abbamàre , vrb Definitzione
fàere a bama, a tàgiu, betare totu a unu (nau pruschetotu de bestiàmene)
Sinònimos e contràrios
acedhae,
achedhonare,
aggamai,
aggrustare,
amedhare,
ammeschiare,
atazare,
ingamai
| ctr.
iscrobai,
stallai
Terminologia iscientìfica
pst
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
réunir,
agréger
Ingresu
to aggregate,
to put in a herd
Ispagnolu
unir,
juntar
Italianu
aggregare,
formare un branco
Tedescu
angliedern,
eine Herde bilden.
abbruncài, abbruncàre , vrb: abbrunchiai,
abbrunchiare,
abbrunciare Definitzione
atumbare o iscúdere a su bruncu, a murros, e fintzes pigare a su bruncu, nàrrere cosa coment'e giaendho una briga, naendho cosa in contràriu; pònnere bruncu (in sa carrada, in s'ampudha, in su papare o, is animales, in s'erba a pàschere); rfl. èssere a primma
Sinònimos e contràrios
abboluire,
arruncare,
brigare,
chelcire,
irmurrare,
irruncare,
ispochiare,
sbruncai,
stronciai
/
assansiare
/
adobiai,
atumbae,
imbronconai,
trabbucai 1
/
agghegiare
/
ammurrionare
Maneras de nàrrere
csn:
abbruncai su frascu = artziai su frascu po bufai a bruncu; abbruncare su fogu = acontzare su fogu, sos titones
Frases
fit andhendhe a s'apàlpidu, abbrunchendhe a bicos e chizolos ◊ at leadu a dereta, istontonendhe e abbrunchendhe in s'impedradu iscumbessu ◊ abbruncai un'animali chi si bollit fuiri ◊ is brebeis candu tenint ispédhiu de andai, dhas abbruncu e si firmant ◊ at abbruncau is cunsilleris sentza nimmancu dhis lassai isterri s'arrexonamentu!
2.
abarras isciacuendi pratus… abbrunca de su salatieri! ◊ is brebeis funt abbrunchendi sa pastura
3.
su sèneche lu cussizat severu e firmu, ma isse no resessit a abbruncare s'ammolighinamentu, pessandhe a una fémina chi no est sua
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
heurter,
claquer
Ingresu
to give a slap (on lips)
Ispagnolu
abofetear,
golpear en los morros
Italianu
dare un mostaccióne
Tedescu
auf die Schnautze hauen.
aggrucàre , vrb: aggrugare,
aggrugari,
aggurgare,
agrugai,
agrugari Definitzione
fàere passadas lestras, coment'e po bòlere bídere o fàere totugantu impresse impresse, chentza si tratènnere a dhu fàere bene; fintzes pònnere a grughe, atobiàresi a grughe (nau de camminos, istradas)
Sinònimos e contràrios
atraessare,
gruxai
/
navaciare
Frases
sos corbos bolandhe aggrucant su chelu ◊ apo aggrucau totu su sartu ◊ sa chirca iscientífica at aggrugadu totu s'ispàtziu interplanetàriu cun astronaves e telescópios ◊ aggruco campos e badhes ◊ bi cheret ora petzi pro aggrucare chin s’iscopa cussa betedhe iscala! ◊ nois fimus aggrucandhe a inghíriu de sas cumbessias
2.
debbadas chi mi aggrughe chirchendhe sos chi mancant dae domo!
3.
pagos tzitzones furint aggrugados in sa forredha ◊ in coghina dhue aiat iscannos, botos e linna aggrugada
Ètimu
its
ad + cruc(u)lare
Tradutziones
Frantzesu
fouiller
Ingresu
to scour
Ispagnolu
despacharse,
chapucear
Italianu
perlustrare,
fare un lavóro in mòdo sbrigativo
Tedescu
durchsuchen,
eine schleunige Arbeit machen.
allomingiài , vrb: allominzare,
allumenare,
allumingiai,
allumingiare,
lumingiai Definitzione
pònnere impróveru a ccn., annomíngiu, ingiúliu, àteru númene a befa
Sinònimos e contràrios
addiciai,
annomingiai*,
aparalumenare,
aproegliare,
imparanigiai,
istevinzare
Frases
dh'iant allumingiau "Peis de gatu"◊ totus is massaos teniant is boes allumenaos
Tradutziones
Frantzesu
affubler d'un sobriquet
Ingresu
to nickname
Ispagnolu
apodar
Italianu
dare un nomìgnolo
Tedescu
jdm einen Spitznamen anhängen.
allupíri , vrb rfl: allupriri,
allurpire,
allurpiri Definitzione
su si betare che lupu, papare che lupu, aira
Sinònimos e contràrios
afarcai,
allupiare 1,
botzicare,
ingolopire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se jetter sur la nourriture,
se gaver
Ingresu
to throw oneself like a wolf,
to gulp down
Ispagnolu
atracar,
hartar
Italianu
avventarsi come un lupo,
ingozzarsi
Tedescu
gierig essen.
apretàre 1 , vrb Definitzione
apostivigare o fàere su contu de cantu est unu dannu
Sinònimos e contràrios
perisciare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
indemniser
Ingresu
to compensate,
to value a damage
Ispagnolu
indemnizar
Italianu
estimare un danno,
indennizzare
Tedescu
entschädigen.
assèndhere , vrb: assènnere Definitzione
coment'e calare de artu, a pitzu, ma nau fintzes in su sensu ebbia de lòmpere, bènnere de unu male, de calecuna cosa chi no si iat mancu a bòllere o cun fortza chi faet male; fintzes lòmpere ebbia a unu logu, a unu tretu, a calecuna cosa, su bènnere de unu tempus / pps. asséndhidu
Sinònimos e contràrios
achirrare,
andai,
assurpire,
bènnere,
falare,
lòmpere
Frases
e ite male ti at asséndhidu? ◊ como chi ndh'est asséndhida cussa lege tocat chi càmbies! ◊ li at asséndhidu unu raju ◊ pessanne a cantu li fit assortitu li fit assénnitu s'ingadhintzu ◊ sos pilos li assendhent in bassu a mesu de s'ischina
2.
donzi caminu annat a sa Libra, bastat de no dare vorta pro bi assènnere ◊ sont assénnitos a si mannicare pacos ischerfiones de frútora ◊ custos pastores assendhent a unu buscu e bi passant sa note
3.
su giàcanu mannu est assénnitu a carches a sa gianna de sa turre ◊ fit bete crateone chi Antonedhu atzicu assenniat a tocare terra chin sos pedes
4.
candho assendhiat su veranu sos pitzinnos si apiligaint in sos fundhos pro gustare cucuja
Tradutziones
Frantzesu
venir
Ingresu
to come
Ispagnolu
venir,
venir un mal
Italianu
venire,
scéndere (détto di un male)
Tedescu
betroffen werden (von einem Unglück).
carratzúca , nm Definitzione
tziu Neunu, babbai Nemmos, unu chi no si agatat: dhu narant po unu chi no contat nudha, chi est coment'e nemos, fatu e lassau
Sinònimos e contràrios
mussinemmos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
nullité
Ingresu
nonentity,
insignificant no one
Ispagnolu
nulidad
Italianu
un èssere inesistènte,
nessuno,
insignificante
Tedescu
unbedeutender Mensch.
chidàre , vrb: chitai,
chitare,
cuitare 1 Definitzione
fàere a paris unu dépidu, unu giogu, pagare; pagare su de s'afitu de is pàsculos
Sinònimos e contràrios
chitire,
ischitare,
pagai
/
cumprire
Maneras de nàrrere
csn:
chidare, chitare una promissa = cumprire una promissa fata; chitare sas dies = bochire, finire sas dies
Frases
babbu at trabballau sentza reposu pro che chitare sas pasturas anzenas ◊ mancari chi s'addobbent a su muru no lu chitant su dépidu! ◊ custu dépidu volet chitau
2.
sont annatos a sa festa de santu Gòsomo e Damianu a si chitare sa promissa ◊ s'istade si ch'est passadu sentza chitare sa promissa chi aias fatu ◊ bae e faghe beneíghere su pane chi amus fatu pro chidare sa promissa!
Tradutziones
Frantzesu
quittancer
Ingresu
to pay debts
Ispagnolu
saldar,
liquidar
Italianu
pareggiare,
far quietanza,
pagare un débito
Tedescu
begleichen.
chitónzu , avb: chitzognu Definitzione
chi est unu pagu chitzo, foedhandho de oràrios
Sinònimos e contràrios
chitzixedhu
| ctr.
tardighinu
Frases
cheret chi pesemus chitonzu a fàghere cussa cosa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
assez tôt
Ingresu
a little early
Ispagnolu
prontito
Italianu
un po' prèsto
Tedescu
etwas früh.
ciapuédhu, ciapulédhu , nm Definitzione
min. de ciapu, ma mescamente genia de macarrone: is ciapuedhus o tzapuedhus funt macarrones fatos a manu, de chivarzu (ma no solu), orrughedhos de pasta alladiada segada a orrughedhos
Frases
a papai eus fatu ciapuledhus a casu furriau
Tradutziones
Frantzesu
genre de pâtes courtes
Ingresu
a kind of macaroni
Ispagnolu
clase de pasta corta
Italianu
un tipo di pasta córta
Tedescu
eine Art Makkaroni.
comogòmo , avb Definitzione
immoi immoi, calecunu minutu faet deasi pag'ora de no pòdere nàrrere tandho), ma fintzes própriu in custu momentu
Sinònimos e contràrios
antoras,
issara,
maitotu,
paghessora,
tandhodandho
Frases
nos namus peràulas mai nadas, nàschidas comogomo intro de su coro ◊ che est essidu comogomo: azummai faghiaizis paris isse essindhe e tue intrendhe ◊ comogomo fis rindhe e como ses pranghindhe: ello macu ses?! ◊ comogomo ses a mesudie e luego a sero!
2.
l'apo connota sempre malàida, cussa fémina: comogomo at a sanare, issa!…
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
il y a un instant
Ingresu
just now
Ispagnolu
hace poco
Italianu
un àttimo fà,
testé
Tedescu
jetzt gleich.
costàna , nf Definitzione
donniuna de is tzivinedhas frucaxadas chi si ponent in su carru in forma de arrestellu po usu de seidare trigu messau; is costaos de sa pica, de su lacu, de un'istrégiu; su muru a inghíriu de unu putzu; freadura in costas de un'animale / sas costanas de su carru sunt fatas cun bàtoro cannelas e bàtoro ultedhos (listellos): sas primas ficadas in su fundhu de su carru, sos àteros intrados in sas cannelas parallelos a su fundhu e muntesos frimmos cun sos tisidhos; c. de porta = antarile
Sinònimos e contràrios
costazera,
zerda 1
/
malandra
Frases
teniat trabballu meda: arrodas de fai e de arrangiai, butus e carrus cun is costanas segadas
2.
sas costanas de sa córbula, de sa padedha, de su furru, de su poju, de su carru ◊ candu su forru est intrebigau si connoscit a su colori de is costanas ◊ sa mama dh'at ciciu in sa cadiredha a tres costanas, su pipiu
3.
colaiat in costanas de istradone
4.
est una calarina tota a costanas, romasa romasa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
paroi d'un récipient
Ingresu
sides (container)
Ispagnolu
costillas
Italianu
fianchi di un recipiènte o sìmili
Tedescu
Seiten eines Gefäßes.
curtzarínu , agt: curtzurinu Definitzione
min. de curtzu, chi est unu pagu curtzu
Sinònimos e contràrios
cultighedhu,
cultzitu,
cursiciolu
| ctr.
longhitu
Frases
s'at postu cartzones curtzarinos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
un peu court
Ingresu
a little short
Ispagnolu
cortito
Italianu
un po' córto
Tedescu
etwas kurz.
discumbidài , vrb Definitzione
nàrrere o giare a ischire chi su cómbidu o brindhu no si faet prus, o chi a su cómbidu no si dhue andhat
Frases
mi seu discumbidau e no dhoi andu
Tradutziones
Frantzesu
révoquer,
annuler une invitation
Ingresu
to cancel
Ispagnolu
desconvidar
Italianu
revocare o disdire un invito
Tedescu
eine Einladung absagen.
discumbídu , nm Definitzione
su nàrrere o giare a ischire chi su cómbidu no si faet prus, su torrare su Chi nono a unu cómbidu o brindhu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
révocation,
annullation d'une invitation
Ingresu
notice
Ispagnolu
revocación (f),
el desdecirse de un ofrecimiento
Italianu
rèvoca,
disdétta di un invito
Tedescu
Absage.
illoíre , vrb: illuire Definitzione
torrare in posse, po dinare, de su chi unu aiat pérdiu o giau, pagare su dépidu; iscabbúllere de un’afrinca; torrare agoa
Sinònimos e contràrios
alloire,
ischitare,
luire
Frases
bi tenzo obbligassione cun chie mi at agiuadu a illuire su dépidu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
racheter
Ingresu
to release,
to redeem
Ispagnolu
redimir
Italianu
riscattare,
svincolare un cènso
Tedescu
ablösen,
freimachen.
incartài , vrb: incartare Definitzione
imbodhigare cosa, pònnere in paperi; obbrigare a unu cun calecunu iscritu, fàere cuntratu; rfl. giare o impromitire s'ànima a su dimóniu; giogandho a cartas, abbarrare cun cartas in manu chi no cuncordant impare po pòdere serrare sa giogada
Sinònimos e contràrios
imbodhiai
2.
su cuntratu dipendhiat de su tantu de sa robba: cun prus de dughentas chimbanta berveghes incartaias pro chimbe annos ◊ chie cheriat imparare un'arte s'incartaiat cun d-unu mastru pro unu tantu de annos
3.
no fit un'istincu de santu, tiu Nigola, ma no fit mancu incartadu a su dimóniu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
envelopper
Ingresu
to come to a written agreement
Ispagnolu
envolver,
encartar,
encartarse
Italianu
incartare,
obbligare uno con scrittura,
fare un patto col diàvolo
Tedescu
in Papier einpacken,
einen Vertrag schließen,
sich dem Teufel verschreiben.
incrivíre , vrb Definitzione
calare unu cropu, giare su cropu abbaidandho bene innanti comente iscúdere, pigandho sa mira
Sinònimos e contràrios
isciúdere,
tzacai
Tradutziones
Frantzesu
frapper
Ingresu
to deal a blow
Ispagnolu
asestar un golpe
Italianu
assestare un cólpo
Tedescu
einen Schlag versetzen.
iscotàre 1 , vrb: iscotzai,
iscotzare,
scociai Definitzione
pigare e bogare is cotzas, mòvere; fàere istesiare, fàere mòvere a unu o calecuna cosa de unu logu o tretu
Sinònimos e contràrios
irmoventare,
irraighinare,
iscossolare,
scotzedhai
| ctr.
cotare
Frases
su marrone iscotzadu est in su cugigone
2.
m'intano che colora e mancu a fumu de istratzu m'iscotant! ◊ su bentu at iscotzau is matas ◊ seo bennia a che iscotzare a tie, mancari no cherzas!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
déplacer
Ingresu
to remove
Ispagnolu
descalzar,
desplazar
Italianu
sbiettare,
rimuòvere qlcs. da un pósto
Tedescu
entkeilen,
wegräumen.