Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

istadèa, istadèja, istadèra , nf: istajera, istatea, stadea Definitzione genia de pesa fata de unu piatu apicau cun tres cadenedhas e unu bratzu o canna cun is intacas a duas alas (una fine - is intacas pesant prus pagu -, e una grussa - is intacas pesant de prus), su pirone (o pillone) e tres gàncios Sinònimos e contràrios arromana, pesa Maneras de nàrrere csn: pònnere s'istadea a sa fine = pònnere su bratzu ziradu a manera chi a s'ala de subra resurtent e si lezant sas intacas de prus pagas grammas (puntu de agguantu e puntu de arrimu sunt prus atesu de pare); pònnere a sa russa = a s'ala chi sas intacas inditant de prus (e s'i. si apicat o leat a s'àteru gantzu, su prus acurtzu a su puntu de agguantu) Frases candho est amministrada chen'abbusu sa giustíscia est pretzisa a s'istadea (Piras)◊ Gesumaria ite mania fea, e parias un'ómine educadu: candhomai in balansa o istadea o in su pesu-bílicu pesadu non ti sias, pro àere un'idea de su valore chi as?!(Cubeddu) Terminologia iscientìfica mds Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu balance à bascule Ingresu steelyard Ispagnolu romana, báscula Italianu stadèra Tedescu Laufgewichtswaage.

istagílu , nm: istàgiu, istàgliu, istallu, istazu Definitzione una genia de cuntratu: a cótimu, a impresa Sinònimos e contràrios agiustada, scarada Ètimu spn., ctl. destajo, estall Tradutziones Frantzesu travail à la pièce Ingresu job contract Ispagnolu destajo Italianu còttimo Tedescu Akkord.

isterricràre , vrb: isterrigai, isterrigare, isterrigiare, isterrigrare, isterrijare, isterrugiare, isterrujare Definitzione betare, istrumpare a terra, crocare istérrios in terra Sinònimos e contràrios aterrai, aterrighinare, imbrortzinare, isterricorjare, isterrighinare, isterrinai, istragorzare, sterrionai Frases giòvunus mannus… isterrigaus siant! ◊ in Osposidha bido chimbe ómines isterrujados: a balla los ant fertos che sirbones (C.Mura)◊ sa muzere de su zigante, atachendhe cun grandhe fúria sos soldados de su re, ndh'isterrijeit trinta ses ◊ at agatadu sa pobidha isterrigada in terra che àinu, imbriaga ◊ si est isterrigadu in s'erva ◊ candho pensas de isterrujare su male cun sa vindita, ndhe faghes nàschere un'àteru! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu abattre, renverser à terre Ingresu to lay out, to pull down Ispagnolu derribar, tumbar Italianu abbàttere, stèndere per tèrra Tedescu niederwerfen.

istraciài , vrb: (i-stra-ci-a-i) straciai Definitzione fàere tempus malu meda, istrachia, prus che àteru pròere abba a meda Sinònimos e contràrios delluviai, istrangussare Frases aundi nanca at a bolli andai, chi est istraciendu, proendu a dallúviu! ◊ tempus malu: immui cumentzat a istraciai! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pleuvoir à verse Ingresu to bucket down Ispagnolu diluviar Italianu diluviare Tedescu gießen.

istrintzàdu , pps, agt Definitzione de istrintzare; nau de ccn., chi est cun sa trintza o bestimentu (pantalones o gunnedha) illascau, calandhochedhi Sinònimos e contràrios ischintu, istrantzillerau Frases totu istrintzadu, istaio rujadas de manzana ifatu de carchi grígliu ◊ chie est a bunnedha istrintzada, chie a caltzones ispresos Tradutziones Frantzesu à demi vêtu Ingresu half-dressed Ispagnolu desaliñado Italianu discinto Tedescu ohne Gürtel.

isveltudídu , agt Definitzione nau de unu immadoinau, chi si est coment'e ischidau, torrau in bidórios Sinònimos e contràrios irvertudadu Tradutziones Frantzesu qui est revenu à soi, réveillé Ingresu to come to, to awake Ispagnolu reanimado Italianu rinvenuto, risvegliato Tedescu wieder zu sich gekommen.

latelàte , avb: latilati, latillatis Definitzione caente che late; suciosu, nau de cosa de papare, cotu chentza che dhu fàere asciutu, cotu a modhe, mesu cotu / ou cotu l. = cotu a modhe (frn. à la coque) Sinònimos e contràrios tébidu / suciosu Frases sa petza lassadha latilati! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu à demie cuisson Ingresu soft-boiled Ispagnolu sancocho Italianu bazzòtto Tedescu weichgekocht.

launèdhas , nf pl: leonedhas, leunedhas, lionedhas, liunedhas Definitzione genia de aina antiga meda a tres cannas po sonare a suladura; in cobertantza, genia de idea mala, cosa chi si timet, mémula / partes de is l.: tumbu, mancosa, mancosedha, cabitzinu (croba, loba: tumbu + mancosa); cuntzertu (su c.) = unu giogu, totu is tres cannas; launedha de forrani = pipiriolu de fenu Sinònimos e contràrios bísonas, bisones, bísosas, cannas, trubedhas / grima Frases sos pitzinnos andhabant a fàchere leonedhas a una tanca de trídicu ◊ su danesu Bentzon at fatu istúdiu abberu mannu subra de sas launedhas! ◊ tiu Frori fut su mellus sonadori de launedhas 2. zeo fia contrària po cudha leonedha chi mi aiat intrau in conca sa biada Terminologia iscientìfica sjl Ètimu ltn. ligulella Tradutziones Frantzesu instrument de musique à vent sard, à trois tuyau en roseau et la bouche comme réservoir d’air Ingresu launedhas (typical reed-pipe of Sardinia) Ispagnolu instrumento músico de trés tubos típico de Cerdeña Italianu spècie di zampógna tìpica sarda Tedescu sardische Hirtenflöte.

léntzu , nm Definitzione orrugu de lentza cun su prumu po averguare si una cosa (mescamente su muru chi si fràigat) est bene prantau in verticale (a prumu) Sinònimos e contràrios aprumadori, peumu Maneras de nàrrere csn: pònniri a l. = pònnere o fàghere ritzu; essiri de l. = essire a un'imboe, betadu a un'ala, coment'e ruindhe Frases custu muru no est a lentzu Sambenados e Provèrbios smb: Lenzu Tradutziones Frantzesu fil à plomb Ingresu plumb line Ispagnolu plomada, nivel de albañil Italianu filo a piómbo Tedescu Lot, Senkblei.

lèpa , nf Definitzione aina cun d-una lama puntuda e segante de atzàrgiu temperau, a màniga prus che àteru de corru cun isperradura in mesu po serrare sa lama cun s'atza aintru / min. lepedha, leputza, leputzedha; partes de sa l.: màniga (a duas perras cun s'ànima o alcu de ferru in mesu, ribbadinos, anedhu de otone), frama (punta, ata, tolu), collu o truncu (su tretu inue sa frama est intrada apare cun sa màniga); l. de innestare = itl. innestatóio Sinònimos e contràrios arrasoa, brotzu, lesòrgia, istuzu Maneras de nàrrere csn: segare, púnghere a l., acutare o arrodare sa l.; lepa a follu a brenti de isparedha o a folla de murta = lepa a frama larga meda; crezes de lepa: patadesa, guspinesa, arburesa; l. iscollada = lepa chi a fortza de l'impreare che abberit sa frama prus de comente depet, dorchíndhesi a daesegus; èssere una lepa (nadu de ccn.)= tramperi, fartzu, leperi; èssiri una mala lepa = prenus de rusas, de trampas Frases fiat una lepa lussurgesa, de cussas a mànigu de corru e lama de atzàrgiu bàtiu e temperau in s'ollu ◊ sa màniga de sa lepa est incircada cun anedhu po fortalesa ◊ pro mànigas de lepa sos menzus corros sunt sos de murone, ma sos piús impitados sunt sos de su màsciu de elveghe Sambenados e Provèrbios smb: Lepedda, Leppedda Terminologia iscientìfica ans Tradutziones Frantzesu couteau à cran d'arrêt Ingresu jack knife Ispagnolu navaja Italianu coltèllo a serramànico Tedescu Klappmesser.

lòmpere, lòmpi , vrb: allòmpiri, ciòmpere*, còmprere, giòmpere, lòmpiri, zòmpere Definitzione andhare e arribbare a unu logu, a unu tretu, a unu certu puntu; nau de frutos e cosas chi creschent, arribbare a su puntu de èssere bonos a papare, a incungiare; portare, acostire una cosa; betare is manos a unu po dh'iscúdere, o a una cosa po ndhe dha pinnigare, po si dha papare Sinònimos e contràrios acodie, arribbai, assuprire, avrastare, illompi / abberare, achiare, crompire, impertiae, ingranire / aporrire, batire / assachitzare, atacai, crazugai Maneras de nàrrere csn: tzucau e lómpiu = puntu e mortu; no s'ídere mai lómpidu = tènniri tropu pressi, lassaisí pigai de su pressi, de sa furighedha; lòmpere sos annos = fai is annus; piga sa manu e lompimidhoi!… = a pinnigu est!…, ch'est atesu meda! Frases lompe a domo de mamma tua ca ti cheret cumandhu! ◊ si ch'est lómpidu isse innanti meu e no mi at lassadu nudha ◊ s'abba ch'est lómpida, in su surcu ◊ ajó ca est lompendi su síndhigu! ◊ a ite ora ses lómpidu a bidha? ◊ binchet su pannu chie lompet innantis de sos àteros ◊ geo lompo a Austis e bio chi funt inie, poi che sódigo a bidha 2. sa cariasa lompet in maju ◊ sa cosa semenada a regadiu no lompet frutu 3. lompemindhe cussa cosa! ◊ a ue no lompes a manos, a bodhire sa figu lea s'unchinu ◊ bai e lompididhoi e torra luegus! ◊ bae, za ti che la lompo deo, a domo tua, custa cosa! ◊ Deus bos lompat a su disizu bostru! 4. fis bona cantu su mele, e como dae su fele lompes a mi rafiare! ◊ si li lompo lu lasso fritu che nie!… 5. addaghi si che ponet una cosa in conca no s'idet mai lómpidu! Tradutziones Frantzesu arriver, parvenir, mûrir, parvenir à maturation Ingresu to reach, to ripen Ispagnolu llegar, madurar Italianu giùngere, pervenire, maturare Tedescu ankommen, reifen.

luchèra , nf: lughera, lugherra, luxerra Definitzione istugighedhu cun ógiu e loghíngiu po allúere a fàere lughe, genia de làmpana; lughe etotu Sinònimos e contràrios candeba, lutzera / luche 2. lugheras rujas intrant dae sa fentana: no ant a èssere cosa mala? Ètimu ltn. lucerna Tradutziones Frantzesu lampe à huile Ingresu oil lamp Ispagnolu candil Italianu lucèrna Tedescu Öllampe.

malaggàna , nf, avb Definitzione genia de tréulu de s'istògomo, ma mescamente mancamentu de gana, o gana contrària de fàere calecuna cosa / a m., de m. = contr'a sa volontade, chentza ndh'àere gana Sinònimos e contràrios agrúngiu, ganamala, isvilimentu / malaboza 2. puru de malaggana, si ponit in camminu e bandat a sa bidha acanta a circai unu gopai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu à contrecœur Ingresu unwillingly Ispagnolu de mala gana, a regañadientes Italianu malvolentièri Tedescu ungern, widerwillig.

mammaíta , nf Definitzione erba de agúgias, de agullas, de puntzas, aguzas de santu Giuanne, genia de erba chi bogat unu frore chi candho iscutulat sa fògia abbarrat puntudu paret unu ciou Sinònimos e contràrios arrelògius, elbavulcheta, frochitedhas, miminita Terminologia iscientìfica rba, Erodium cicutarium Tradutziones Frantzesu herbe à aiguilles Ingresu stork's-bill Ispagnolu alfiler Italianu èrba cicutària Tedescu Reiherschnabel.

mancài 1 , vrb: ammancai, mancare Definitzione bènnere mancu, pèrdere, su dhue àere mancàntzia, farta, su no dhue èssere o èssere pagu de is cosas (aus. èssere, o fintzes àere si su sugetu de su vrb. no est precisu); fàere a mancu, fàere mancàntzias, cosas malas o chi no andhant bene mescamente contras a un'avertimentu o una régula (aus. àere) Sinònimos e contràrios afaltai, miminare, scimai / istramancai | ctr. bundhare, crèschere, èssere, subercai Frases s'iscuta chi so mancadu mi ch'est pigadu su late in su fogu ◊ sunt duas dies chi mi mancat su bestiàmine ◊ mi est mancadu custu traste: bidu mi l'as? ◊ li sunt mancadas sas fortzas ◊ a cancu cumpàngiu no fiant mancadas is iscrocorigaduras ◊ males za no ndhe mancat a neune ◊ in custu tretu, de intúnigu che ndhe cheret àteru: comente colo sa riga si bidet chi bi ndhe mancat ◊ nos at mancadu cosa dae domo ◊ mi at mancadu bestiàmine ◊ mi sunt mancadas sas berbeghes ◊ de brabeis e angionis no ndi at mancau prus 2. ei, no apo a mancare de fàghere su chi naras tue!…◊ no as mancadu de fàghere sa faina: lampu!… mandronatzu! ◊ atrus no iant mancau de nai cancu fuedhu in prus ◊ ndh'at contau de fatos in ca fut in Iugoslàvia!… ma ci no est mortu pagu dh'at mancau 3. mamma mia, perdònami si calchi borta apo mancadu ◊ sa curpa est sa tua ca as mancadu tue ◊ si apu mancau sèndiri pipia bollu èssi perdonara ◊ nàrami in ite apo mancadu pro meritare tanta pena! Sambenados e Provèrbios prb: chie no mancat no est nàschidu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu manquer, faire défaut, commencer à manquer Ingresu to be lacking Ispagnolu carecer, faltar Italianu difettare, mancare, scarseggiare Tedescu mangeln, knapp sein.

maretàre , vrb: ammaretae, maretzai Definitzione mòvere che is undhas de su mare Sinònimos e contràrios marugliai Frases su trigu est maretendhe ◊ bido sos fiores maretados ◊ maju bellu in sos campos laorados maretendhe presentat su laore Tradutziones Frantzesu flotter, il y a eu de la tempête ou la tempête a fait rage (v. imp.) Ingresu to be wavy Ispagnolu olear, encresparse Italianu fluttuare, mareggiare Tedescu wogen.

marrósu , agt Definitzione chi portat dentímine bellu, dentes bellas, bonas / gatu m. = batu areste; tilipirche m. = genia de pibitziri mannu chi portat is cambas longas a serracu Frases beni, mucitu marrosu, e papadindhedhu! Sambenados e Provèrbios smb: Marrosu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui a une belle denture Ingresu the one who has good teeth Ispagnolu que tiene una buena dentadura Italianu che ha dentatura buòna Tedescu ein gesundes schönes Gebiß besitzend.

martinicàre , vrb Definitzione bèndhere o comporare a martinica (e aprofitandho puru de s'apretu) Sinònimos e contràrios aggangae, aggrangugliare, aggangulitare, apuligare, atuduxare, strossai, studugai Frases sa zente in tempus de gherra fit totu martinichendhe a bétia apare ◊ issu at martinicau ca sa cosa fiat cara meda Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prêter à usure Ingresu to practice usury Ispagnolu prestar con usura Italianu fare strozzinàggio Tedescu wuchern.

medràre , vrb Definitzione mediare in is maneras de fàere, in su cumportamentu, callai a cerbedhu, imparare a èssere méngius Sinònimos e contràrios afrenai, arregulai, insabiai, medrire, moderai Ètimu spn. medrar Tradutziones Frantzesu s'assagir, revenir à la raison Ingresu to recover one's wits Ispagnolu sentar la cabeza Italianu rinsavire Tedescu wieder vernünftig werden.

mentàspru, mentàstru, mentàstu , nm Definitzione duas calidades de amenta Sinònimos e contràrios mentaresti / mentoni Terminologia iscientìfica rbc, Mentha aquatica, M. suaveolens Ètimu ltn. mentastrum Tradutziones Frantzesu menthe à feuilles rondes Ingresu bergamot mint Ispagnolu mastranzo Italianu mentastro, ménta selvàtica Tedescu Wasserminze, Rundblättrige Minze.

«« Torra a chircare