ma nau fintzes in su sensu ebbia de lòmpere, bènnere de unu male, de calecuna cosa chi no si iat mancu a bòllere o cun fortza chi faet male; fintzes lòmpere ebbia a unu logu, a unu tretu, a calecuna cosa, su bènnere de unu tempus / pps. asséndhidu
Sinonimi e contrari
achirrare,
andai,
assurpire,
bènnere,
falare,
lòmpere
Frasi
e ite male ti at asséndhidu? ◊ como chi ndh'est asséndhida cussa lege tocat chi càmbies! ◊ li at asséndhidu unu raju ◊ pessanne a cantu li fit assortitu li fit assénnitu s'ingadhintzu ◊ sos pilos li assendhent in bassu a mesu de s'ischina
2.
donzi caminu annat a sa Libra, bastat de no dare vorta pro bi assènnere ◊ sont assénnitos a si mannicare pacos ischerfiones de frútora ◊ custos pastores assendhent a unu buscu e bi passant sa note
3.
su giàcanu mannu est assénnitu a carches a sa gianna de sa turre ◊ fit bete crateone chi Antonedhu atzicu assenniat a tocare terra chin sos pedes
4.
candho assendhiat su veranu sos pitzinnos si apiligaint in sos fundhos pro gustare cucuja
Traduzioni
Francese
venir
Inglese
to come
Spagnolo
venir,
venir un mal
Italiano
venire,
scéndere (détto di un male)
Tedesco
betroffen werden (von einem Unglück).
carratzúca , nm Definizione
tziu Neunu, babbai Nemmos, unu chi no si agatat: dhu narant po unu chi no contat nudha, chi est coment'e nemos, fatu e lassau
Sinonimi e contrari
mussinemmos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nullité
Inglese
nonentity,
insignificant no one
Spagnolo
nulidad
Italiano
un èssere inesistènte,
nessuno,
insignificante
Tedesco
unbedeutender Mensch.
chidàre , vrb: chitai,
chitare,
cuitare 1 Definizione
fàere a paris unu dépidu, unu giogu, pagare; pagare su de s'afitu de is pàsculos
Sinonimi e contrari
chitire,
ischitare,
pagai
/
cumprire
Modi di dire
csn:
chidare, chitare una promissa = cumprire una promissa fata; chitare sas dies = bochire, finire sas dies
Frasi
babbu at trabballau sentza reposu pro che chitare sas pasturas anzenas ◊ mancari chi s'addobbent a su muru no lu chitant su dépidu! ◊ custu dépidu volet chitau
2.
sont annatos a sa festa de santu Gòsomo e Damianu a si chitare sa promissa ◊ s'istade si ch'est passadu sentza chitare sa promissa chi aias fatu ◊ bae e faghe beneíghere su pane chi amus fatu pro chidare sa promissa!
Traduzioni
Francese
quittancer
Inglese
to pay debts
Spagnolo
saldar,
liquidar
Italiano
pareggiare,
far quietanza,
pagare un débito
Tedesco
begleichen.
chitónzu , avb: chitzognu Definizione
chi est unu pagu chitzo, foedhandho de oràrios
Sinonimi e contrari
chitzixedhu
| ctr.
tardighinu
Frasi
cheret chi pesemus chitonzu a fàghere cussa cosa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
assez tôt
Inglese
a little early
Spagnolo
prontito
Italiano
un po' prèsto
Tedesco
etwas früh.
ciapuédhu, ciapulédhu , nm Definizione
min. de ciapu, ma mescamente genia de macarrone: is ciapuedhus o tzapuedhus funt macarrones fatos a manu, de chivarzu (ma no solu), orrughedhos de pasta alladiada segada a orrughedhos
Frasi
a papai eus fatu ciapuledhus a casu furriau
Traduzioni
Francese
genre de pâtes courtes
Inglese
a kind of macaroni
Spagnolo
clase de pasta corta
Italiano
un tipo di pasta córta
Tedesco
eine Art Makkaroni.
comogòmo , avb Definizione
immoi immoi, calecunu minutu faet deasi pag'ora de no pòdere nàrrere tandho), ma fintzes própriu in custu momentu
Sinonimi e contrari
antoras,
issara,
maitotu,
paghessora,
tandhodandho
Frasi
nos namus peràulas mai nadas, nàschidas comogomo intro de su coro ◊ che est essidu comogomo: azummai faghiaizis paris isse essindhe e tue intrendhe ◊ comogomo fis rindhe e como ses pranghindhe: ello macu ses?! ◊ comogomo ses a mesudie e luego a sero!
2.
l'apo connota sempre malàida, cussa fémina: comogomo at a sanare, issa!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
il y a un instant
Inglese
just now
Spagnolo
hace poco
Italiano
un àttimo fà,
testé
Tedesco
jetzt gleich.
costàna , nf Definizione
donniuna de is tzivinedhas frucaxadas chi si ponent in su carru in forma de arrestellu po usu de seidare trigu messau; is costaos de sa pica, de su lacu, de un'istrégiu; su muru a inghíriu de unu putzu; freadura in costas de un'animale / sas costanas de su carru sunt fatas cun bàtoro cannelas e bàtoro ultedhos (listellos): sas primas ficadas in su fundhu de su carru, sos àteros intrados in sas cannelas parallelos a su fundhu e muntesos frimmos cun sos tisidhos; c. de porta = antarile
Sinonimi e contrari
costazera,
zerda 1
/
malandra
Frasi
teniat trabballu meda: arrodas de fai e de arrangiai, butus e carrus cun is costanas segadas
2.
sas costanas de sa córbula, de sa padedha, de su furru, de su poju, de su carru ◊ candu su forru est intrebigau si connoscit a su colori de is costanas ◊ sa mama dh'at ciciu in sa cadiredha a tres costanas, su pipiu
3.
colaiat in costanas de istradone
4.
est una calarina tota a costanas, romasa romasa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
paroi d'un récipient
Inglese
sides (container)
Spagnolo
costillas
Italiano
fianchi di un recipiènte o sìmili
Tedesco
Seiten eines Gefäßes.
curtzarínu , agt: curtzurinu Definizione
min. de curtzu, chi est unu pagu curtzu
Sinonimi e contrari
cultighedhu,
cultzitu,
cursiciolu
| ctr.
longhitu
Frasi
s'at postu cartzones curtzarinos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
un peu court
Inglese
a little short
Spagnolo
cortito
Italiano
un po' córto
Tedesco
etwas kurz.
discumbidài , vrb Definizione
nàrrere o giare a ischire chi su cómbidu o brindhu no si faet prus, o chi a su cómbidu no si dhue andhat
Frasi
mi seu discumbidau e no dhoi andu
Traduzioni
Francese
révoquer,
annuler une invitation
Inglese
to cancel
Spagnolo
desconvidar
Italiano
revocare o disdire un invito
Tedesco
eine Einladung absagen.
discumbídu , nm Definizione
su nàrrere o giare a ischire chi su cómbidu no si faet prus, su torrare su Chi nono a unu cómbidu o brindhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
révocation,
annullation d'une invitation
Inglese
notice
Spagnolo
revocación (f),
el desdecirse de un ofrecimiento
Italiano
rèvoca,
disdétta di un invito
Tedesco
Absage.
illoíre , vrb: illuire Definizione
torrare in posse, po dinare, de su chi unu aiat pérdiu o giau, pagare su dépidu; iscabbúllere de un’afrinca; torrare agoa
Sinonimi e contrari
alloire,
ischitare,
luire
Frasi
bi tenzo obbligassione cun chie mi at agiuadu a illuire su dépidu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
racheter
Inglese
to release,
to redeem
Spagnolo
redimir
Italiano
riscattare,
svincolare un cènso
Tedesco
ablösen,
freimachen.
incartài , vrb: incartare Definizione
imbodhigare cosa, pònnere in paperi; obbrigare a unu cun calecunu iscritu, fàere cuntratu; rfl. giare o impromitire s'ànima a su dimóniu; giogandho a cartas, abbarrare cun cartas in manu chi no cuncordant impare po pòdere serrare sa giogada
Sinonimi e contrari
imbodhiai
2.
su cuntratu dipendhiat de su tantu de sa robba: cun prus de dughentas chimbanta berveghes incartaias pro chimbe annos ◊ chie cheriat imparare un'arte s'incartaiat cun d-unu mastru pro unu tantu de annos
3.
no fit un'istincu de santu, tiu Nigola, ma no fit mancu incartadu a su dimóniu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
envelopper
Inglese
to come to a written agreement
Spagnolo
envolver,
encartar,
encartarse
Italiano
incartare,
obbligare uno con scrittura,
fare un patto col diàvolo
Tedesco
in Papier einpacken,
einen Vertrag schließen,
sich dem Teufel verschreiben.
incrivíre , vrb Definizione
calare unu cropu, giare su cropu abbaidandho bene innanti comente iscúdere, pigandho sa mira
Sinonimi e contrari
isciúdere,
tzacai
Traduzioni
Francese
frapper
Inglese
to deal a blow
Spagnolo
asestar un golpe
Italiano
assestare un cólpo
Tedesco
einen Schlag versetzen.
iscotàre 1 , vrb: iscotzai,
iscotzare,
scociai Definizione
pigare e bogare is cotzas, mòvere; fàere istesiare, fàere mòvere a unu o calecuna cosa de unu logu o tretu
Sinonimi e contrari
irmoventare,
irraighinare,
iscossolare,
scotzedhai
| ctr.
cotare
Frasi
su marrone iscotzadu est in su cugigone
2.
m'intano che colora e mancu a fumu de istratzu m'iscotant! ◊ su bentu at iscotzau is matas ◊ seo bennia a che iscotzare a tie, mancari no cherzas!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
déplacer
Inglese
to remove
Spagnolo
descalzar,
desplazar
Italiano
sbiettare,
rimuòvere qlcs. da un pósto
Tedesco
entkeilen,
wegräumen.