farcài , vrb: afracai* 1, flacai, fracai 1 Definitzione fàere pisca de pische o cassa de pigiones a lughe de fogu o de lantione o farca Frases candu su stàinu est abertu no fait a fracai ◊ a fracai bollit nai a allui sa làmpada e pungi su pisci chi si aciapat Terminologia iscientìfica pscd. Tradutziones Frantzesu pêcher à la lanterneu Ingresu night fishing or chasing with a lamp Ispagnolu cazar con candil Italianu frugnolare Tedescu mit der Blendlaterne fischen o. jagen.

farígu, fàrigu , nm Definitzione una parte de sa farra, bona prus che àteru po animales; a logos, órgiu móliu po animales; símbula grussa; coment'e farra de orrunchinadura de linna chi faent unos cantu bobbois candho sa linna est bècia; a logos, su frore de su binu, su frore de su samucu; in cobertantza, fintzes brutore, muga, sordi / terra de bonu farigu = a matza de castàngia, fatia, isorta che farina Sinònimos e contràrios farrixedha, popoine Frases po fai s'ambulau si coit su farigu ◊ su canistedhu si bestiat a festa chin sa biancura de su farigu nou 2. béciu fut Batista Nuxis, ca portada su farigu in is genugus! Sambenados e Provèrbios smb: Farigu Ètimu ltn. farric(u)lum Tradutziones Frantzesu farine avec de la repasse Ingresu flour with fine bran Ispagnolu harina con moyuelo Italianu farina con cruschèllo Tedescu Kleienmehl.

finantzéri , nm: finantzieri Definitzione guàrdia de finantza; chie istúdiat e connoschet is chistiones de sa finantza o amministrat dinare Sinònimos e contràrios finantza / banchieri Terminologia iscientìfica prf Tradutziones Frantzesu agent de la "Guardia di Finanza" Ingresu custom officer, financier Ispagnolu guardia de la policía fiscal, financiero Italianu finanzière Tedescu Zöllner, Zollbeamte, Steuerfahnder, Finanzier.

fodhòne , nm Definitzione su fodhe de s'àghina, su pigiolu de su pibione, ma fintzes castàngia aortitza, totu corgiolu; su fundhurúgiu chi abbarrat de is regras de su mele faendho sa chera Sinònimos e contràrios bodhone, fodhocu Frases soe che nuche chentza chivu o de s'àchina solu su fodhone Sambenados e Provèrbios smb: Foddone Terminologia iscientìfica rbr. Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pelure de la grume Ingresu grape-skin Ispagnolu hollejo Italianu fiòcine Tedescu Weintraubenschale.

frundhàre , vrb: frundhiare, frundiai Definitzione tirare a passígia, iscúdere o imbolare a frundha; fuliare, betare a s'àliga Sinònimos e contràrios arremilai, frumbulare, infrundulae / foliai, frundhire, iscavulai, sciuliai 1 2. duos bratzos che dha sunt istesiandhe e frundhiandhe a cara a inue fut Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu lancer des pierres avec la fronde Ingresu to sling Ispagnolu hondear Italianu frombolare Tedescu schleudern.

galligiài, galligiàre , vrb: gallizare Definitzione su si crèdere meda, fàere su prepotente e cricare de cumandhare aprofitandho de chie est prus piticu, prus débbile, fàere su brafanteri, su sprodhenti Sinònimos e contràrios galligare Frases est inútili chi bollais galligiai po cuai su pudesciori! ◊ trainedhu como aundhadu gallizas e minetas! ◊ como gallizas ca no ch'est babbu tou a ti domare! ◊ est gallizendhe cun cussos pisedhos, ca isse est prus mannu! ◊ si no fia istadu goi chentza brios, in domo mia isse no che aiat gallizadu! (Z.Zazzu) Ètimu ctl. gallejar Tradutziones Frantzesu faire la loi à qqn Ingresu to lord it Ispagnolu señorear, mangonear Italianu spadroneggiare Tedescu tyrannisieren.

giubbilasciòne, giubbilatziòni , nf Definitzione s'acabbada, sa essia de unu postu de trebballu po pensionamentu Sinònimos e contràrios pensionamentu Frases daghi bideint chi fia malegontza mi deint giubbilascione ◊ a is becesas si gosat sa giubbilatzioni Tradutziones Frantzesu mise à la retraite Ingresu pensioning Ispagnolu jubilación Italianu pensionaménto Tedescu Pensionierung, Verrentung.

grína, grínas , nf Definitzione su lugore chi si biet in is àrias, in su fundhale, candho est abbreschendho Sinònimos e contràrios grindha, nea, riga Maneras de nàrrere csn: pònnere grina, grinas = obrèsciri; mala grina = colore de chie est in cara mala; grina vona = cara bona, in colore, chi istat bene; giambare grina = cambiai bisura Frases connòschere ti cheria dae candho grina as postu in s'orizonte ◊ ealla sa grina imprelleada de lentore a prima lughe! ◊ est isetendhe sa grina de unu die prommissu e sonniadu ◊ candho ti pesas, grina, cun su sole chi potat ispannare custos oxos de fumu, de chixina? 2. cunzat torra sos ojos, perdet grina e si faghet a cara de chixina (P.Casu)◊ de grina det giambare dogni cosa, det alvèschere in coro s'isperàntzia ◊ unu mucatore niedhu l'imbólicat sa cara in grina de chera santa Sambenados e Provèrbios smb: Grina Terminologia iscientìfica sdi Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu la clarté de l'aube Ingresu the first light of dawn Ispagnolu aurora Italianu chiaróre dell'alba Tedescu Morgendämmerung.

icudhéi , avb: incudhae, incudhai, incudhane, incudhani, ingudhani, ingudhanis, ingudheni, ingudhenis, incudheis, incudheni, inicudhei Definitzione in cudhu logu: avb. de logu atesu de chie est foedhandho e de chie est iscurtandho Sinònimos e contràrios acudhae, deinní, incudhéniche, incudhéchisi, incudhóriche, iniendhe Frases che l'at giuta a incudhae subra ue no esistit ne fàmine e ne fritu ◊ unu dha spítzuat a innòi, s'atru a ingudhanis, fintzas a candu si ghetant apari! ◊ fint partidos chie a innoghe, chie a incudhane ◊ ispítzua de innòi, tasta de ingudhani, dhi est incumintzau a praxi Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu , delà Ingresu there Ispagnolu allá, allí Italianu , di là Tedescu dort.

icúi , avb: iggue, igue, igui, incua, incuche, incuci, incue, incui, incuna, incuni, ingui, inigui Definitzione in cue, in cuche: su logu acanta (no sèmpere in sensu materiale) a chie est iscurtandho Sinònimos e contràrios acue, cube, inèlondhe, inguna | ctr. innoce Frases sa corsària de sos coros est igue ◊ no est comente naras tue: sempre peus inoghe est de igue! ◊ incuci a fradi miu dh'ant invitau coment'e bagadiu ◊ essitindhe da'incua, brinca sa cresura! (G.Farris)◊ dhu portant a un'ispéntuma e incuna nci dhu betant ◊ pentzaiaus ca sa cosa finiat incui Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu , ici Ingresu there Ispagnolu allá, allí Italianu Tedescu dort, da.

ifachilàre , vrb: ifachilliare Definitzione betare in cara, nàrrere in cara a unu su male chi at fatu coment’e brigandhodhu e faendhodhu a bregúngia, lígere sa vida, bogare in bregúngia a ccn. Sinònimos e contràrios abbirgonzire, afachilare, refaciai Frases su maridu a boches artas candho ghirabat l'ifachilliabat totu su chi fachiat, ca nanchi fit male fatu ◊ criticabant e ifachilliabant sa miséria a chie la zuchiat pitzicada a costas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu reprocher, jeter à la figure Ingresu to fling in s.o's face (stg) Ispagnolu reprochar Italianu rinfacciare Tedescu vorhalten.

ifritàda , nf Definitzione su ifridare Sinònimos e contràrios ifriscada | ctr. caentada, imbudhighinada Frases arratza de ifritada sa chi at fatu de deris a oe!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu baisse de la température Ingresu cooling Ispagnolu baja de temperatura Italianu abbassaménto di temperatura Tedescu Abkühlen.

ifutíre , vrb: irfutire, sfutiri Definitzione pigare a befa, leare in giru Sinònimos e contràrios cantonare, irfútere*, strochillai Frases l'ifutiat nèndheli chi tantu no bi resessiat Tradutziones Frantzesu se payer la tête, se ficher Ingresu to pull s.o's leg Ispagnolu tomar el pelo Italianu sfóttere Tedescu aufziehen.

igumàrras , nm: irgumarras Definitzione bicru o boe marinu; genia de lampada chentza tronu chi si biet atesu su note Sinònimos e contràrios bigumarru*, circumarra, giogumarras, gulumarru, vigumarras 2. bidia su Vesúviu a igumarras e a coloriduras sèmpere divèscias (E.Giordano) Terminologia iscientìfica anar, monachus monachus Tradutziones Frantzesu phoque moine de la Méditerranée, éclair Ingresu monk seal, lightning Ispagnolu foca monje Italianu foca mònaca, lampo sécco Tedescu Mittelmeer Mönchsrobbe, Blitz.

illabinàre , vrb: illainare, illainari Definitzione èssere a iscurrentziadura, fàere alloina, ladamíngiu a brodu, portare s’iscurréntzia e indebbilitare Sinònimos e contràrios allainare, atilimai, iscacaredhare, iscussurare 1, tirchinare 2. a tui t'illainat su fragu de sa fà Tradutziones Frantzesu avoir la diarrhée, foirer Ingresu to have diarrhoea Ispagnolu tener cagalera, tener diarrea Italianu avére la sciòlta, avére la diarrèa Tedescu Durchfall bekommen, Durchfall haben.

illegàdu , agt Definitzione chi no est in sa lei, chi no faet su de sa lei Tradutziones Frantzesu hors la loi Ingresu outlaw Ispagnolu bandido Italianu fuòri légge Tedescu ungesetzlich.

imbucài, imbucàre, imbucàri , vrb: immucare Definitzione pònnere in buca; intrare, fàere intrare a unu logu (e fintzes abbojare, atobiare); pigare o cumenciare a fàere calecuna cosa Sinònimos e contràrios comentzari, imbrocare, inghitzai, intrae Maneras de nàrrere csn: i. una cosa a unu = prenàrelu, ponnerecheli carchi idea in conca; i. una fàula a unu = contàreli fàulas, fàghereli a crere cosas chi no sunt; imbucaisí dogna cosa = crere totu; no ischire da' ube l'i. = no isciri de aundi cummentzai a fai unu trabballu, o una chistioni; i. una surra a unu = surraidhu; imbucare una lítera = betarechela in sa casseta ue collint sa posta in tuca Frases zughiat in manu unu cantu de pane e imbucadu si che l'at ◊ imbucadichelu custu bículu de pane! 2. sos boes che cherent imbucados in sa tanca ◊ imbucàdeche sos canes in sa malesa a ndhe suguzare sos porcrabos! ◊ at imbucatu un'amica chi no bidiat dae pitzinnia (G.Farris)◊ atacamos unu dae un'ala e unu dae s'àtera e nos imbucamos a mesu caminu (E.A.Bernardini)◊ segunnu inue che imbucat no torrat a presse!◊ Pilighita no bolit imbucari a criari!◊ immuca, immuca: tira sa coldiola e ispigne sa genna! 3. dhi fut imbucada una grandu timoria ◊ est imbucandumí unu fàmini!…◊ bufit una tassixedha, ca dhi fait imbucai apititu! ◊ imbuchit, bengat aintru! ◊ si su dinai nc'est essiu, bolit nai ca est peri imbucau! ◊ lasso sa bidha e imbuco in su caminu ◊ no funtzionat bèni ca dhui at imbucau abba in mesu de is orrollianas 4. at imbucau a castiare, a pròere, a prànghere, a ríere, a chistionare ◊ l'imbucas a bufare dae manzanu: a candho a sero pares un'istratzu! (Tz.Muredda) Tradutziones Frantzesu nourrir à la petite cuillère Ingresu to feed, to prompt, to enter, to begin Ispagnolu alimentar, embocar Italianu imboccare Tedescu in den Mund stecken, einbiegen.

impannàe, impannài, impannàre , vrb Definitzione pònnere impannu, coment'e leare sa vista cun calecuna cosa chi no lassat bíere bene (es. fumu), pònnere in ogos una genia de velu; leare o annapare sa vista cun sa lughe a tropu; a logos, fascare (mescamente nau po pipios piticos) e fintzes carragiare, ammontare, pònnere s'aforru Sinònimos e contràrios afuscai, annapai, imbelare, inchelare, infuscai, intelai / alluinai, illughinare / fascai / carragiai / forrare Frases una nue trista impannadu mi at sa vista (Grolle)◊ sos ojos mios si sunt impannados, sas manos si sunt fatas tremuleas ◊ de néula lu bides impannadu ◊ cussos ammentos li vatuant tristura a su coro impannànneli sos ocros 2. su sole m'impannat ◊ si ant postu sas manos in cara pro no los impannare su sole 3. s’àcua aviendi de sa diga nd’impannat totu su sartu bonu de sa forada de monti ◊ su sartu fut impannau de bestiàmini ◊ su celu fut impannendusì e si fut serrau in totu de s'annúelu Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu brouiller la vue Ingresu to mist (up) Ispagnolu empañar Italianu appannare Tedescu verschleiern.

imperaulàre , vrb Definitzione foedhare tempus innanti cun ccn. po àere calecuna cosa e giare su foedhu, impromítere Sinònimos e contràrios aparagulare 2. chie fit già imperaulada, chie deviat atèndhere in domo, chie si deviat fàghere monza e neune lu cheriat ◊ sa robba mi l'ant chircada in medas e so imperauladu cun paritzos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre la parole, passer la parole à qqn Ingresu to reserve Ispagnolu apalabrar, reservar Italianu prenotare Tedescu vorbestellen.

impressàdu , pps, agt Definitzione de impressare; chi tenet presse / avb. a s'impressada = impresse Sinònimos e contràrios acodiu, allestridu, impressaridu, impressidu / ttrs. imprissadu | ctr. adasiau, immajonadu 2. sigo, timendhe de mi perdire in buturinos caminendhe impressadu ◊ impressados sezis? tratenide! 3. a s'impressada onzi isperànscia ti che ses gitendhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui a de la hâte Ingresu hurried Ispagnolu presuroso, apresurado Italianu frettolóso Tedescu eilig.

«« Torra a chircare