ficàdu , pps, agt Definitzione
de ficare; postu istrantagiau, prantau in terra, o fintzes chi no est ciciu; nau de unu, chi s'intendhet bene e no est prus in letu
Sinònimos e contràrios
fichidu,
istantàrgiu,
pesadu,
reu,
ritzu
| ctr.
corcau
Maneras de nàrrere
csn:
èssere ficadedhu = biatzu; a sa ficada = a sa ritza, istrantaxus
2.
dórmini nudas, pienas de sazos, sas àrvures: ficados barrasolos inue lentos bolos si pasant de ideas (F.Sechi)◊ apo dimandhadu a una zovanedha chi bi aiat ficada in sa zanna
3.
totu custu tempus mamma istaiat male, ma como za est ficadedha!
Tradutziones
Frantzesu
bien droit
Ingresu
up-right
Ispagnolu
erguido,
erecto
Italianu
erètto (in piedi)
Tedescu
errichtet,
aufrecht.
iltàre , vrb: istai,
istare,
stai Definitzione
su èssere, su abbarrare, su sighire a èssere de sa matessi manera, imperau pruschetotu po sa salude, sa manera de campare, po bívere, tènnere domo a ue fàere fúrriu o fàere abbitu in ccn. logu fintzes a manera chi s’ischípiat, tènnere sa residéntzia; càbere de una cosa aintru de un’istrégiu, de unu logu (deosi pigat s’aus. àere); foedhandho de bestimentu, orrúere bene a chie si dhu ponet, dèghere; aporrire, giare in manu una cosa a un’àteru o fintzes lassare una cosa a préstidu (aus. àere)/ pps. istadu (chi est de su vrb. èssere puru); ind. pres. 1ˆ p. sing. isto, istau, 1ˆ p. pl. istadeus; ind.passau 3ˆ p. sing. istetit; ind. imp. 3ˆ p. sing. istetiat; istare + ger. de àteros vrb. = narat su sighire de s’atzione inditada de s’àteru vrb. (istare faghindhe = fàere, sighire a fàere, istare andhendhe = andhare, sighire a andhare, istare pessendhe = pentzare, sighire a pentzare, e totu deasi)
Sinònimos e contràrios
abarrai,
abertai,
aisetare,
arreare,
èssere
/
càbere
/
aporrire
/
imprestare
| ctr.
andai,
cambiai
Maneras de nàrrere
csn:
"si isto", mancari a su presente, s'impreat pro css. tempus passadu puru: s'isto deo!… = s'isto deo no lu faghia, s'isto deo no l'aia fatu; istaresindhe de carchi cosa = fai a mancu, aguantaisí de fai ccn. cosa chi s'iat a bolli fai; ista a bídere si…, ist'abbellu si… = abarra abbellu si…, bieus immoi si…; si no istat ca…, si no istat de… = mancu mali ca…, si no fit ca… (est unu cuncetu de càusa); lassare istare = lassai a pèrdiri, isbandonai, lassai in paxi; istare a s'allora allora = faghindhe e chentza fàghere, perdendi tempus; istare a or'a ora = abarrai a s'úrtimu momentu; istare duiddui = abarrai a su pentza e torra; no pòdere istare = istare male, intendirisí mali de no arrennèsciri a agatai asséliu; no ischire inue ndh'istare de sa cuntentesa = èssiri prexaus meda, no tenni asséliu de su prexu
Frases
gei mi bieis comenti istu ◊ e comente istant in domo tua? ◊ cussa famíllia che istaiat in contonera, ma como ndhe istat in bidha ◊ inue che istas, ca benzo a domo tua? ◊ semus istendhe male cun totu custos pidinos, unu muntone de cosas de fàghere ◊ bi at chie istat bene e bi at chie istat male ◊ e comente istas: sanighedhu ses? ◊ chie istat male si acotet! ◊ cussa cosa, posta gai, istat male: ndhe podet rúere ◊ istadeus bèni dèu e issus
2.
issos si sunt istados e deo mi ndhe so bénnidu ◊ andho a cumandhu e mi ndhe torro luego, no mi che isto inie! ◊ no istes chentza fàghere! ◊ si as bisonzu de lu faedhare, no istes a candho si ch'est andhendhe! ◊ candho lu mintzídiant, isse no istat duiddui a rispòndhere male! ◊ aundi est coru e vida istau cuntziderendi! ◊ si cheres annare bae: po me no istes! ◊ pro no istare a s'andha e torra a tantas bortas menzus gàrrigo de prus
3.
a candho istas a fàghere cussa faina?! ◊ no apo a istare meda a torrare ◊ si no ti seras prima de brincare, no as a istare meda a ti lu ninniare! ◊ cant'istas murghindhe, deo ammanitzo s'àtera cosa pro tucare a bidha ◊ istamus pagas dies a torrare
4.
bunnedha e falda de seda, imbustu, isciaca e giupone t'istant a perfessione ◊ mi apo fatu una bestimenta a prou: m'istat bene una meraviza!
5.
no sigas a betare mústiu a sa cuba ca no bi ndhe istat àteru! ◊ inue t'istat totu cust'ira de cosa chi ses manighendhe?! ◊ in cuchina bi aiat una ziminera manna chi bi istabant totus inintro ◊ cust'isterzu est minore e totu custa cosa no b'istat
6.
a su pisedhu l'isto sa forramenta, gai imparat a triballare ◊ a mi ndhe l'istas sa lepa, ca no bi lompo? ◊ a mi l'istas, como, sa màchina, ca guido deo? ◊ a mi l'istas, sa lepa, a mi segare casu? ◊ ístalu a mie, cussu tzapu, ca ndhe bides de terra furriada! ◊ a mi l'istas su cellulare tou, ca su meu est iscàrrigu, ca depo fàghere una telefonada como?
7.
aite mi la ses dendhe custa cosa, a istare o a lassare? ◊ bae a mammai Maria, si nos istat unu pane, za bi lu torramus a sa cota! ◊ s'ebba sua isse no l'istat a neune
8.
deo mi apo a iltare a su chi cheret Deu ◊ no mi ndhe isto chentza bídere comente est ◊ de cantu ti narant a promissas ndhe as àere unu corru e… ti ndh'istas! ◊ chircas, inventas dogni ingrediente: tue ti ndhe istas pro lu dare a mie! (G.Sini)◊ no si ndhe podent istare de fumare…◊ nara, Cubeddu, dae su vísciu prite no ti ndhe istas! (Còntene)◊ si babbu ti narat ca nono, a malaògia de mei ti ndhe istas! ◊ nois féminas nos istamus fintzas de allegros cuentos!
9.
istade, lassàdemi colare, ca tenzo presse! ◊ ista a bídere si bi resesso deo! ◊ làssami cussu cantu de fuste…: ist'abbellu si como ti ndhe impipas! ◊ si no istat ca l'apo bidu cun sos ogros mios no bi aia crétidu! ◊ si no istat de babbu tou ti aiant betadu sedha!◊ si fit istadu de andhare e torrare sa mantessi die ti aia fatu un'improvisada ◊ si no fit istadu gai, comente aimus fatu? ◊◊ lassémullos istare e sighemus su cantu! ◊ lassa istare su pitzinnu, no lu subéries! ◊ lassa istare cue sa cosa mia! ◊ cussu triballu l'amus lassadu istare ◊ no mi lessis istai incadenau cun su pecau! ◊ no mi chirches a fàghere cosa ca no poto istare! ◊ no poto istare de sos dolores
Sambenados e Provèrbios
prb:
àcua in su pistoni pistat: àcua fut, àcua est e àcua s'istat ◊ in su bonu onzunu b'ischit istare
Ètimu
ltn.
stare
Tradutziones
Frantzesu
être,
rester,
demeurer,
aller bien
Ingresu
to be,
to have room for,
to live,
to suit,
to stay
Ispagnolu
estar,
vivir,
caber,
sentar bien
Italianu
stare,
dimorare,
abitare,
risièdere
Tedescu
bleiben,
wohnen.
imbodàu , agt Definitzione
chi costumat a tènnere modos bonos in su fàere
Sinònimos e contràrios
aggrabbadu,
ammodau,
ammodidu,
assetiosu,
garbosu
| ctr.
malammodidu
Tradutziones
Frantzesu
bien élevé
Ingresu
well-mannered
Ispagnolu
correcto,
educado
Italianu
di buòne manière
Tedescu
manierlich.
macài , cng: macari,
mancai,
mancari,
mancaris,
mancarri Definitzione
cng. cuncessiva = fintzes si: si manígiat cun su cong. presente e cun s'indicativu (presente o passau, e po tempus passau fintzes chentza predicau, arrisparmiandho deosi su chi s'itl. narat cun congiuntivu imperfetu)/ mancai siat!… = bell'e aici, mancai ti dh'apa nau, mancai dhu iscípias (sighis a fai coment'e a prima): si narat avertindho, e agiummai ammeletzandho, a unu, ma a bortas si narat fintzes in su sensu de própiu, de abberu, meda
Sinònimos e contràrios
ancus,
belle,
cuntantu
Frases
no si cherfeint tratennere a bustare, mancari mamma e babbu los aiant pregados che santos ◊ mancari chi no pigaiant a su palcu, sas féminas ant comintzadu a connòschere sa poesia paris cun sos ómines (M.Canu)◊ dhui nd'at de tremi e de fai oratzioni mancai siat unu bremi ◊ cussa domu si agataiat ancora, mancai isciarrocada ◊ a génuru no dh'ollu mancai si artzit a celu! ◊ mancari ricu, cussu no bogaiat mai unu sodhu! ◊ no ti dao nudha, mancari crebes! ◊ mancai piticarradhedhu iscidiat bèni ca de s'orcu no fadiat a si fidai ◊ sa buca no mi dha tupais, mancai mi gheteis a galera!
2.
funt abbillus e asuta asuta si dha timint e, mancai siat, no aturant trancuillus, no arribbit puru cancua sceda lègia
3.
at fatu un'iscutinada de abba mancari bella, difatis est totue currindhe
Ètimu
itl.
macari
Tradutziones
Frantzesu
bien que,
même si,
quand bien même
Ingresu
although
Ispagnolu
aunque
Italianu
ancorchè,
sebbène,
quantùnque
Tedescu
auch wenn,
obwohl,
obgleich.
pàschidu , pps, agt: pàsciu (pà-sci-u) Definitzione
de pàschere, pasci, pàsciri; chi at pàschiu, chi est a bentre prena
Sinònimos e contràrios
papau
/
mascadu,
satzau
2.
su madrigadu est recuidu pàschidu ◊ sa lana est totu pàschida ◊ candho s'ànima est pàschida dae milli oriolos, bellu est a pensare a tie! (C.Meridda)◊ incui ammeriada s'arei orromighendu sa pastura pàscia ◊ custa tanca est pàschida e tocat a trubbare ◊ is crabas nostas furiant prus pàscias e bogànt prus lati
Tradutziones
Frantzesu
bien nourri
Ingresu
nourished
Ispagnolu
saciado,
harto
Italianu
pascolato,
pasciuto
Tedescu
wohlgenährt.
pesàdu , pps, agt: pesau Definitzione
de pesare (cun totu is significaos chi tenet)/ a sa pesada = istendhe ritzu, prantau, istantàrgiu; unu pesau, una pesada = logu in artu
Sinònimos e contràrios
ficadu,
ritzu
| ctr.
corcadu
Frases
unu apustis s’àturu si ndi seus pesaus po si acostai ◊ ndhe apo pesadu sos pitzinnos ca depent andhare a iscola ◊ cun custu fritu su pane no bi at pesadu
2.
zughiat sos pilos pesados pariat un'ultzu ◊ seu abarrada pesada abetendi a tui ◊ comente istat mamma tua: pesada est o in letu? ◊ cussa in bidha dhui parit nàscia e pesada ◊ su chi semus ponindhe pro fàghere sos durches est totu cosa pesada ◊ ch'est mesanote e bois ancora pesados! ◊ is bandidus, biendu su mortu pesau, nc'iscàvuant totu e iscapant a curri
Tradutziones
Frantzesu
debout,
bien levé,
élevé,
pesé
Ingresu
weighed,
raised,
reared,
leavened
Ispagnolu
levantado,
alzado,
fermentado,
leudado,
criado,
educado,
pesado
Italianu
alzato,
lievitato,
allevato,
pesato
Tedescu
aufgestanden,
aufgegangen,
aufgezogen.
rifiníu , pps, agt Definitzione
de rifinire; nau de trebballu, chi est acabbau in fine, bene fatu in is cosas prus piticas puru; nau de maistu, o fintzes de chiesiògiat po comente faet sa cosa, sa manera de fàere fintzes cun sa gente, chi est fine, precisu, contivigiosu, atentu, trebballat bene fintzes in is cosas prus piticas
Tradutziones
Frantzesu
bien fini
Ingresu
finished,
well-finished
Ispagnolu
rematado,
acabado
Italianu
rifinito
Tedescu
beendet,
ausgefeilt.
scampagnósu , agt: scampaniosu Definitzione
chi tenet o pigat aera meda, chi tenet logu apertu ananti
Sinònimos e contràrios
aerosu
Frases
est un'aposentu scampagnosu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bien aéré
Ingresu
airy
Ispagnolu
aireado
Italianu
arióso
Tedescu
luftig.
síssa! , avb: sisse!,
sissi! Definitzione
foedhu po nàrrere chi ei ma cun prus fortza e mescamente a gente manna o de importu: abbetiandho, arrespondhendho a tzacu, síssidi! / una passada de Sisse!, nosse! = genia de fàere a sa lestra, a aggurgadura, chentza incuru
Sinònimos e contràrios
eja,
emmo
| ctr.
nosse
Frases
- Est aberus ca tuis ses su fillu de Deus? - Sissi, tui dh'as nau! ◊ sissi, su meri! ◊ sissi, aici est, si ti praxit! ◊ sissi, mamma: cumandit!
2.
- No est aici! - Síssidi, aici est!
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
oui,
Monsieur,
eh bien oui,
c'est comme ça
Ingresu
yes,
sir
Ispagnolu
¡sí señor!
Italianu
sissignóre!
Tedescu
Jawohl!
stantàrgiu , agt: istantàrgiu*,
stantarxu,
stentàrgiu,
strantàrgiu,
strantaxu,
strentaxu Definitzione
chi est a peis in terra e a conca in artu, o a manera de assimbigiare a persona prantada, ficada, cun sa parte de pònnere a fundhu in terra e in pitzu sa chi depet istare in artu / a sa strantaxa = a sa ritza, istendhe ritzos
Sinònimos e contràrios
daretu,
ficadu,
intentarzu,
reu,
ritzu
/
cdh. stantàgliu
| ctr.
corcau,
rutu
Tradutziones
Frantzesu
bien droit
Ingresu
erect
Ispagnolu
recto,
erguido
Italianu
ritto,
erètto
Tedescu
aufrecht,
gerade.
sufragài, sufragàre , vrb Sinònimos e contràrios
agiadai,
giuai,
proicare
Frases
sa tanta iltimassione mi sufragas in azios? (P.Cherchi)◊ si su chi at no lu sufragat, ite at a pòdere fàghere?
Tradutziones
Frantzesu
être utile,
faire du bien
Ingresu
to support,
to be useful
Ispagnolu
favorecer
Italianu
suffragare,
giovare
Tedescu
nützen.