Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

abbiàtzu , avb Definitzione cantu prima Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu le plus tôt possible, au plus tôt Ingresu as soon as Ispagnolu cuanto antes, lo antes posible Italianu quanto prima Tedescu sobald wie möglich.

aterechè , prep: atrechè Definitzione meda méngius, meda prus mannu, meda peus, totu un’àtera cosa / a/c. apustis de custu foedhu, sa cunsonante de cuménciu de su foedhu prus ainnanti no mudat mai sonu e antzis si afortit (aterechè fatu!… = aterechefatu!, aterechè brullas!… = nr. aterechebbrúllas, aterechè gai!… = aterecheggài) Sinònimos e contràrios sinochè Frases atereché gai si ndh'at bidu! ◊ aterechè isse bi ndh'at! ◊ aterechè brullas: totu abberu fit! ◊ aterechè chibudha bi cheret pro essire fortes!…◊ a Larentu nachi si l'est isparadu su fusile: aterechè brullas! (G.Ruju)◊ atrechè divertimentos: a traballare est! Tradutziones Frantzesu bien plus Ingresu something better Ispagnolu mucho más Italianu tutt'altro, bèn piú, bèn altro Tedescu alles andere, ganz anderes.

búrgu , nm Definitzione fossu mannu e cofudu prenu de abba, in is errios Sinònimos e contràrios corrovoni, foxone, gurgu 1, pógiu / cdh. tisina Frases su rivu in mesu de sas rocas format metas burgos, pojos e pischinas ◊ burgos de abbas límpias càmbiant in pischinas mortas Ètimu ltn. gurgus Tradutziones Frantzesu point le plus profond (d'un fleuve) Ingresu river ditch Ispagnolu hondonada Italianu tónfano Tedescu Tiefe im Fluß.

dilatài , vrb: dilatare Definitzione su crèschere de mannària de unu materiale prus che àteru cun su caentu, illargare fintzes coment’e isfodhonadura; tirare o lassare agoa Sinònimos e contràrios crèschere / arreusai, crastinare, pellongare, slargai | ctr. afíere, miminare, torrai / antebitzare 2. tocat a fai su doveri sentza dilatai de dí in dí! Tradutziones Frantzesu dilater, renvoyer à plus tard Ingresu to delate, to defer Ispagnolu aplazar Italianu dilatare, rimandare Tedescu ausdehnen, verschieben.

disavésu , agt Definitzione chi no est prus avesu, chi ndhe at pérdiu s'abbitúdine de fàere calecuna cosa Sinònimos e contràrios disabesau, irbitzadu | ctr. avesu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui n'est plus habitué Ingresu disaccustomed Ispagnolu desacostumbrado, desavezado Italianu disabituato Tedescu entwöhnt.

irfrebbàre , vrb Definitzione essire sa frebba, passare sa callentura Sinònimos e contràrios isfrebbire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ne plus avoir de la fièvre Ingresu to bring s.o.'s temperature down Ispagnolu bajar la fiebre Italianu sfebbrare Tedescu fieberfrei werden.

iscrèdere , vrb: iscrèere, iscrètere, iscrèiri, iscrere, scrèiri Definitzione prnl., lassare o acabbare de crèdere, no crèdere prus a sa cosa chi unu est ibertandho, no crèdere ca si biet sa cosa comente est / pps. iscréditu, iscréitu, iscrétidu, iscrétiu / iscrei a unu = fai a manera chi no pentzit prus a sa cosa chi fiat abetendi Sinònimos e contràrios disaprensionai, discrèiri Frases mi fia iscreindhe candho apo bidu chi fizis istentendhe ◊ bah, dèu mi ndi andu, ca madiru miu si at a èssiri giai iscrétiu! ◊ aspetamus galu, ca mancari siat tardu no est ora de iscrèdere ◊ passeit unu bellu pagu de tempus e incumintzeit a s'iscrètere ◊ su mardiedu si depit portai aillargu de is angionis istitaus po si nd'iscrei 2. dónnia tantu mannant a calicunu a s'iscrèere, a preguntare, a ischire sas intentziones de cudhos malintrannados 3. cussa est cosa chi naraus a is piciochedhus po ndi dhus iscrei de bolli benni a Castedhu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ne plus attendre après avoir vainement attendu Ingresu to give up weating vainly (after a long time) Ispagnolu descreer Italianu sméttere di aspettare dópo aver attéso invano Tedescu nach einer langen Wartezeit, das Warten ablassen.

ispipigliàre, ispipillàre , vrb: ispipilliare, isprivillare, spibillae Definitzione essire o fàere prus biu, prus ischidu, abbistu, prontu, fàere impresse / i. su sonnu = fàere passare su sonnu, fàere ischidare Sinònimos e contràrios ispabigliare* Frases su binu batit allegria e ispipillat sa fantasia ◊ sicomente non miras, carchi die t'ispipillas si ses ocricunzau! ◊ sa vidha si est torrandhe a ispipillare apustis de sa gherra ◊ Antonedhu si fut isprivillau e birgunza no ndhe teniat prus ◊ bos ispipíglio su sonnu, deo! 2. ispipíllati, si los cheres bídere colandhe! ◊ si no t'ispipillas, sos àteros ti nche colant totus a innantis Tradutziones Frantzesu faire ou devenir plus vif, animé Ingresu to liven up Ispagnolu animar Italianu vivacizzare Tedescu beleben.

magiòre, magiòri , agt, nm: majore, majori, mazore, mezore Definitzione chi est prus mannu, fintzes de prus importu po calecuna cosa; persona manna, prus antziana, genia de autoridade Sinònimos e contràrios | ctr. minore Maneras de nàrrere csn: carrela mazore = arruga maista, s'arruga prus manna de sa bidha, pruscatotu un'arruga de aintru, de mesu; majore de pardu = bàrdia de su cumonale Frases in crésia dh'at fatu acostai a s'artari magiori ◊ a sas úndhighi bi est sa missa mazore ◊ is isposos si addorant ananti de s'artare magiore e cumènciat sa missa 2. a sos mazores usa su rispetu e cun sos cumpanzos tuos no ti brighes! Sambenados e Provèrbios smb: Maiore, Majore, Mayore / prb: chie dae prudhedu at a èssere trabbucadore mancu a cadhu mazore lassat de trabbucare Ètimu ltn. maiore(m) Tradutziones Frantzesu plus grand, plus âgé, aîné, majeur Ingresu major, senior, the eldest, greater Ispagnolu mayor Italianu maggióre Tedescu Adj.: größer (Komp.), größte (Sup.), älter (Komp.), älteste (Sup.), bedeutendste (Sup.)

màncu , nm, avb, cng: immancu, mancus Definitzione prus pagu, nau prus che àteru a su postu de unu no forte o fintzes po afortigare su no, s'idea de mancare, de no èssere; inditat sèmpere s'idea de farta o de méngua, de mancare (es. sas oto mancu deghe = mancant dexi minutus a is otu; is noi oras mancu cincu = mancant chimbe minutos a is noe) e in matemàtica tenet a símbulu / – / Sinònimos e contràrios nemmancu | ctr. finces, prus Maneras de nàrrere csn: chena mancu = chentza farta; mancu, mancus chi... (e fintzas "mancus" solu, + su vrb. a su cong.) = mancuberi, coment'e chi…, itl. nemmeno fosse; mancu su/sa/sos/sas…(+ númene, nadu coment'e a impudu, dispiàghidos) = no at pagadu, no ndh'est bàfidu, no ndhe balet (+ númene); èssere ómine de pacu prus o mancu = pagu ’e tzou, de pagu cabbale; èssere a mancu maledhu = istai unu pagu mellus de saludi; fàghere a mancu de carchi cosa = istare chentza, lassare istare; mancu po conca, po sonnu = mancu a bi pessare!; bènnere mancu, torrai de mancu = menguai, pèrdiri fortzas, essire peus, andhare de male in peus Frases ch'est colau su prus e no che at a colare su mancu? 2. si est gai mancu bi andho ◊ mancu a lèzere faghet, cun custa lughe ◊ no bi andhas tue e mancu deo! ◊ machisonza, no ti ndhe faghes mancu sa birgonza de faedhare gai?! ◊ no timet mancu sas annadas malas ◊ non piaghet mancu a isse ◊ cun custu corriaxu, sa bachixedha mancu si acatat de èssi giunta! 3. diaderus ndi fatzu de mancu de atrus trumentus! ◊ faghídendhe a mancu de fumare! ◊ no si ndhe podet fàghere de mancu a manigare 4. no ndhe at iscobiadu a sa muzere ca issa si fit posta chena mancu a sa parte de sa cuscénscia 5. mi brigat puru, mancu lu apa fatu pro cumbénia mia! ◊ mi catzas mancus chi sia unu cane! ◊ ite presse, mancu chi sias una chida sena papare?! 6. a mie mi ant acumpanzadu duas féminas fatendhe lughe cun d-unu titzone inchesu e brinchendhe muros de tres tancas: mancu sas rutas chi amus leadu!…◊ za nos est costadu cust'ozu… mancu su fritu chi amus leadu collindhe s'olia! 7. sa cosa chi no benit mai mancu est sa paràgula de Deus ◊ custa est funtana chi no benit mai mancu, ne in istiu e ne in annadas de sicore ◊ sa mere de domo, custa dea-pobidha, non beniat mai mancu in sas netzessidades (Z.Zazzu) Sambenados e Provèrbios smb: Mancu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu moins, non plus, pas, même Ingresu not so much as Ispagnolu menos, ni, ni siquiera Italianu méno, nemméno, neppure Tedescu wenigste (Subst.), weniger (Adv.), nicht einmal (Adv.).

nemmàncu , cng, avb: nimmancu Definitzione coment'e cng. aciunghet unu foedhu po significare chi mancat cussu puru; coment'e avb. giaet prus fortza a un'àteru avb. de nega Sinònimos e contràrios mancu | ctr. finces Frases dh’apo a crede chi no eis inténdhiu nemmancu is trumbas de su postale?!…◊ candu si chistionat de custas cosas depis tenni s'arbítiu de no dha nomenai nimmancu, a sa bonànima de mamma! 2. issu cheriat bèndhere e tue depias comporare, non fis nemmancu furandhe! Ètimu itl. nemmanco Tradutziones Frantzesu non plus Ingresu neither, nor Ispagnolu ni, tampoco, ni siquiera Italianu neppure, nemméno Tedescu nicht einmal, auch nicht.

padúle , nf, nm: paoi, paule, pauli Definitzione abba apojada, paule manna de abba, giubbu, mescamente in is errios mannos Sinònimos e contràrios gurgu 1, lacone, lacuedha, làcuna, pógiu, trógliu Frases brintat in sa pauli, nci afundat e mortu! ◊ a unu poju mannu de su riu li namus "Paule lada"◊ cussa funtana paret unu padule de arana ◊ funt paois de àcuas mortas ◊ in sa paule bi at tzinnia ◊ adoru de su paoi est totu cannisoni 2. bi est chie no si cunfundhet in custu paule de ódiu Sambenados e Provèrbios smb: Paulis Ètimu ltn. padule(m) Tradutziones Frantzesu point le plus profond (d'un fleuve) Ingresu big pool Ispagnolu gran poza de agua en los ríos Italianu grande pózza d'àcqua nei fiumi Tedescu große Wasserlache in Flüssen.

péjus , agt, avb: peus Definitzione foedhu chi ponet a paragone malu cun malu, male cun male: chi o cosa chi est de calidades o in cunditziones prus malas; chi andhat o faet in contràriu, male prus de cantu est o prus de innanti, in manera prus pagu bona / a/c. no càmbiat mai mancu coment’e agt. (su, sa, is, sas, sos peus + nm./nf.) e podet pigare s'avb. prus; si narat fintzes coment'e pron. Sinònimos e contràrios | ctr. méglius Maneras de nàrrere csn: a peus chi…, peus e peus = male e peus chi…; fai mali po peus = fàghere male e peus, malepeus Frases cussos fint sos annos peus de s'emigratzione ◊ tue puru, su peus chi bi fit mi ndh'as batidu! ◊ in su peus disastru che ruesti (M.Murenu)◊ cust'úrtima troga est peus de sa prima 2. peus pro isse chi faghet gai! ◊ cristianu reberde, si li naras a si callare abbóghinat peus! ◊ si ses a dolore de mata no mànighes, no ti fetat peus! ◊ custa cosa immoi andat peus 3. su bortaedie si fit ponendhe in pejus: tronos e lampos pariat chi cheriant isperrare sa terra ◊ apu bistu a bonu papencinci a mellus e apu agatau a malu trotoxau cun peus (F.Carlini)◊ lassa sciogai, sentza de ti nci ammesturai a su tallu, po no fai mali po peus! 4. a peus chi mi dolet su casciale mi at essidu in sa barra unu tzuellu Sambenados e Provèrbios prb: aundi dhoi est mali, aciungit peus Ètimu ltn. peius Tradutziones Frantzesu pire, plus mal Ingresu worse Ispagnolu peor Italianu peggióre, pèggio Tedescu schlechter, schlimmer.

piús , avb, nm: ciús, plus, prus Definitzione foedhu impreau in paragones de verbos, de cosas diferentes de cantidade o calidade, o fintzes po inditare unu gradu diferente de is matessi calidades, e podet acumpangiare fintzes àteru foedhu chi serbit a pònnere a paragone comente funt méngius e peus: cun is art. determinativos inditat unu valore assolutu, paragonat una cosa cun totugantas is àteras de sa matessi genia; avb. de tempus; intrat betau apare in calecunu foedhu cumpostu (es. pruscatotu, prusaprestu, prusapiatzu) e si podet impreare coment'e númene po inditare sa cantidade magiore; giaet sèmpere s'idea de aciúnghere e in matemàtica tenet a símbulu /+/ a/c. candho ponet a paragone cosas po sa calidade, a su postu de acumpangiare s'agt. chi inditat sa calidade si ponet innanti de su númene de sa cosa: sa prus festa manna, sa prus pisedha zeniosa, is prus matas bellas, su prus frore bellu); candho cust'avb. po fàere su cunfrontu est acumpangiau cun sa cng. chi, custa pigat sèmpere s'avb. no, non: est prus moltu chi non biu, tenzo prus presse deo chi no tue, cussu durat prus chi no deo, est prus su chi narant chi no su chi est Maneras de nàrrere csn: su piús = sa mazore parte; su de prus = su tantu chi sobrat; pro s'in prus, pro su prus = sas prus bortas, sas piús bias; su/sa/sos/sas piús = itl. la maggior parte; prus che àteru = pro àteru puru, ma pruscatotu pro…; prus de a tie, de a isse = prus de cantu tue, isse…; no bi at prus chi… = chi no fait de àtera manera, si no si podit fai àteru…, si no est possíbbili a…; a piús chi… = male e peus chi… Frases fut su prus fogaroni bellu chi apu biu ◊ cussu est su prus pisci chi mi praxit ◊ sa vira de su pastori est sa prus peus ◊ tue ses sa piús criadura bella chi apo bidu ◊ ses tue su prus cànnidu lizu de totu sas campuras ◊ li lompet airadu e sas piús pumas bellas li at tiradu ◊ s’iat a podi nai disgratziada sorti sutzedi su dannu in sa prus dí nodida ◊ sa prus die nodia mi est disterru ◊ mi agato desdiciada… piús mezus interrada, pro àere custa vida! ◊ est macu prus de una craba ◊ cussu est su prus pagu chi mi piaghet ◊ custu frore est prus pagu bellu de cussu ◊ sa piús ora chi pagu est pensendhe li podet capitare un'atzidente ◊ prus de una cotzina a sa dí no arrennesciat a portai ◊ Erodi iat mandau a bociri is pipius prus piticus de duus annus ◊ custa est sa cosa chi mi piaghet de prus ◊ est essidu e no torrat prus ◊ che at coladu prus de mese de candho so torradu ◊ istat prus pentzanne chi no faghinne 2. no bi at prus chi lu fato deo, si no torras tue! ◊ no bi at prus chi la manigamus crua, custa cosa, si no bi at fogu a la còghere! ◊ fut unu regimentu chi totu a s'in prus fiat calincuna màrcia ◊ a piús chi tardant, de tale manera, su chi nos faghent est fatu a bisera ◊ sas piús bortas chi pigo a s'ortu abbo sos prantones ◊ sos prus seros coghiat macarrones Ètimu ltn. plus Tradutziones Frantzesu plus Ingresu plus, more Ispagnolu más Italianu più Tedescu mehr, Höchste, Meiste, Meisten.

pógiu , nm, nf: poja 1, poju, pou, poxu, poza, pozu Definitzione fossu prenu de abba mescamente in errios mannos (ma fintzes fossu ebbia); genia de bartza tundha, fraigada a muru, in su sartu Sinònimos e contràrios bàtiga, cadhaja, corrovoni, fògia 1, foxone, gurgu 1, trógliu Maneras de nàrrere csn: una poja de ludu = fossu prenu de ludu; pozu de sàmbene = lacuina, lotzina de sànguini chi at pérdiu ccn. Frases sa rana istat cracagliendhe intro de sos pojos ◊ si no ischis nadare, no ti abburres in sos pògios fundhucos! ◊ de tretu in tretu su pastore at fatu sos pojos pro abbare sa robba ◊ l’avio zirau e istrampau in su ludu de una poza, gherrandhe a istrumpa 2. in s'ortu bi amus fatu su poju pro collire s'abba 3. custu est fintzas tempus de oro pro chie est fora de pojos de peleu Sambenados e Provèrbios smb: Poggiu Tradutziones Frantzesu point le plus profond d'un fleuve Ingresu river ditch Ispagnolu hondonada en los ríos Italianu tónfano Tedescu Kolk.

scrèiri , vrb: iscrèdere*, screri Definitzione lassare o acabbare de crèdere, no crèdere in su sensu de no ibertare prus sa cosa chi unu fut ibertandho / pps. scrétiu Sinònimos e contràrios disaprensionai, discrèiri / storrai Maneras de nàrrere csn: screi a unu = fàghere a manera chi no pesset prus a sa cosa chi fit ispetendhe, fàghere passare s’idea; screisí de una cosa, de unu = ispònnere, no pessare prus a una cosa, a unu Frases no si screat, ca comenti cuberu su dinai ciai apu a èssi puntuali! ◊ pobidha mia depit èssi giai scrétia candu no mi at biu torrendi 2. at cunvintu e scrétiu genti meda ◊ benemindi de prexu, ca fiat seguru de nd'ai scrétiu is bandidus! ◊ no mi ndi potzu screi, de tui: ti portu iscritu in su coru! ◊ mi femu apuntau, a salias longas, ananti de is liconerias, ma giaja mi nd'iat scrétiu Tradutziones Frantzesu ne plus attendre Ingresu to give up after a vain waiting Ispagnolu resignarse Italianu sméttere di aspettare dópo aver attéso invano Tedescu vergebliches Warten abrechnen.

«« Torra a chircare