A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

naríta , nf Definitzione orrugu de fuste istampau a una parte ue si faet intrare una codriola: serbit po poderare firmu a su murru (lavra de pitzu) su cuadhu o su molente cadredhosu po dhu ferrare: sa lavra bene istrinta in mesu de sa codriola fata a lobu si faet a nodu tundhu e po cussu a s'aina dhi narant fintzes sa cariasa Sinònimos e contràrios mordassa Terminologia iscientìfica ans Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu morailles Ingresu muzzle Ispagnolu bozal Italianu mordàcchia Tedescu Maulknebel.

naríta 1 , nf Definitzione genia de gioga de mare.

narivichítu , agt Sinònimos e contràrios afrodhieri, brodaresu, culedhu, fichete 1, fichidhiu Terminologia iscientìfica ntl Ètimu srd.

naródhu , nm Definitzione su nàrrere, naronzu, sèmpere in su sensu de su nàrrere chi…: a n. ca anca… = su nàrrere chi nachi…

naroméu , avb Definitzione mi parit chi…, seu pentzendi chi… Sinònimos e contràrios abbisoca, abbisomeu, abbisu Frases naromeu chi ses pessandhe chi abbarras totu sa bida teraca! ◊ naromeu chi cussu passu est mezus chi lu facas! ◊ naromeu chi ses bénniu a chircare carchina: picatila! Ètimu srd.

naròna , avb Definitzione a n. = est a narri, po modu de narri, coment'e a nàrrere Sinònimos e contràrios estaischire.

narónzu , nm Definitzione su nàrrere Sinònimos e contràrios allegonzu, chistionu, naravèglia, nareju, narinzu, nóngiu Frases su naronzu sú no est fantasia, ca su contu est gasi! Ètimu srd.

nàrra , nf Definitzione its, chi dhi praghet a contare?, fadhina po marra? Frases ómini de narra e de pagus fuedhus, mi seu acumpangiau a cantus tristus e a tréulas de prantu (E.Collu).

narratía naratía

narratíva , nf Definitzione totu s'iscritura de contos, romanzos e àteru deasi, in prosa, literadura de contos.

nàrrede, nàrrere, nàrri , vrb Definitzione s'impreat in su sensu de bogare foedhu, foedhare bastat chi siat, ma mescamente precisandho is foedhos o chistionu chi si faet (nau o iscritu) e fintzes in su sensu de torrare foedhu a una pregonta, de dimandhare o ordinare su chi bolet un'àteru: s'impreat fintzes in su sensu de inditare a numenatis gente, logu o cosa, po pregontare a unu su númene suo / a/c. custu vrb. si manígiat che unu vrb. in -are e presentat tantas formas diferentes: forma prus che àteru poética de s'inf. narre; ind. pres. 1ˆ p. sing. narzo, natzo, 2ˆ p. sing. nas, 2ˆ p. pl. naeis, nages, natzis, nazis, 2ˆ p. pl. nan, nant; nanca, nachi = nant, si narat, ant nau, funt naendho /nendhe /nendi ca/chi…; ind. imp. 1ˆ p. sing. nabo, navo, 3ˆ p. sing. nabat, 1ˆ p. pl. naraemus; 2u passau: 1ˆ p. sing. nesi, naresi, narzesi, nelzei; cong. pres. 1ˆ p. sing. nerza, nerze, netza, nia, nesa, níepo, 2ˆ p. sing. nias, netzas, 3ˆ p. sing. niat, 1ˆ p. pl. niemus, netzeus, 2ˆ p. pl. nerzedas, niedas, niezas, natzais, natzeis, 3ˆ p. sing. niant, nerent; impr. 2ˆ p. sing. nà! (fintzes po avertimentu), nadhi (naradhi), 3ˆ p. sing. netzessí!, netzedesi!, netzet!, 1ˆ p. pl. nemus, 2ˆ p. pl. nage, nàgemi!; pps. narau, nadu, natu, nau (ma, ind. pres. puru, nau = naro); ger. naendhe, naendho, naèndhoro, nandu, nanne, nanno, narenne, nendhe, nenne, nelzendhe/nerzendhe (cun valore causale, ipotéticu), nandhe, narindhe Sinònimos e contràrios afirmai, faedhare, nai / giamare Maneras de nàrrere csn: narri una cosa a firmu = cun seguresa, chentza dúbbios, coment'e cosa própriu segura; pònnere a nàrrere = fàghere a faedhare sa zente; nàrreresi una cosa (unu a isse etotu) = nàrriri una cosa chi iat a èssiri mellus a cuai, cosa de ndi tènniri bregúngia; nàrrere a un'andhira, a un'alenu = totu a una borta chen'e torrai àlidu; nandhe nandhe, nendhe nendhe = intantu, sughestantu chi fit (o chi est) nendhe, in su própiu tempus chi fiat (o est) fuedhendi; si nendhe chi…(+indic.vrb), …no (+vrb. ind.), …= si a su postu de…, est a su contràriu un'àtera cosa, …; nau ca… = mi paret chi…, abbisumeu…, istimmei…; "chi naras" = est un'espressioni chi, contendi unu contu o chistioni, si ponit in mesu agiummai bolendi presentai is cosas coment'e chi dhas nerit chini est ascurtendi; nara, nara chi!…, nade, nade chi!…, sinono… = mancu mali ca…, assinuncas!; dh'ap'ai nau!… = ih, ello nono?!…, no dhu cretas! (risposta de nega a carchi dimandha maca); istare nendhe, nendhe = no tupai mai, fuedhai sentza de citiri nudha; segare su ’e nàrrere a ccn. = ponnirisí a fuedhai candu est fuedhendi un'àteru; su nara nara = su abarrai sempri fuedhendi; cherrer nàrrere = àere in gana de nàrrere carchi cosa, fintzas àere sinnificadu ("cheret nàrrere"); èssere una cosa chi no ti naro = meda, cosas mannas chi azummai no faghet a lu nàrrere, cosa ispantosa, de meraviza; inoghe ite bi nana?, in cue ite si bi narat? = ita nòmini tenit su logu?; ita ti narant?, ite ti naras?, ite si narat sa fémina de Fulanu?, comente si narat babbu tou? = cali est su nòmini?; custu sighi si niat, si narat, cheret nadu (+ nm.) = arratza de… (sempri a ispantu po nàrriri ca est tropu, ca est bellu meda, ca no si podit baliai, e aici); si fit a nàrrere!… = si faghiat a faedhare gai chentza fàghere contu de comente sunt sas cosas; nàrrere totu = (nadu de criadura), àere imparadu a faedhare, a nàrrere totu sas peràulas, su númene de totu su chi connoschet (nadu de unu mannu: èssere unu culivala, chentza cabu, iscoviai totu su ch'iscít, no s'isciri abarrai citiu); pro modu ’e nàrrere = pro ndhe nàrrere una, tantu pro fàghere un'esémpiu; a su nàrrere… = a cantu paret, a intèndhere su chi si narat…; a su nàrrere meu, tou, sou… = segundhu s'idea mia, tua, sua, pro comente naro deo, naras tue, narat isse… Frases custa est mudulea de zente chi ischit e no narat ◊ no mi ammento cantu ti nelzei ◊ so nanno una bella poesia ◊ nàgemi ite bos depo! ◊ su nàrrere no est chei su fàghere ◊ prima, candho navo "sa zente mea" cherio nàrrere solu a sos Sardos ◊ nadhi unu foedhu bonu! ◊ "O fémina - narzeit su Signore - eco chi tenes unu fizu nou"◊ si est a su tou nàrrere, cussos no podent su die cumpàrrere! ◊ intrant a cumbidare sos soldados a pranzu, nendhe chi faghent balanzu! (G.Ruzzone)◊ in cussu pabilu ite bi narat? ◊ nara, piciochedhu, no as a bòlliri a t'incarrerai?! ◊ nara, tue, ite bi faghes in cue?! ◊ nàzendhe una de sas vostras! ◊ candho sas paràulas o sas espressiones non sunt craras dhu natzo in sas notas (G.Sanna)◊ at nau tzieta Gina si seis prontus, ca funt passendi! ◊ at nadu babbu a bènnere como, deretu!◊ mi ant pregontatu a bos narrerepo chi so (M.Boe) 2. faghes su male e ti lu naras puru: càlladi, nessi! ◊ furat e si lu narat puru, a fatza manna! ◊ ite fàcia de brunzu sa chi tenes: faedhas male e ti lu naras puru! ◊ nendhe nendhe at fatu abberu 3. as a bídere chi custu libbru ponet a nàrrere! ◊ si nendhe chi bi ndh'at, de su chi semus chirchendhe, no bi ndh'at nos agatamus furcados!◊ nendhe chi lu sanas lu guastas! 4. nau ca est sannori chi s'iscadrogat!…◊ nau ca proit!…◊ nau ca mi ant improsau!…◊ cussos, chi naras, sunt malos, mih! ◊ chi naras, tandho, a mie mi che ant leadu a campu e no so prus torrada a iscola ◊ e tandho, chi naras, totugantos ant chircadu a manigare! 5. e ite cheret nàrrere cussos bidros segados in domo?! Cue bi at intradu zente! ◊ pro zúghere sa frebba no cheret nàrrere: podet èssere cosa grave ma fintzas de pagu contu ◊ deo cussu no lu cheria nàrrere e mi l'azis fatu nàrrere a malaoza! 6. fit unu cane giutu a bantu e a ispantu chi no ti naro! 7. custu già si cheret nadu trusada de carrasegare!…◊ custu sighi si niat zogu!…◊ custu sighi si niat triballu!…◊ custu sí chi si nat litu divinu!…(P.Mura) 8. nara, nara chi l'ant leadu sa forramenta dae manos, sinono aiat istropiadu a calicunu! 9. a babbu li narant Frantziscu ◊ cue si bi narat Iscuvudè ◊ nara, piciochedhu, a tui ita ti nant? ◊ a s'isposa dhi nant Sara ◊ frade meu si narat Micheli Sambenados e Provèrbios prb: chini narat su chi bolit intendit su chi no bolit Ètimu ltn. *narare Tradutziones Frantzesu dire Ingresu to tell, to say Ispagnolu decir Italianu dire, affermare Tedescu sagen, reden, sprechen.

nartússu, nartútzu , nm: nastrussu, nastrutu, nastrutzu, nasturru 1, nasturtu Definitzione martutzu de àcua o de arriu, genia de erba chi faet in mesu de s'abba de is errios, unu pagu a cambos crocaos, fines e tuvudos, cun arraighinedhas in is nodos, fogighedhas piticas, de sabore forte, unu pagu àspidu, pitzigorosu: bona po insalada e errica de vitaminas A e C Sinònimos e contràrios acione, giúgiuru, grúspinu, lastrutzu, martúciu, martutzedhu, mastrutu, óspinu Terminologia iscientìfica rbz, Nasturtium officinale Ètimu ltn. nasturtium Tradutziones Frantzesu capucine Ingresu nasturtium Ispagnolu berro Italianu nastùrzio Tedescu Kresse.

nartzísu narcísu

narúdu , agt Definitzione nau de ccn., chi portat nasu (nare) mannu meda Sinònimos e contràrios naricrutu, nasudu Ètimu srd.

narúle naríle

nàrvas nàbras

narvínu nalvínu

narvonàju narbonàju

narvòne nabròni

narvonéri , nm Sinònimos e contràrios massàgiu, narbonaju Frases oe su narvoneri in sa campagna bi istat male Ètimu srd.