Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

addotorài, addotoràre , vrb Definitzione giare o pigare sa làurea, fàere a dutore, laureau; nau a disprétziu de unu, giare a bíere chi ischit totu issu, su si crèdere ischípiu meda Tradutziones Frantzesu décerner un diplôme, obtenir son diplôme, faire le pédant Ingresu to graduate, to air one’knowledge Ispagnolu licenciarse, titularse, maestrear, presumir de docto Italianu addottorarsi, fare il saccènte Tedescu doktorieren, den Besserwisser spielen.

cadeliàre , vrb: cadoliare Definitzione àere sa cosa a fortza de sacrifíciu; arrespramiare sa cosa (ma fintzes cuvrenare sa persona, pausare); istare a míndhigu, cun tropu pagu cosa, in su bisóngiu Sinònimos e contràrios acolomizare, arresparmiai, avitare, istraviare 1 | ctr. perdimentare, sperditziai Maneras de nàrrere csn: pane cadeliadu = fatu a fortza de triballu; cadeliàresi de su fàmine = mòrriri de su fàmini po sa mandronia, po su pagu trabballai Frases apo cadeliadu e marasadu chena profetu, che mísera zente 2. si ses iltraca, cadéliadi! ◊ cussa fémina si ndhe iltat totaganta cadeliada, chena essire mai Tradutziones Frantzesu gagner de quoi vivre à la sueur de son front Ingresu to gain with sacrifice Ispagnolu gañar con sacrificio Italianu guadagnare con sacrifìcio Tedescu mühsam verdienen.

chiàgliu, chiàlgiu , nm: chiarju, chiarzu, chivalzu, chivarju, chivarzu, civàrgiu, civraxu, crivàgiu, crivalzu, crivazu, crivaxu, crivazu Definitzione una de is bàtoro partes de sa farra, sa chi abbarrat candho ndhe ant bogau su pódhine, sa símbula e s'iscete; una calidade de pane carasau chi si faet de su chivarzu: abbarrat unu pagu iscurosu (ca dhue at ancora unu pagu de pódhine) e benit cunsiderau prus pagu bonu (in ccn. logu dhu narant chivarzinu); in Campidanu, su civraxu est una genia de pane grussu de farra prus bona impastada modhe e chentza de suíghere (pani de mustàciu, assimbígiat de mannària e de figura a su bimisone, ma a logos est fintzes su chivarzinu o chivarzu)/ su civraxu de Sedhori: pane mannu mannu, grussu, chi pesat de duos a tres chilos; genias de civraxu: de símbua, civraxu niedhu, grussu Sinònimos e contràrios cibraxedha, civraxedhu, colacola, fresinu, frúfuru Frases commo a tibe cada pilu ti pedit chivarju…◊ ti ant istitau a pane e chiàgliu ◊ mi atato de giodhu cun pane de chivalzu ◊ chini circat mellus de pani e casu nci arruit in su civraxu ◊ ndhe essiat tzichi, símbula e crivàgiu Sambenados e Provèrbios prb: menzus chivalzu in domo tua chi no pane biancu in domo anzena Ètimu ltn. cibarius Tradutziones Frantzesu farine grossière, son des recoupes Ingresu fine bran Ispagnolu moyuelo, rollón Italianu cruschèllo Tedescu Kleienmehl.

chilinzòne , nm: ghilingioni* Definitzione pódhini mannu: de sa farra, pruschetotu de su trigu, sa parte prus grussa, de fora, de su granu Sinònimos e contràrios bilinzone, elinzone, frúfere, gràngia, linzone, mussu, podhi, russarza, talau / cdh. brinnu Tradutziones Frantzesu son, mouture Ingresu bran Ispagnolu salvado Italianu crusca Tedescu Kleie.

cóltzu , agt, nm: colzu, cortzu, corzu 1, cotzu 3 Definitzione foedhu chi narant po ammischinare o lastimandho a unu; foedhandho de unu mortu, s'ispaciau, sa bon'ànima; fintzes chi est totu malandhau / cortzaredhu! = siscuru!, scerau!, mischinu! Sinònimos e contràrios beadu, mischinu, moltu, siscuru / malacónciu / cdh. cólciu | ctr. diciosu Frases coltzu si andhas foressidu solu in su buscu niedhu! (P.Casu)◊ corzu a isse si no si ndhe adderetat! ◊ corzu chie si fidat de amigos! (P.Pisurzi)◊ custu mi ammentant sa colza pitzinnia! ◊ a dolu de sas coltzas netas mias, chi mi ant a pesu in domo! 2. su colzu de tziu Istèvene, candho si agataiat, za fit ómine! ◊ s'interramortos at ammaniadu una tuda pro un'àteru corzu ◊ su colzu de babbu meu naraiat sèmpere a no fàghere male a neune 3. sa mobbília no podiat èssere prus cortza: cadrea mala, mesedha totu arroinada Ètimu crsn. córciu Tradutziones Frantzesu pauvre, Dieu ait son âme, feu (f. feue) Ingresu poor (thing), latelamented Ispagnolu el pobre Italianu poverino, buonànima Tedescu arm, Selige.

corroàre , vrb Definitzione sighire a foedhare difendhendho donniunu su pàrrere suo, fintzes abboghinare Sinònimos e contràrios abbetiae, atoliai Frases siat comente si siat, eo su chi cheres tue no lu podo fàghere, at corroadu Zuanne (Z.F.Pintore)◊ Est Pinedhu! Est Pinedhu! - corroant a cuncordu totu sos púpulos - Tradutziones Frantzesu insister pour défendre son propre opinion Ingresu to dwell on defence of his own opinion Ispagnolu obstinarse Italianu insìstere a difésa del pròprio parére Tedescu bei seiner Meinung bleiben.

disangrenàre , vrb Definitzione leare, bogare o pèrdere su sàmbene Sinònimos e contràrios assangrare, dissambenare Tradutziones Frantzesu perdre tout son sang Ingresu to bleed Ispagnolu desangrar Italianu dissanguare Tedescu Blut entziehen, abzapfen.

discrèiri, discrère , vrb Definitzione finire, acabbare o lassare de crèdere o de ibertare calecuna cosa Sinònimos e contràrios disaprensionai, iscrèdere* | ctr. crèdere Tradutziones Frantzesu revenir sur son opinion Ingresu to stop believing in Ispagnolu cambiar opinión Italianu discrédere Tedescu nicht mehr glauben.

frúfere , nm: frúfure, fúfere, fúlfere, fúrfere, fúrfure, fúscere Definitzione pódhini mannu, pódhine: de sa farra, pruschetotu de su trigu, sa parte prus grussa e pagu bona, sa parte de fora de su granu Sinònimos e contràrios bilinzone, chilinzone, elinzone, gràngia, linzone, mussu, podhi, russarza, talau / cdh. brinnu Frases a s'ainedhu li amos a dare frúfere ◊ su frúfere si poniat po fàghere sas bifaches a sos canes e s'impastada a sas pudhas 2. cussu mata de fúfere, fatu a sàbiu, aiat aiscultadu a un'orija solu! Ètimu ltn. furfure(m) Tradutziones Frantzesu son, mouture Ingresu bran Ispagnolu salvado Italianu crusca Tedescu Gabel.

ifegàre , vrb: irfecare, iscegiai, isfegare, sfegiai Definitzione cambiare su binu a un'àtera carrada po no dhu lassare in sa feghe; isturdire s’imbriaghera, caciare su binu bufau Sinònimos e contràrios ilbarulire, ismarmire, scexiai / bombitai, caciae Frases su binu fit ispetziale e babbu, pustis de l'àere ifegadu, lu poniat in ampullas e carradellos minores ◊ a primos de su mese de nadale ilfegant su binu, sa prima bolta Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cuver son vin Ingresu to get over one's drunkenness Ispagnolu desollar, dormir el vino (la zorra, el lobo) Italianu smaltire la sbòrnia Tedescu den Rausch ausschlafen.

ilviàre , vrb: irbiare, irviare, isviare, iviare Definitzione pèrdere o fàere pèrdere tempus, tènnere o giare istrobbu; fintzes cambiare camminu, orruga, fàere a mancu, evitare, fintzes firmare unu fàere po unu pagu, cessare unu tanti de tempus Sinònimos e contràrios isdrobbare / cassiare, disviare / tasire Frases no m'irbies, no mi perdas tempus ca tenzo presse! ◊ amus irbiadu ca fimus tratesos faghindhe àteru ◊ che at bénnidu zente e mi at irbiadu, sinono a como aio àpidu finidu ◊ bi cheret pagu a fàghere cussu, ma depo tasire sa faina mia e irbio etotu!◊ pro fàghere su cumandhu a tie apo irbiadu sa faina mia 2. pro andhare a Tàtari sunt isviendhe zoronadas ◊ sos pastores pigaiant a bidha su manzanu de sa festa pro no isviare sa die innanti ◊ no bi at tempus de isviare, cun totu custu tribàgliu! 3. innanti de isviare, sos messajos onzi sero sedaiant su laore messadu ◊ bisonzavat a non colare in sos lutrarjos pro irviare de s'afungare sas rotas Tradutziones Frantzesu perdre ou faire perdre son temps Ingresu to waste one's time Ispagnolu perder el tiempo Italianu pèrdere o far pèrdere tèmpo Tedescu Zeit verlieren.

immulzàre , vrb: immurgiare, immurzare, irmurjare, irmurzai, irmurzare, ismugliare, ismulzai, ismurzare, smurzai Definitzione papare a mengianu, fàerei s'immúrgiu Sinònimos e contràrios gustai, murzai Frases a s'ora de ismulzai mi pichetu tres fogatzas ◊ bàtindhe su conchedhu de su giodhu ca immurzamus! ◊ mi apo irmurzadu una bella supa de late ◊ irmúrjati antis de tucare! ◊ nonna e neta si sunt postas a immulzare ◊ a bustare e a ismugliare bi fiat sa matessi bundhàntzia ◊ su fizu est irmurzàndhesi a pane e casu Sambenados e Provèrbios prb: chini cenat a binu irmurzat a abba Ètimu spn. almorzar Tradutziones Frantzesu prendre son petit-déjeuner Ingresu to breakfast Ispagnolu desayunar Italianu fare colazióne Tedescu frühstücken.

irgranzàre , vrb: isgrangiare, isgranzare, sgrangiai Definitzione seberare, bogare su pódhine grussu de sa farra cun su sedatzu largu: est sa primu manu de sa sedatzadura / sedatu de i. = fatu de pilu largu pro sa sedatadura de sa prima manu Sinònimos e contràrios grangiai, ingrangiai, irghilinzonare Frases cun su sedatu russu si leaiat sa farina a l'isgranzare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu séparer le son du froment Ingresu to pull bran apart Ispagnolu cerner Italianu separare la crusca Tedescu die Kleie trennen.

irvenàre , vrb: isvenare, svenai Definitzione bogare o pèrdere sàmbene meda Frases su grodho abbenenat sa vida de sos pastores, ca s'anzone chi acatat irvenat ◊ est mortu isvenadu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu perdre tout son sang Ingresu to bleed Ispagnolu desangrar Italianu dissanguare Tedescu Blut entziehen.

manigiài, manigiàre , vrb: manitzare, manixai, manizare Definitzione pigare o portare in manu cosa po si ndhe serbire, po dh'impreare, po fàere, ma fintzes solu impreare, nàrrere; rfl. moveresindhe, fàere in lestresa Sinònimos e contràrios ammaunire, impleai, maniestare Maneras de nàrrere csn: manigiai sa terra = arare, triballare sa terra; isciri m. su telefoninu = ischire totu ite e comente si faghet cun su telèfono cellulare; manizàresi a ccn. = chircare de dhu cumbínchere fintzas a fàere su chi no est giustu o no andhat bene, currúmpere puru Frases arendi manígiat s'arau bèni meda ◊ manitzaiat sa urvajola a sa tzeca, canno fit arrabbiatu ◊ no manizant sos fusiles, ma pagu tziviles etotu sunt! ◊ su pei chi si manígiat de prus po guidai sa màchina est su deretu ◊ is fuedhus chi prus manixaus funt in sardu 2. cussa est genti chi viàgiat, bandat a teatru, si bistit bèni: si bit ca manígiat dinai meda! ◊ a chini no est abbituau, a manixai dinai dhi donat a conca 3. si no mi manizo, sos puzones no mi lassant ua in binza! ◊ manízadi, già los bides continu tuca tuca, sos colvos a su tou!…◊ mi apu a irballiai, ma in mangasinu dhui manígiat topis! 4. sa terra no fiat istétia manixada in s'istadi e po cussu no boliat arriscai a ndi seminai meda Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu manier, manipuler, manœuvrer, mettre tout son œuvre Ingresu to use, to manipulate Ispagnolu manejar Italianu maneggiare, manipolare, manovrare, adoperare Tedescu hantieren (herum), handhaben, gebrauchen.

pibidósu , agt Definitzione nau sèmpere de sonu, mescamente de boghe, chi est artu meda e fine Sinònimos e contràrios essiditzu Frases zughet boghe pibidosa ◊ pranghindhe, betaiat cudhas boghes pibidosas pariat chi ndhe ispicaiat su coro ◊ za ndhe li at betadu de irrocos pibidosos a su fatore, ca nachi no at ischidu triballare s'ortu!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu aigu (voix, son, cri, sifflement) Ingresu shrill Ispagnolu agudo (voz, sonido, grito, silbido) Italianu acuto (voce, suono, grido, físchio) Tedescu scharf, schrill(von Tönen, Stimmen, Schreien, Pfiffen).

podhinósu , agt Definitzione nau de farra, chi portat pódhine meda; chi est intzitziedhau Sinònimos e contràrios fodhinosu / mascarosu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu plein de son Ingresu branny Ispagnolu con mucho salvado Italianu cruscóso Tedescu kleiig.

scabbalài , vrb Definitzione pèrdere o fàere pèrdere is fundhos de un'aziendha, su capitale, su cabbale Sinònimos e contràrios | ctr. acabbalai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu perdre son capital Ingresu to lose one's capital Ispagnolu arruinarse Italianu pèrdere il capitale Tedescu das Kapital verlieren.

scexiài , vrb: scixiai Definitzione lassare o istare fora a irbentiare, a pèrdere s'efetu de s'àrculu, a isturdire s'imbriaghera: nau de su furru allutu inchesu, pèrdere calore, ifridare; fàere o lassare passare s'arrennegu Sinònimos e contràrios ibentiare, ifegare*, ilbarulire, iscoturare, ismarmire / irfriargiare Frases candu s'imbriagu at scixiau si ndi est pesau ◊ si torrat imbriagu, bogancedhu a foras a scixiai! ◊ a is tres de merí funt ancora a scexiai, imbriagus ◊ su forru candu si ponit su civraxu a coi benit tupau po no scexiai 2. sa sorga dha lassat scixiai, a sa nura, ca gei torrat sola sola! Tradutziones Frantzesu cuver son vin Ingresu to get over one's drunkenness Ispagnolu dormir el vinola mona Italianu smaltire la sbòrnia Tedescu den Rausch ausschlafen.

símbua , nf: símbula, símula Definitzione una parte de sa farra, grussita e de colore prus pagu biancu de s'iscete, antzis unu pagu groga (a logos sa méngius, in àteros de segundha, grussatza); una genia de pane / min. simuledha, nau de símbula cota in brodu de petza, coment'e minestra ma cagiada; èssiri grussu in sa símbula, fini in su pódhini (nau po su fàere de unu)= lassare a pèrdere is cosas importantes e giare importàntzia a cosas de pagu contu, èssere trotos Sinònimos e contràrios chibu / ttrs. símura Frases sas duas calidades de símula fint pro sos macarrones (tazolas, ciciones, sucu) e pro sa matzafrissa ◊ una parti de sa símbula si ndi pesat a cocòis e s'àtara s'ispòngiat po fai su modhitzosu ◊ feus maritzosu de símbua e cacòis pintaus a punta de sarreta ◊ at passadu sa farina in canistredha fatendhe sa símula Sambenados e Provèrbios smb: Simbula, Simula Terminologia iscientìfica mng Ètimu ltn. simila Tradutziones Frantzesu son Ingresu bran Ispagnolu sémola Italianu sémola Tedescu Grieß.

«« Torra a chircare