ghilípuru , nm Definitzione su fermesílicu ingendrau ancora dormiu totu imbodhigau in sa napa Sinònimos e contràrios drummiciolu, mamaesonnu, sónniga, sonnighita Terminologia iscientìfica crp Tradutziones Frantzesu chrysalide du ver à soie Ingresu silkworm pupa Ispagnolu crisálida Italianu crisàlide del baco da séta Tedescu Puppe.

giubbilasciòne, giubbilatziòni , nf Definitzione s'acabbada, sa essia de unu postu de trebballu po pensionamentu Sinònimos e contràrios pensionamentu Frases daghi bideint chi fia malegontza mi deint giubbilascione ◊ a is becesas si gosat sa giubbilatzioni Tradutziones Frantzesu mise à la retraite Ingresu pensioning Ispagnolu jubilación Italianu pensionaménto Tedescu Pensionierung, Verrentung.

gortogòrto , avb Definitzione nau de sa manera de camminare, a pampas, a s'acucacuca, a baubbau 1, ponendho is manos e is benugos in terra, a s'istichi istichi, ma fintzes mudu mudu, chentza si fàere intèndhere Sinònimos e contràrios imbàtoro Tradutziones Frantzesu à quatre pattes Ingresu on all fours Ispagnolu a gatas Italianu carpóni Tedescu auf allen vieren.

granàle , nm Definitzione sa domu de su trigu, logu inue si chistit su trigu, su laore, ma fintzes genia de istrégiu inue si ponet su trigu Sinònimos e contràrios sobàriu / órriu 1 Frases a su tempus de su domíniu romanu sa Sardigna fit su granale de Roma, a dolu mannu ◊ sos granales como sunt totu chelos de ranzolu, ma chentza mancu ranu de trigu Terminologia iscientìfica dmo Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grenier, gros panier à provisions Ingresu barn, tall belly vase Ispagnolu granero, recipiente para trigo Italianu granàio, bùgnola Tedescu Getreidespeicher, Strohkorb.

gusàju , nm Definitzione porru de angioni, genia de erba chi faet unu cambighedhu biancu, fine che sa chibudha tzeurrada, unu pagu a concutza in s'oru de is arraighinas, fògia unu pagu a triàngulu (in setzione), de fragu e sabore forte, bona fríssia cun oos o fintzes crua (a insalada puru) Sinònimos e contràrios àpara, porru Terminologia iscientìfica rba, rbz, Allium triquetrum Tradutziones Frantzesu ail à trois angles, ail triquètre Ingresu allium triquetrum (grass) Ispagnolu lágrimas de la Virgen Italianu àglio angolare Tedescu Glöckchen-Lauch.

ifachilàre , vrb: ifachilliare Definitzione betare in cara, nàrrere in cara a unu su male chi at fatu coment’e brigandhodhu e faendhodhu a bregúngia, lígere sa vida, bogare in bregúngia a ccn. Sinònimos e contràrios abbirgonzire, afachilare, refaciai Frases su maridu a boches artas candho ghirabat l'ifachilliabat totu su chi fachiat, ca nanchi fit male fatu ◊ criticabant e ifachilliabant sa miséria a chie la zuchiat pitzicada a costas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu reprocher, jeter à la figure Ingresu to fling in s.o's face (stg) Ispagnolu reprochar Italianu rinfacciare Tedescu vorhalten.

imbarjàre , vrb: imbargiai, imbarzare, imbraxai Definitzione essire de colore murru, cambiare colore cumenciandho a còere, foedhandho de frutos, e àteru puru (olia, àghina, figu, pira, tamatas) / imbraxai is ogus = furriai is ogus in biancu Sinònimos e contràrios incoloritare, pínchere Frases s'olia a úrtimos de santuaini est totu imbarzendhe ◊ abbàida si bi at imbarzadu pira e bàtindhe! ◊ sa fruta imbraxendi cumentzat a èssi lómpia 2. de su feli, a su sennori dhi fiant imbraxaus is ogus che pisitu acorrau ◊ si si ammurràt, imbraxàt is ogus: no nci fiat giogus po mi consolai! (C.Saragat) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu commencer à mûrir (agric.) Ingresu to turn dark coloured Ispagnolu enverar Italianu invaiare Tedescu sich dunkel färben.

imbàtoro , avb Definitzione nau de sa manera de camminare, a pampas, ponendho is manos e is benugos in terra / andhare a s’i. = a pampadas, a pampas, a tatas, a cuatru peis, a baubbau, a catummiau, a s'imbàtula, itl. gattonare Sinònimos e contràrios gortogorto Frases fit andhendhe a s'imbàtoro, totu irbadhinadu ◊ sos pisedhos a zogu caminant a s'imbàtoro Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu à quatre pattes Ingresu on all fours Ispagnolu a gatas Italianu carpóni Tedescu auf allen vieren.

imbídu , nm Definitzione su combidare, nau mescamente giogandho a cartas in su sensu de atzitzare a fàere giogu; una genia de gara chi binchet chie ponet de prus Sinònimos e contràrios cómbidu Ètimu itl. invito Tradutziones Frantzesu offre à l'enchère Ingresu auction sale, bid Ispagnolu licitación, subasta Italianu licitazióne, asta Tedescu Versteigerung.

imbucài, imbucàre, imbucàri , vrb: immucare Definitzione pònnere in buca; intrare, fàere intrare a unu logu (e fintzes abbojare, atobiare); pigare o cumenciare a fàere calecuna cosa Sinònimos e contràrios comentzari, imbrocare, inghitzai, intrae Maneras de nàrrere csn: i. una cosa a unu = prenàrelu, ponnerecheli carchi idea in conca; i. una fàula a unu = contàreli fàulas, fàghereli a crere cosas chi no sunt; imbucaisí dogna cosa = crere totu; no ischire da' ube l'i. = no isciri de aundi cummentzai a fai unu trabballu, o una chistioni; i. una surra a unu = surraidhu; imbucare una lítera = betarechela in sa casseta ue collint sa posta in tuca Frases zughiat in manu unu cantu de pane e imbucadu si che l'at ◊ imbucadichelu custu bículu de pane! 2. sos boes che cherent imbucados in sa tanca ◊ imbucàdeche sos canes in sa malesa a ndhe suguzare sos porcrabos! ◊ at imbucatu un'amica chi no bidiat dae pitzinnia (G.Farris)◊ atacamos unu dae un'ala e unu dae s'àtera e nos imbucamos a mesu caminu (E.A.Bernardini)◊ segunnu inue che imbucat no torrat a presse!◊ Pilighita no bolit imbucari a criari!◊ immuca, immuca: tira sa coldiola e ispigne sa genna! 3. dhi fut imbucada una grandu timoria ◊ est imbucandumí unu fàmini!…◊ bufit una tassixedha, ca dhi fait imbucai apititu! ◊ imbuchit, bengat aintru! ◊ si su dinai nc'est essiu, bolit nai ca est peri imbucau! ◊ lasso sa bidha e imbuco in su caminu ◊ no funtzionat bèni ca dhui at imbucau abba in mesu de is orrollianas 4. at imbucau a castiare, a pròere, a prànghere, a ríere, a chistionare ◊ l'imbucas a bufare dae manzanu: a candho a sero pares un'istratzu! (Tz.Muredda) Tradutziones Frantzesu nourrir à la petite cuillère Ingresu to feed, to prompt, to enter, to begin Ispagnolu alimentar, embocar Italianu imboccare Tedescu in den Mund stecken, einbiegen.

imperaulàre , vrb Definitzione foedhare tempus innanti cun ccn. po àere calecuna cosa e giare su foedhu, impromítere Sinònimos e contràrios aparagulare 2. chie fit già imperaulada, chie deviat atèndhere in domo, chie si deviat fàghere monza e neune lu cheriat ◊ sa robba mi l'ant chircada in medas e so imperauladu cun paritzos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre la parole, passer la parole à qqn Ingresu to reserve Ispagnolu apalabrar, reservar Italianu prenotare Tedescu vorbestellen.

imperrài , vrb: imperriai, imperriare Definitzione cicire a cuadhu, cun is cambas una a cada parte; giumpare, passare de un'ala a s'àtera de calecuna cosa (de su leminàrgiu, de un'erriu, fintzes de su mare); in cobertantza, pònnere in mesu de perras, cobèrrere (fintzes in su sensu de ingannare)/ imperrai in còscia = brincare a cadhu, sere a s'imperriotu Sinònimos e contràrios acabadhare, acuadhigai, isperriare / intrare, zumpare Frases impérrio su cadhu de sa torrada e, in sos caminos de canos ritratos, antigas istigas s'ispijant in s'ànima mia (L.Brozzu)◊ at imperrau sa muredha ◊ s'ómine no essiat a monte, no si fidabat prus a imperriare cadhu 2. chi no sàntziant munera no dhu'impérriant me in su magasinu! ◊ mabadita s'ora chi apu imperriau su mari! ◊ dèu no dh'ia lassau imperrai mancu su liminaxu de domu ◊ cussu a innòi no nc'impérriat prus 3. tui ses marxani béciu, ma a mei no m'impérrias! ◊ a su muenti sardu dh'impérrias una borta isceti! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être à califourchon Ingresu to overlap Ispagnolu estar a horcajadas Italianu accavalciare Tedescu rittlings sitzen auf.

imperrióti, imperriótu , avb Definitzione a s'i. = postus coment'e a cuadhu, a s'imperrimperrada (ctr. a groperinu) Sinònimos e contràrios imperriada, imperrione, isperriotu, perriotu Frases si est sétidu a s'imperriotu in sa camba de un'àrbure ◊ bi at pastore chi murghet sas berbeghes a s'imperriotu, àteros murghent apispirinados in daisegus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu à califourchon Ingresu astride Ispagnolu a horcajadas Italianu cavalcióni Tedescu rittlings.

impésci , cng, avb: impessi, impessu, impissu Definitzione luego apustis, un'iscuta como Sinònimos e contràrios apenas, comogomo, tandho tandho Frases sos pitzinnos ant traballau dae impessu ant caminau a sa sola ◊ su manzanu, impessu chi si nche pesabat, la mutiat ◊ s'anzone impessu nàschiu ponet fatu a sa mama ◊ impessu ghirau mi so indiosau ◊ sas labras tuas sunt friscas che frores impessu bodhios ◊ impissu ammaniaos sos papiros, sa pitzinna l'ant allezitimada ◊ impesci los at vistos est curtu a los topiare ◊ a manzanu tenes impesci impesci su tempus de ti sapunare! 2. candho pranghendhe impessu t'intendhia deretu ti picabo ◊ est intrighinandhe: galu impessu si biet ◊ fit impessu ghirandhe e no aiat galu leau oru de sas cosas Tradutziones Frantzesu à peine Ingresu only just, as soon as Ispagnolu apenas Italianu appéna Tedescu kaum.

impressàdu , pps, agt Definitzione de impressare; chi tenet presse / avb. a s'impressada = impresse Sinònimos e contràrios acodiu, allestridu, impressaridu, impressidu / ttrs. imprissadu | ctr. adasiau, immajonadu 2. sigo, timendhe de mi perdire in buturinos caminendhe impressadu ◊ impressados sezis? tratenide! 3. a s'impressada onzi isperànscia ti che ses gitendhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui a de la hâte Ingresu hurried Ispagnolu presuroso, apresurado Italianu frettolóso Tedescu eilig.

impressídu , pps, agt: impressiu Definitzione de impressire; chi tenet presse, pigau de sa presse Sinònimos e contràrios acodiu, allestridu, apressibbiu, impressadu, impressaridu, impressighinidu, pressarosu, pressosu | ctr. adasiau, immajonadu 2. no podes ispetare unu pagu, no: impressidu meda ses?! ◊ domandadhu aundi est andendi aici impressiu ◊ za fias impressia: ti che ses andhada sentza mi ndhe sapire! ◊ ia iscritu su nòmini tuu in s'arena de un'arriu: sa currenti impressia dh'at isborrau a lestru Tradutziones Frantzesu qui a de la hâte Ingresu hurried Ispagnolu apresurado Italianu affrettato, frettolóso Tedescu eilig.

impuntzonàre , vrb Definitzione istare coment'e a su punghe punghe, ispinghe ispinghe atzitzandho po fàere mòvere s'àteru a calecuna cosa (e no sèmpere de bonu) Sinònimos e contràrios impunciai, impuntzonire, inciulai, infruncuai, inzibbire, ispuntzonare Frases aviat una fortza che dimóniu e bastavat apenas de l'impuntzonare pro afocare unu cristianu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu inciter, inciter à la révolte, pousser Ingresu to instigate, to stir up Ispagnolu instigar Italianu istigare, sobillare Tedescu anstiften, aufhetzen.

in , prep Definitzione prep. chi s'impreat po giare a cumprèndhere su istare, su abbarrare e a dónnia modu s'idea de logu o de tempus: cun su vrb. essire fintzes po movimentu (es. essíreche in machines, in coranta mois, che so essidu in Macumere); cun partes de su corpus, chentza artículu: in conca, in trugu, in buca, in petorras (a sing. cun s'art. puru), in brente, in bratzos (a sing. cun s'art. puru), in manos (e in manu, in sa manu, in sas manos), in pes (a sing. cun s'art., sinono bolet nàrrere àteru); coment'e prefissu si che aunit cun medas foedhos, e a bortas (pagas, ca no est manígiu própiu de sa limba sarda) fintzes cun significau de nega (no: intzivile, incoberàbbili Maneras de nàrrere csn: avb. de manera: fàghere una cosa in fadhina = irballendhe; nàrrere una cosa in suspu, èssere in pessos, fàghere in presse (impresse), fàghere in pessare, fàghere in lestresa, lassare in pasu; èssere in frenugu, in sas berbeghes, in su bestiàmine, in s'olia, in mura, in linna, in su dutore = èssere chirchendhe frenugu, pastorighendhe berbeghes, bestiàmine, collindhe olia, mura, faghindhe linna, in ambulatóriu pro faedhare su dutore; èssiri in camisa, in mudandas, in cracionis = zúghere bestidu (chentza zúghere àteru subra) sa camisa, sas mudandhas, sos pantalones; èssere o no èssere in dare = tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai, de arrespúndiri; èssere in abba, in fritu, in caentu = (nau de su tempus), èssiri sempri pruendi, èssiri fendi frius, fendi callenti; zúghere su cherbedhu in abba = guastu, ammachiau; in domíniga, in lunis, in martis e gai = in die de domíniga e gai; èssere in sos… agt. numeràriu + annos = faghindhe sos… + agt. numeràriu + annos, faghindhe sos annos de lòmpere; leare, dare, ispèndhere unu valore in + nm. = pònnere a, iscambiare cun + nm. Frases in sa mente mia est abbarranno una santa e cara visione de tiatia ◊ funt totu s'ora sétzius in pratza ◊ inoghe semus in Bonorba ◊ fradi miu bivit in Bidhexidru ◊ che zuto brutura in s'ogru ◊ in sa dí de oi ◊ si sunt cojados in sàpadu ◊ est cun is manus in cruxi ◊ su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ in s'ierru fait frius ◊ in tota die no at fatu nudha ◊ manighendhe mi che intrat sa peta in dentes ◊ mi pongu in su soli ca tengu frius ◊ mi setzo in s'umbra ◊ poneus sa pingiada in su fogu ◊ frade tou est in sos vint'annos 2. candu fuedhat, cussu nci essit in cincuanta mois! ◊ che so pigadu in montes ◊ sos Americanos che sunt pigados in sa Luna ◊ no ti che intrat s'iscuru in buca ◊ est torradu in segus ◊ si at betadu s'issallu in conca ◊ ch'est essidu in Núoro 3. làssami sa conca in pasu! ◊ no li faedhes ca no est in dare, oe! ◊ oe est in muta bona ◊ múndhache s'arga, ca a su cola cola che la leamus in pes! ◊ so in comporare: a fura no ndhe leo! ◊ totu su chi teniat si l'at ispesu in diverteras ◊ bae: a ti lu dare in pische, custu! ◊ su triballu lu cherzo pagadu in dinari, no in cosa! Ètimu ltn. in Tradutziones Frantzesu en, dans, à Ingresu in, at, to Ispagnolu en Italianu in Tedescu in.

inchighiristài, inchighiristàre , vrb: incixiristari, incragaristai, increghestare Definitzione coment'e fàere o artzare sa crogorista, arrennegare, su si crèdere meda, bogare sa conca de su sacu foedhandho cun atza Sinònimos e contràrios achibberare, achighiristai, altivai, inchibberare, inchighiridhare / abbetiae, afutare, airai, aorcare, arrabbiai, arrannegai, collobbiare, inchestare, inchietae, inchimerai, incrabudhire, infelai, infuterare, insutzuligai, intziminire, renignai Frases at rispostu increghestèndhesi ca sos disisvios fint totu solu pro sos zòvanos ◊ mi furia incragaristada ancora de prus e ia crétiu de passai is dis prus orrorosas de sa vida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se fâcher à mort, remplir d'orgueil, lever la crête Ingresu to fret and fume, to make proud, to get cocky Ispagnolu alzar el gallo Italianu adirarsi forteménte, insuperbire, alzar la crésta Tedescu sich erzürnen, stolz werden, den Kamm schwellen lassen.

incolvàre , vrb Definitzione ingurtire che crobos, papare a s'airada, a tropu Sinònimos e contràrios imbuculare, istruntzonare, tzèrghere Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu manger à en crever Ingresu to swallow, to eat to bursting point Ispagnolu tragar, engullir, atracarse Italianu inghiottire, mangiare a crepapèlle Tedescu hinunterschlucken.

«« Torra a chircare