scaradéri , agt, nm Definitzione chi o chie treballat a iscarada, fatu e a bidha Frases su meri bolliat màniga arrullada, de su scaraderi e de su serbidori, messendi ◊ su scaraderi leat pro paga su tantu de su sèmene de su trigu chi ndhe messat Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ouvrier travaillant à la pièce Ingresu jobber Ispagnolu destajista Italianu cottimista Tedescu Akkordarbeiter.

scàru , nm Definitzione in bidhas de mare, orruga o istrada a oru a mare Frases in Portescusi ant fatu sa festa de su scaru Tradutziones Frantzesu promenade du bord de la mer Ingresu seafront Ispagnolu paseo marítimo Italianu lungomare Tedescu Strandpromenade.

scerbedhài , vrb: igerbedhare*, sciorbedhai Definitzione segare, bogare, pistare is crebedhos, sa conca, fintzes in su sensu de bochíere; pigare a conca, a crebedhos, su si pigare pentzamentu mannu o meda po calecuna cosa Sinònimos e contràrios ischerbicare, ispistidhai / irmedhighinare Frases si dh'incòciu, cussu molenti dhu tzucu a puntara de pei, dhu sfiguru, dhu sciorbedhu! 2. custu est trabballu chi sciorbedhat ◊ no s'eus a sciorbedhai mera: si est mascu dhi poneus su nòmini de ajaju Tradutziones Frantzesu casser la tête Ingresu to smash one's head Ispagnolu abrir la cabeza, devanarse los sesos Italianu pestare, rómpere la tèsta Tedescu schlagen, jdm. den Kopf einschlagen.

sciampitài , vrb: isciampitai Definitzione fàere sa sciampita, mòvere is cambas coment'e ballandho, fàere is passitedhos de su ballu, fàere genia de giogos cun su ballu Sinònimos e contràrios aciapitai, atzopitai, brinchitare, istripitare Frases sciampitat sa cónduma e faint s'anchita e su passu torrau (A.Cannas)◊ ci fiat essiu cuntentu e sciampitendi ◊ no sciampitat foras unu pipiu ca est tempus mau ◊ beni a mesu de su ballu ca ti fadeus biri comenti si sciampitat! ◊ is pobidhas sciampitendisí su paneri e nosu ingunis! 2. fatzu unu ballu de cussus sciampitaus Ètimu itl.t zampettare Tradutziones Frantzesu danser la danse sarde Ingresu to have a sardinian dance Ispagnolu bailar el baile sardo Italianu scambiettare Tedescu Kreuzsprünge machen.

scoetài , vrb: iscoitai*, scoitai, scuetai Definitzione iscaviare sa coa, mòvere a cropu de dónnia betu; andhare a egas e a ogas comente faet su pische o su lampu; pigare s'àteru a frandhigos po si dhu fàere a sa manu, po dhu tènnere a favore / avb.: andai scoita scoita = bantzighendhe o saidendhe su culu Sinònimos e contràrios brincae, fruschinare, ischirchinare / fuire Frases su pisci aintru de sa retza scoetàt e si moviat che ànimas in pena ◊ scoetat coment'e un'anguidha ◊ no ti ndh'atzichist chi scoitant is lampus! ◊ scuetant is murenas in s'àcua de su mari ◊ scuetat su corou 2. no dhui fuat mancunu giassu acantu ci scoitai 3. totu est chi scoetist: dèu mancu ti sumu! (G.Mura) Tradutziones Frantzesu frétiller, remuer la queue Ingresu to dart, to frisk Ispagnolu deslizarse, escabullirse Italianu guizzare Tedescu schnellen.

sconchiài, sconchinài , vrb: isconchinare* Definitzione mòvere sa conca a cropu (coment'e orruendho ainnanti), fàere isconchiadas, mescamente candho unu tenet sonnu e fintzes apostadamente po nàrrere chi eja o chi nono; istorrare a unu de fàere una cosa Sinònimos e contràrios iscabiare, tzilibbecare, tzurumbecare / scronnoriai Frases candu no est de acórdiu abarrat sconchiendi ◊ est a su scónchia scónchia, mortu de sonnu Tradutziones Frantzesu chanceler, trébucher (de la tête) Ingresu to overbalance with one's head Ispagnolu cabecear Italianu tracollare della tèsta Tedescu kippen des Kopfes beim Einnicken.

seberamènta, seberaméntu , nf, nm Definitzione su seberare, nau fintzes de is matas e de is erbas candho de su frore cumènciant a fàere su frutu, o de su bestiàmene piticu po dhu pàschere abbandha de su madriedu Sinònimos e contràrios chirrionzu, isseperonzu, sceberadura, sèbera 1, seberadórgiu, seberonzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu transformation de la fleur en fruit Ingresu setting Ispagnolu cuajado Italianu allegagióne Tedescu Ansetzen der Früchte.

sfrosài , vrb Definitzione bèndhere cosa a sfrosu, a iscúsiu, fora de is leis chi régulant su tràvigu e sa béndhia de sa cosa (prus che àteru, chentza passare in sa dogana) Ètimu itl.l sfrôusá Tradutziones Frantzesu faire la contrebande Ingresu to defraud, to smuggle Ispagnolu contrabandear Italianu far fròdo, contrabbando Tedescu schmuggeln.

signàre , vrb: sinnai, sinnare Definitzione fàere su singiale de sa grughe; fàere is sinnos a su bestiàmene in is origas; pònnere o lassare singiale, marcu de calecunu cropu o istrúpiu, fintzes sestare sa tula arandho o semenandho Sinònimos e contràrios malcare Frases a su mortu l'ant bestidu e sinnadu a corpus fritu ◊ candho s'intrat a crésia si sinnat ◊ m'imbenujo e mi ponzo a mi sinnare ◊ tràtalu cun pitzinnas, ca s'ides nuda a mie ti ndhe sinnas! ◊ eo ti sinno in lúmene de su Babbu, de su Fizu e de s'Ispíridu Santu! 2. s'anzone fit sinnatu: zuchiat una grunninina in sa punta de s'oricra ◊ sas anzonedhas pesadas cherent sinnadas ◊ depiant aproillai unus cantu cumpàngius ca depiaus sinnai is angionis 3. in su sentidu meu sa bértiga de s'istadea àsciat e falat ca no lu sinnat su pesu de sas dudas! (F.Múrtinu)◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male Ètimu ltn. signare Tradutziones Frantzesu faire le signe de la croix, marquer le bétail au feu rouge Ingresu to countermark, to cross oneself Ispagnolu persignarse, santiguarse, marcar Italianu fare il ségno della cróce, contrassegnare Tedescu das Kreuzzeichen machen, kennzeichnen.

sirídu , pps, agt Definitzione de sirire; nau de erba giai créschia, chi at fatu sa chima o candhelita Sinònimos e contràrios intzeurrau, tudhidu / chimidu, folau, inchimiu Tradutziones Frantzesu qui a poussé la cime Ingresu sprung up Ispagnolu brotado Italianu pullulato, che ha fatto cima Tedescu gekeimt.

sochítu , nm: suchete, suchitu 1 Definitzione genia de papare fatu cun petza segada a biculedhos (mescamente de pudha, de conillu), posta a fríere unu pagu in su sufrissu fatu cun chibudha, pedrusèmene e un'aciunta de binu o aghedu e pagu pagu de abba, una ispergiadedha de píbere e sale Frases gei tengu abetu bellu de mi fai su sochitu o s'anguli po Pasca!…◊ dhui tèngiu unu spitzuedhu de suchitu in su fogu Terminologia iscientìfica mng Ètimu ctl. suquet Tradutziones Frantzesu à la nage (cuc.) Ingresu stew Ispagnolu guiso de carne Italianu guazzétto Tedescu Ragout.

socrònza , nf: sogronza, sorgogna, sorgòngia Definitzione sa mama de sa nura, de su génneru Sinònimos e contràrios trogogna Frases tzia Annedha andhabat ifatu de sa socronza disizosa de l'acasazare bene (S.Spiggia)◊ sos sogronzos aiant tentu murrunzu, ma sas sogronzas no s'aiant mai negadu su saludu. Terminologia iscientìfica ptl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mère du gendre, mère de la bru Ingresu son's mother-in-law (daughter's) Ispagnolu consuegra Italianu consuòcera Tedescu Mitschwiegermutter.

socrónzu , nm: sogronzu, sorgognu, sorgóngiu Definitzione su babbu de sa nura, su babbu de su génneru Sinònimos e contràrios trogognu / ttrs. sugrognu, surrognu Frases in domo de sorgonzu meu nosi ant bogau a papare pintzigrogos Terminologia iscientìfica ptl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu père du gendre, père de la bru Ingresu son'sfather-in-law (daughter's) Ispagnolu consuegro Italianu consuòcero Tedescu Mitschwiegervater.

sorèlla, soréllu , nf, nm: surellu Definitzione genia de pische de mare cun d-una síngia tostada meda (coment'e iscata de àtera genia) in costaos de sa coa a sa conca Sinònimos e contràrios ttrs. suredha Frases candu dhui at bonatza s'intendit su pispisu de su surellu ca gioghitat me in s'àcua Terminologia iscientìfica psc, trachurus trachurus, t. mediterraneus Ètimu ctl. surell Tradutziones Frantzesu chinchard de la Méditerranée Ingresu Mediterranean horse mackerel Ispagnolu jurel, chicharro Italianu suro Tedescu Bastardmakrele.

sórriga , nf Definitzione su sorrigare; genia de sorrogu de chie est morindhosi Sinònimos e contràrios forróschiu, sarragu / acra, pilisca 1, póleu, randha 1, tórulu Frases su ricu, a sórriga e a bàntzigu de conca, si agitat in su bancu che burricu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu râle de la mort Ingresu gasping Ispagnolu estertor, sarrillo Italianu ràntolo dei morènti Tedescu Todesröcheln.

spreitzài, spreitziài , vrb Definitzione lassare o bogare sa mandronia, sa preitza Sinònimos e contràrios ismandronire, smandronai | ctr. ammandronae Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu guérir de la paresse Ingresu to give up laziness Ispagnolu desemperezarse Italianu spoltrire Tedescu die Faulhiet austreiben.

strunciósu , agt Definitzione chi costumat a stronciai, a strònciri, a fàere malu murru Sinònimos e contràrios ammurrionadu, isamanchiosu, levadosu, strugnu Frases sa fachi torra fàidi strunciosa e iscrafangiada, parit màscara maba candu est carrasegai (S.Baldino)◊ vustei est sempri strunciosu cun mimi: sceti candu c'est Tonedhu est allirgu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui fait la grimace Ingresu mincing Ispagnolu remilgado Italianu smorfióso Tedescu zimperlich.

súa , agt, prn Definitzione agetivu e pronumene fémina (pl. suas) chi inditat possessu, su apertènnere o pertocare de sa cosa (o de is cosas) a una síngula persona tertza (de issu, de issa)/ a/c. foedhandho de ccn. e dependho inditare parentes suos, si ndhe faet a mancu de nàrrere cust'agt. (Antoni fit chistionendhe cun sa fiza, at murrunzadu cun sas connadas = si cumprendhet, cun sa filla sua, cun is connadas suas, de Antoni) e, comente a totu is possessivos, si pone apustis de su númene; coment'e prn. pigat sèmpere s'artículu (sa/sas/as/is); in calecuna bidha a làcana de foedhada dhu narant po agt. mascu puru, solu sing., ca no segant su foedhu in sa tónica e po no nàrrere duas vocales oguales: fígiu sua, babbu sua (ca no narant suo, ne sou, tirant prus a su camp. ma no narant sú/suu) Maneras de nàrrere csn: a ora sua = a s'ora zusta, addata, candho andhat bene, menzus; fàghere de sa suas = fai cosas acomenti acostumat a ndi fai issu, issa, in su sensu de mali, po su torracontu suu, acomenti dhi parit e praxit; s'ala sua (nau de chinisisiat) = sa manu dereta, sa parti a dereta Frases a sa cosa sua bi cheret donzunu isse ◊ su nuraxi fiat sa domu sua ◊ a sas fainas suas bi pesset isse! ◊ a Eleonora de Arborea sa morte l'at collida candho fit ancora in sa pienesa de sas possas suas (T.Mura)◊ Luisicu iat allutau is origas, ma no arrennesciat a cumprendi totu custu interessamentu de Pili po is cosas suas ◊ in s'istrada si andhat donzunu a s'ala sua ◊ fiza sua sa manna 2. lah, narasidhu a Franciscu ca custas brebeis funt is suas! ◊ sas olias mias sunt pudadas, sas suas nono ◊ onzunu narat sa sua 3. bi aiat manzanu chi a ora sua no mi daiat coro de mi ndhe pesare 4. donniunu dha pentzat a modu sua Ètimu ltn. sua Tradutziones Frantzesu sa, la sienne Ingresu her (his) Ispagnolu su, suya Italianu sua Tedescu ihre, seine.

tartalía , nf, nm: tataliu, tatalliu, tratabia, tratalia, trataliu, tratalliu, trotobie, trotoia Definitzione sa frisciura (de pegus piticu, mescamente de angione) imbodhigada in sa napa, cun s'istentina e fata a orrostu Sinònimos e contràrios fressura, revea, tatareu Frases femu fúrria fúrria coment'e una tratalia posta a araxi a fogu ◊ si che at mandhigadu totu su tratalliu ◊ tratalios, cordedhas e boltados fint in bancas in terra aparitzadas ◊ fit aprontendhe su tatalliu de duos anzones chi aiat mortu Terminologia iscientìfica mng Ètimu itl. frattaglie Tradutziones Frantzesu fressure à la broche Ingresu pluck roasted on the spit Ispagnolu asaduras asadas en el espetón Italianu coratèlla còtta allo spièdo Tedescu am Spieß gebratene Geschlinge.

tèndhere , vrb: tèndiri, tènnere 1 Definitzione istrecare a alladiare sa pasta fintzes a dha fàere de sa grussària giusta e parívile segundhu sa calidade de pane chi si bolet (o fintzes po fàere a macarrones, es. lisòngias); nau de orrobba o fintzes de àteru, pònnere istérria, istirada; rfl. nau de ccn., su si prestare, giare agiudu / pps. téndhiu, tesu; tèndhere sa manu = (a unu) agiudai, donai una manu de agiudu, ma fintzas ponnirisí a fai faina, aprontai su logu po calincun'àteru trabballu; téndhia de manu = manu de agiudu Sinònimos e contràrios acannonare, incannonare 1 / atendiai, ispàlghere, istèndhere, istenniare, istèrrere, istirai, stendiai Frases tendhindhe su pane a cannedhu cheret chi sas manos fetant fortza paris ◊ a tèndhere bi cheret pratighesa, sinono su pane essit a tretos russu e a tretos fine ◊ a tèndhere su pane como est a màchina ◊ tèndiri pillus de pasta 2. intrat a samunare e sa robba l'at totaganta tesa e ispalta ◊ Marta fit in su cortile tendhindhe sos pannos chi aiat sammunadu 3. issu fut sèmpere prontu a si tèndhere po agiudare is àteros 4. unu massau iat pigau un'incone de terrenu e, brexosu, cumènciat a dhue tèndhere sa manu narbonandhodhu Ètimu ltn. tendere Tradutziones Frantzesu abaisser la pâte avec le rouleau Ingresu to roll bread Ispagnolu extender la masa Italianu spianare la pasta col matterèllo Tedescu den Teig mit dem Nudelholz dehnen.

«« Torra a chircare