impedhitzàdu , agt Definizione
impedhitzau, chi si agatat, fintzes chentza dhu bòllere, introbicau in mesu de chistiones o cosas istrobbosas e pagu praghillosas
Frasi
como seo impedhitzadu in custa fatzienna (Z.Porcu)
Traduzioni
Francese
empêtré
Inglese
got involved
Spagnolo
metido
Italiano
impelagato
Tedesco
verstrickt sein.
incaniàre , vrb Definizione
no àere làstima nudha, su èssere malos che cane
Sinonimi e contrari
incanire 1,
iscaniare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être cruel
Inglese
to be cruel
Spagnolo
hacerse cruel
Italiano
èsser crudèle,
non aver compassióne
Tedesco
grausam sein.
indepidàdu , pps, agt: inghepidau Definizione
de indepidare; chi tenet dépidos, chi est càrrigu de dépidos / èssere inghepidau che a s'ànima de Giudas = ànimi niedhu, pecadore chi no si pentit
2.
mi tia èssere fatu unu milordo, ricu de prata e de oro: curpa issoro so coltzu indepidadu ◊ cussu est indepidadu finas a codhos!
Traduzioni
Francese
endetté
Inglese
indebted
Spagnolo
endeudado
Italiano
indebitato
Tedesco
in Schulden gestürzt sein.
insudhíre , vrb Definizione
àere o pònnere in sudhos, pistighíngiu, pentzamentos
Sinonimi e contrari
acimbellai,
apinnicare,
assudhire
Frasi
deves fuire sos bios, ca ti podent insudhire e nòghere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se préoccuper
Inglese
to get anxious
Spagnolo
preocuparse
Italiano
preoccuparsi,
impensierirsi
Tedesco
besorgt sein.
intemperiàre , vrb Definizione
fàere tempus légiu; batire o fàere a influentza
Sinonimi e contrari
temperare
2.
ma at intemperiau, ocannu!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire mauvais temps
Inglese
to be bad weather
Spagnolo
hacer tiempo malo
Italiano
far cattivo tèmpo
Tedesco
schlechtes Wetter sein.
iscaniài, iscaniàre , vrb Definizione
no àere làstima, fàere su cane, tratare male
Sinonimi e contrari
incaniare
Frasi
Deus no iscàniat mai is chi si cunfessant pecadoris
Traduzioni
Francese
être cruel
Inglese
to be cruel
Spagnolo
endurecerse,
no tener corazón
Italiano
èsser crudèle,
non aver compassióne
Tedesco
herzlos sein,
mitleidlos.
iscascedhàe, iscascedhài , vrb: iscassedhai,
iscassedhare,
iscassidhare,
iscassellare,
scascedhai Definizione
mòvere, essire de su giustu (nau fintzes de cumportamentu), no àere manu firma faendho una cosa, fàere unu movimentu pagu precisu, illascinare (e si narat fintzes de sa cosa chi si manígiat), fartare; fintzes betare de cuadhu
Sinonimi e contrari
allescinai,
iscassedhire,
mòere
/
millire
Frasi
fui seghendi a lepa, mi at iscassedhau sa manu e mi seu ingortu ◊ mi at iscassedhau sa manu: mi ndi apu ghetau tropu, de binu! ◊ pudendi in bíngia, si bit ca mi at iscassedhau sa manu e babbu si ndi est acatau ◊ nanca benias a is otu e funt is otu e mesu: iscassedhada s'ora ti est?! ◊ mi est iscassedhau s'ollu: immoi custa cosa est tropu cundia!
2.
est iscassidhau in s'iscamedhadorju
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
déconner,
jeter,
démonter
Inglese
to be wrong,
to throw
Spagnolo
equivocarse,
temblar,
desmontar
Italiano
sgarrare,
sbalzare
Tedesco
nicht genau sein,
nicht genau gehen,
werfen.
issentíre , vrb Definizione
pèrdere su sentidu, nau fintzes in su sensu de provare unu dolore, unu dispraxere, un'ifadu mannu malu a padire o pistighíngiu, ispédhiu, disígiu forte
Sinonimi e contrari
ammachiae,
arrabbidare,
arrabiai,
dischissiare,
delliriare,
fadhotai,
irbariare,
ischisciai 1
Frasi
est issentindhe a dolore de dentes ◊ so issentindhe de custu manighinzu ◊ a sos duos annos dae su protzessu si est issentidu e nche l'ant tzacadu a manicómiu ◊ cudhos zogos bellos a bèndhere mi faghiant issentire ◊ sos candhidados sunt totu issentindhe in chirca de votos!◊ sos batos sunt issentindhe, a màulos, ca ant leadu fragu de peta!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
délirer
Inglese
to rave
Spagnolo
delirar
Italiano
delirare
Tedesco
irre sein.
istontorronàu , agt Definizione
chi est coment'e leau a conca, leau a tòrronos de no cumprèndhere bene, de si pàrrere orruendho, de no istare prantau
Sinonimi e contrari
ibbadhinadu,
scimingiau
Frasi
vièndhesi in mesu de cussu badalocu, ispramau e istontorronau, non dischiat a uve si che fughire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui éprouve des vertiges
Inglese
to be overcomed by dizziness
Spagnolo
mareado
Italiano
preso da vertìgini
Tedesco
schwindelig sein.
ladíre , vrb: latire Definizione
èssere ladinu, bíere o pàrrere in manera crara, ladina
Sinonimi e contrari
bídere,
làdere*,
pàrrere
Frasi
de cantu fit brusiada in cara no si li ladiant sos ojos ◊ fint incuntzanne de prus e si lis latiat dae su portafógliu! ◊ su versu de Tucone si ladiat! ◊ sont sos prus ricos e si lis latit! ◊ ti lu ladis puru chi no ses nàschiu in domo!
Traduzioni
Francese
être évident
Inglese
to be plain
Spagnolo
ser evidente
Italiano
èsser evidènte
Tedesco
klar sein.
mancài 1 , vrb: ammancai,
mancare Definizione
bènnere mancu, pèrdere, su dhue àere mancàntzia, farta, su no dhue èssere o èssere pagu de is cosas (aus. èssere, o fintzes àere si su sugetu de su vrb. no est precisu); fàere a mancu, fàere mancàntzias, cosas malas o chi no andhant bene mescamente contras a un'avertimentu o una régula (aus. àere)
Sinonimi e contrari
afaltai,
miminare,
scimai
/
istramancai
| ctr.
bundhare,
crèschere,
èssere,
subercai
Frasi
s'iscuta chi so mancadu mi ch'est pigadu su late in su fogu ◊ sunt duas dies chi mi mancat su bestiàmine ◊ mi est mancadu custu traste: bidu mi l'as? ◊ li sunt mancadas sas fortzas ◊ a cancu cumpàngiu no fiant mancadas is iscrocorigaduras ◊ males za no ndhe mancat a neune ◊ in custu tretu, de intúnigu che ndhe cheret àteru: comente colo sa riga si bidet chi bi ndhe mancat ◊ nos at mancadu cosa dae domo ◊ mi at mancadu bestiàmine ◊ mi sunt mancadas sas berbeghes ◊ de brabeis e angionis no ndi at mancau prus
2.
ei, no apo a mancare de fàghere su chi naras tue!…◊ no as mancadu de fàghere sa faina: lampu!… mandronatzu! ◊ atrus no iant mancau de nai cancu fuedhu in prus ◊ ndh'at contau de fatos in ca fut in Iugoslàvia!… ma ci no est mortu pagu dh'at mancau
3.
mamma mia, perdònami si calchi borta apo mancadu ◊ sa curpa est sa tua ca as mancadu tue ◊ si apu mancau sèndiri pipia bollu èssi perdonara ◊ nàrami in ite apo mancadu pro meritare tanta pena!
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no mancat no est nàschidu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
manquer,
faire défaut,
commencer à manquer
Inglese
to be lacking
Spagnolo
carecer,
faltar
Italiano
difettare,
mancare,
scarseggiare
Tedesco
mangeln,
knapp sein.
mediài 1 , vrb Definizione
essire coment'e médios, pigaos a machiore, fora de sèi, pèrdere is sentidos
Sinonimi e contrari
irmedhighinare,
ismemoriai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être hors de soi
Inglese
to be beside oneself
Spagnolo
estar fuera de sí
Italiano
èssere fuòri di sé
Tedesco
außer sich sein.
megài, megàri , vrb: amegai* Definizione
m. a, de…: èssere apunta a…, acanta a…, èssere faghindhe… (si podet nàrrere de su presente e fintzes de su passau, imp.)
Frasi
megàt de si fai una barca ◊ eita megat de sutzedi? ◊ megas de mi fai su chilighiti ◊ murighendi in sèi in sèi si megàt: Oi etotu bollu imparai a ligi ◊ ita megas de arrallai? ◊ ita megas de fai? ◊ no intendis su chi megant de ti nai?! ◊ bah, dèu megu a nci andai: adiosu!
Traduzioni
Francese
être sur le point de… aller + v.
Inglese
to be going to…
Spagnolo
estar para,
estar a punto de…
Italiano
èssere nell'atto di…
Tedesco
im Begriff sein (Inf.),
gerade.
mendigài , vrb: mindhigàre,
mindigai,
minnicare Definizione
pedire sa lemúsina, fàere su pedidore; torrare, o èssere, a míndhigu
Sinonimi e contrari
lemusinai,
pedie,
pedulianare,
mischinzare
/
abasciai,
amenguai,
immenguare,
miminare,
torrae
/
arrunzinare
| ctr.
donai,
giare
/
errichire
Frasi
a unu mindhigu no li mancat it'e mindhigare ◊ cussos no si abbarrant a mannos a minnicare pasturas e mànnicos dae palas de sos àteros
2.
est mindigada sa sustàntzia chi lompit a is fròngias
Traduzioni
Francese
mendier,
être en difficultés financières,
vivre dans la gêne
Inglese
to beg,
to be in shortage
Spagnolo
mendigar,
vivir en la estrechez
Italiano
mendicare,
èssere in ristrettézze
Tedesco
betteln,
in beschränkten Verhältnissen leben,
abgebrannt sein.
mischinzàre , vrb Definizione
èssere o istare in mischinzia, a mindhighiu, in su pagu a tropu, in su bisóngiu, àere bisóngiu / m. de… = àere bisonzu de…
Sinonimi e contrari
arrunzinare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
avoir de la pénurie
Inglese
to be in shortage
Spagnolo
vivir en la estrechez
Italiano
avére penùria
Tedesco
mangeln,
in beschränkten Verhältnissen leben,
abgebrannt sein.
nechidàu , pps, agt: nichidadu,
nichidau Definizione
de nechidare; chi est tristu, ammurrionau po calecuna ofesa chi dhi ant fatu
Sinonimi e contrari
annicadu,
annoxau,
arrennegadu,
inchietu,
pirmatu
| ctr.
allegru,
pregiosu
2.
nichidau chin mimme ses? ◊ fit nechidau ca murghendhe no fit reséssiu a istrabiare in tempus una cacada de sa crapa ◊ Deus nechidau at nau ca si arrepentiat de àere fatu s'ómine!
3.
sunt ghiraos dae sa gherra totu male fraganaos, imbetzaos chentza su tempus, nechidaos in totu sas cosas
Traduzioni
Francese
fâché
Inglese
disturbed,
out of temper
Spagnolo
airado,
furioso
Italiano
adirato,
inquïèto
Tedesco
ärgerlich,
böse sein,
zornig sein.
pecài, pecàre , vrb Definizione
fàere male, pecaos, fartas chi tenent una responsabbilidade chi s'ischit e si sentit; foedhandho de cosa prantada, matedu, gente, machinàrios o àteru, àere o bogare difetu, andhare male, fàere farta in su funtzionamentu o cumportamentu
Sinonimi e contrari
faltare
Modi di dire
csn:
pecare a origras = àere carchi pecu a origras, èssiri surdu, grai de origas, betàresi a surdu; pecare a macu, a tontu = àere carchi pecu de macos, de tontos
Frasi
nimmancu dèu ti cundennu: bai e no pechis prus! (Ev.)◊ su dinari non at un'ànima de sarvare, non pensat, non disizat, non furat, non pecat (G.Ruju)◊ chini pecat si perdit s'amistadi de Deus
2.
eite a origras pecas: so tres oras cramèndhedi e tue totu nudha! ◊ is infertus podint pecai, si no funt fatus bèni
Etimo
ltn.
peccare
Traduzioni
Francese
pécher,
faire défaut
Inglese
to sin,
to be deficient
Spagnolo
pecar,
cojear,
tener defectos
Italiano
peccare,
difettare
Tedesco
sündigen,
mangeln,
fehlen,
mangelhaft sein.
pibincài, pibincàre , vrb Definizione
nàrrere sèmpere calecuna cosighedha coment'e a briga, a lamentu, a refatzu, a pedidura ifadosa e fintzes po precisare prus a fine su chi si narat, giare ifadu foedhandho, istare a su pedi pedi
Sinonimi e contrari
achigulare,
agenare,
annischissai,
apibiare,
apurrire,
arrosci,
cascaviare,
innaentare,
memulare
Frasi
maridu miu mi naràt ca dèu fui imbecendi ca dhu pibincamu tropu ◊ cussu est sempri pibinchendi sentza de tènniri bisóngiu! ◊ no mi praxit a pibincai nudha a nemus: bollu su chi mi tocat!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ennuyer,
déranger
Inglese
to annoy
Spagnolo
aburrir,
fastidiar
Italiano
annoiare,
seccare,
importunare
Tedesco
lästig sein,
belästigen,
stören.
rebbucàre 1 , vrb Definizione
essire fora de s'istrégiu, de cantu est meda o tropu sa cosa; èssere bundhante, meda
Sinonimi e contrari
besciare,
birare,
gessare
/
abbundai
Frasi
s'abba rebbucat dai sa padedha
2.
sos alimentos ocannu rebbucant
Etimo
itl.
riboccare
Traduzioni
Francese
déborder,
abonder
Inglese
to abound,
to overflow
Spagnolo
rebosar,
desbordar
Italiano
trabboccare,
abbondare
Tedesco
überlaufen,
reichlich vorhanden sein.
sapèschere , vrb rfl: assabèschere* Definizione
su si acatare de is cosas
Sinonimi e contrari
abbigiare,
assaborire,
saerare,
sapire
Frasi
semus cumbintos, chene nos sapèschere, chi semus su chi manicamus e bivimus ◊ chene si ndhe sapèschere ripitint cosas chi fachiant sos mannos ◊ prima de apèrrere ojos, innossente, de vida e morte no ti ses sapéschiu (G.Zichi)
Traduzioni
Francese
percevoir,
apercevoir
Inglese
to be conscious
Spagnolo
concienciar
Italiano
èssere consapévole
Tedesco
bewußt sein.