achipíre, achipíri , vrb Definitzione
fàere meda in pag'ora; fàere a ora, a tempus
Sinònimos e contràrios
achivire,
aciviri,
acodie
Maneras de nàrrere
csn:
a. bisonzu = resèssere a fàghere; a. a su dovere = atèndhere a su dovere, fai unu doveri
Frases
chie est lestru e cabosu achipit in su tribàgliu ◊ a cosire a màchina s'achipit prus chi no a manu ◊ pro achipire faghide cun ambas manos! ◊ tocat de achipire si cherimus cumprire su tribàgliu! ◊ triballu inzotosu no si ndhe achipit ◊ si s'achipit de coro su dovere che passat su tempus prus serenu
2.
chi ia achípiu a su pulma no ndhe fui torrau a pei ◊ su tempus est lestru e deo no poto achipire: lu giuto a tretu e mi at bell'e sighidu (N.Pianu)◊ oe no dh'achípio a fàere custa faina: che dh'acabbo cras ◊ candu est meda, in logu de asfaltu s'àcua no benit achipia
Ètimu
itl.
accivire
Tradutziones
Frantzesu
faire vite,
travailler efficacement
Ingresu
to get through a big piece of work,
to work with efficacy
Ispagnolu
despachar
Italianu
sbrigare mólto lavóro in pòco tèmpo,
lavorare con efficàcia
Tedescu
leisten,
schaffen.
afracongiài , vrb Definitzione
su si pònnere a fàere, a trebballare, su istare sèmpere faendho
Sinònimos e contràrios
afainai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'empresser avec assiduité
Ingresu
to busy oneself
Ispagnolu
ajetrear
Italianu
lavorare con assiduità,
affaccendarsi
Tedescu
sich beschäftigen.
allimbràre , vrb Definitzione
papare cun asuria
Sinònimos e contràrios
lambrire,
irrujonare,
istruntzonare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
manger comme un goinfre
Ingresu
to eat greedily
Ispagnolu
comer con avidez,
a dos carrillos
Italianu
mangiare con ingordìgia
Tedescu
gierig essen.
ammajucàre , vrb Definitzione
pigare a losingas, pigare a frandhigos, in bonas
Sinònimos e contràrios
ammajucolare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
traiter avec douceur (ou avec les égards voulus)
Ingresu
to treats.o. with kindness
Ispagnolu
coger por las buenas
Italianu
prènder con le buòne
Tedescu
jdm. gut zureden.
ammossàre , vrb Definitzione
papare a móssigos mannos, pigare a móssigos
Sinònimos e contràrios
addentai,
addenticare,
iscafitai,
monsiare,
mòssere
Frases
l'ammossat su matzone a mossu licu (P.Casu)◊ mi bidia minoredhu ammossendhe mela birde porrale
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mordre avec avidité
Ingresu
to bite greedly
Ispagnolu
morder con avidez
Italianu
mòrdere con avidità
Tedescu
gierig beißen.
aperrighinàre , vrb Definitzione
no bòllere intèndhere s’arrexone de s'àteru, fàere a conca sua chentza bòllere ascurtare nudha, pecare a perronia
Sinònimos e contràrios
abbetiae,
aconchinae,
acorrochinare,
intestai,
tostoinare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'obstiner,
s'entêter
Ingresu
to be obstinate
Ispagnolu
emperrarse
Italianu
fermarsi a lungo con ostinatézza,
incaponirsi
Tedescu
auf seinem Kopf bestehen,
sich versteifen.
apiliàre , vrb rfl: apilliare Definitzione
bènnere su disígiu, pigare a disígiu, disigiare forte, pedire ccn. cosa (o fintzes gente, agiudu) chi s'iat a bòllere; fintzes atacare, andhare o cúrrere aifatu po cracare
Sinònimos e contràrios
apeliai
Frases
si est apilliadu a li dare cosa ◊ sos fizos si sunt apiliados a sa mama ◊ sa ulturina si est apiliada a su mortorzu ◊ ite balet cust'umanu apiliare sentza ischire pro pòdere isperare si avreschet un'àteru manzanu? (G.A.Salis)◊ a sos carvonajos si apillieit a li dare su carvone ◊ so apilliadu a erba ◊ ti ses apilliadu a una castigada: no agataias una fémina menzus?!
2.
donzi borta chi bogo a pizu carchi faina paret chi si mi apíliet su malejanu ◊ si li sunt apilliados sos canes che dimónios
Ètimu
itl.
appigliare
Tradutziones
Frantzesu
désirer ardemment
Ingresu
to have a strong wish,
to ask insistently
Ispagnolu
anhelar,
pedir con insistencia
Italianu
avére fòrte desidèrio,
chièdere con insistènza
Tedescu
wünschen,
eindringlich bitten.
apitàre , vrb: apitzare 1 Definitzione
istare apitu, abbaidandho a ccn. disigiandho de su chi tenet, o chi portat, coment’e pedindho a ndhe dhi giare
Sinònimos e contràrios
acogai,
apatèssiri,
apedhiae,
apètere,
apetire,
desizare
Frases
proite depo istare apitendhe abbaidendhe a manos suas?! ◊ istat apita apita abbaidendhe a li dare cosa candho si ndhe podet triballare! ◊ sa pisedhina est apitendhe sa cariasa ◊ lèvache cussu cane ca est apitendhe sa peta! ◊ sas pitzocas in partza e sos ómines abbadiandhe e apitzandhe!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
convoiter
Ingresu
to crave for
Ispagnolu
desear,
codiciar
Italianu
bramare,
guardare con desidèrio
Tedescu
begehren.
apodhicàre , vrb: apodhigae,
apodhigai,
apodhigare,
podhicare Definitzione
su istare totu tocandho cun is pódhighes, ponendho is pódhighes apitzu de is cosas sentza de bisóngiu, imbrutandhodhas (e, segundu ite si tocat, faendho male puru, giaendho dolore, ma fintzes po vísita o àteru); fintzes trebballare a pódhighes (es. su casu)
Sinònimos e contràrios
afarrancae,
ammanuncai,
cariedhare
Frases
ohi ite tológiu candho apódhigant s'ógiu! ◊ donzi mermu ti ant apodhicau ◊ sa morte isetat chin gúrpinos risitos de acunnortu pro nos apodhicare sas pèrelas de s'ànima (F.Satta)◊ su dotore mi at apodhigau bene in préchias
2.
cussa picioca dh'ant apodhigada a deretu e a trevessu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
toucher du doigt
Ingresu
to touch
Ispagnolu
toquetear con los dedos
Italianu
toccare,
tastare con le dita
Tedescu
berühren,
betasten.
aponciài , vrb: (a-pon-ci-a-i)
aponsare,
aponsiae,
aponsiare,
apontziai,
apontziare,
apuntziai,
apuntziare,
puntziare Definitzione
su si giare a bíere sériu, coment'e giaendhosi importu mannu o fintzes credendhosi pagu; camminare, foedhare o fàere sa cosa tropu addàsiu, tropu a sa lena; a logos fintzes ammurrionare, primmare / apontziai su murru = itl. stòrcere il muso
Sinònimos e contràrios
allodhiai
Frases
su piciocu arricu si fut apontziau candu Gesús dh'iat nau de bendi totu e de dhu donai a is pòburus
Ètimu
itl.
ponzare
Tradutziones
Frantzesu
parler avec affectation
Ingresu
to speak affectedly
Ispagnolu
hablar con afectación
Italianu
parlare con gravità,
con affettazióne
Tedescu
ernst,
in gezierter Weise sprechen.
arrebbócu , nm Definitzione
carda de prantu, de arrennegu
Sinònimos e contràrios
arrebbentu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rage réprimée avec de chaudes larmes
Ingresu
anger reprimed with an implacable cry
Ispagnolu
arrebato de ira
Italianu
ira reprèssa con pianto implacàbile
Tedescu
verhaltener Zorn.
arregortzài , vrb: arregurtzai Definitzione
pònnere iscaza, orrugos de pedra, pedra pitica in is calancas, fossos, buidos, faendho muru, po prènnere, aparigiare
Ètimu
ctl.
regalzar
Tradutziones
Frantzesu
boucher des fissures avec de petits bouts de pierre
Ingresu
to splinter again
Ispagnolu
encascotar,
rellenar
Italianu
riempire con schégge di piètra le fessure dei muri,
rinverzare
Tedescu
mit Spänen oder Splittern verstopfen.
arrepicài 2, arrepicàre , vrb rfl: repicare Definitzione
su si pònnere bene de bestimentu, cuncordare cun arrepicus
Sinònimos e contràrios
allaputzai,
impompitare
Frases
ma càstia comenti si arrepicat custa bècia! ◊ est totu bèni arrepicau, oi
Ètimu
spn.
repicarse
Tradutziones
Frantzesu
se pomponner
Ingresu
to wear frills,
to dress elegantly
Ispagnolu
acicalarse
Italianu
ornarsi di frónzoli,
vestire con eleganza
Tedescu
sich mit Flitterwerk schmücken,
sich mit Eleganz kleiden.
arrogantàre , vrb: arrogantziare Definitzione
foedhare male, arrespòndhere, brigare, coment'e faendho is prepotentes, is barrosos, is tostorrudos, chentza bòllere arreconnòschere s'arrexone de is àteros; fàere is prepotentes / a. su trotu = pretare su dortu, sighire a pretènnere sa resone ischindhe de no ndh'àere
Sinònimos e contràrios
abbetiae,
campaniare
Frases
arrogantat sena frenu e puntígliat pro dogni gnagneria ◊ cudhos sunt torrados a arrogantare cun issu, a bortas a briga e a bortas in paghe ◊ Rosina si los leit amore amore e sos balentes no apeint prus it'e arrogantare ◊ insistis e poi no la piantas, ischindhe chi as tortu e arrogantas! (T.Curcu)
2.
su fogu est arrogantziendhe: peri sa carrela sunt brujendhe pabilu, fozos, e sa zente fuit gridendhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
parler avec arrogance
Ingresu
to speak with arrogance
Ispagnolu
hablar con arrogancia
Italianu
parlare con arroganza
Tedescu
mit Anmaßung sprechen.
atoliàre , vrb: atuliare Definitzione
fàere is cosas impresse e bene chentza istare perdendho tempus faendho e chentza fàere: a logos dhu narant in su sensu de iscumbatare, fàere unu cunfrontu, atobiare, tzerriare a su matessi logu
Sinònimos e contràrios
afiliatare,
spodhai
Frases
za ti ndhe cheret de tempus a ndhe atuliare!…◊ istat sempre faghindhe ma no ndhe atúliat, no, de sa cosa! ◊ e candho ndhe atúlias a collire una maghinada de olia collindhe a una a una?!
2.
suta su palcu si atzendhiant sos cuntrestos pro atoliare cale fit su mezus poeta cantendhe (S.Patatu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire vite,
travailler efficacement
Ingresu
to work efficiently
Ispagnolu
trabajar bien,
despachar
Italianu
lavorare,
fare con efficiènza
Tedescu
tüchtig arbeiten.
atracàe, atracài , vrb Definitzione
sodigare, giare a pitzu, betare manos a unu a trampa candho no si dh’ibertat
Sinònimos e contràrios
atacai,
atrapare 1
Frases
a cussa fémina dh'enta atracada in tali logu e furau ndi dh'enta s'oraria ◊ peronòspera e pesta niedha funt atracandu sa sarmenta, e àteras pestas prus malas funt atracandu sa limba nostra! (G.C.Mameli)
Tradutziones
Frantzesu
attaquer,
surprendre qqn. par la ruse
Ingresu
to catch by fraud
Ispagnolu
atracar
Italianu
assalire,
sorprèndere con inganno
Tedescu
überfallen,
erwischen.
atracàre , vrb: atragare,
atregare Definitzione
su si cuare, firmare, camminare firmandhosi dónnia tanti giaendho atentzione po no si fàere a bíere, iscocandho
Sinònimos e contràrios
abbuare,
aclisare,
acuae,
ammacionai,
ammagare,
apatai,
atrapare,
atupare,
cuerrai,
frànghere,
intuzare,
istichire,
istumponai,
tudai
Frases
sa robba si est atregada ◊ su lèpere est a s'atrega atrega ◊ su batu ch'est essidu atrega atrega ◊ sa gatu li est andhada a s'atrega atrega, a su sórighe, e candho che fit acurtzu che li est brincada a subra ◊ atracatu in su canale, mai ti cheres mustrare (G.Farris)◊ si est atracatu in d-una tupa isetandhe s'inimicu ◊ inoghe colat lestru, mancu si atregat
Tradutziones
Frantzesu
marcher avec circonspection en s'arrêtant
Ingresu
to walk cautiously
Ispagnolu
esconderse,
andar con circunspección
Italianu
nascóndersi,
camminare con circospezióne,
soffermàndosi
Tedescu
sich verstecken,
mit Vorsicht gehen.
cadeliàre , vrb: cadoliare Definitzione
àere sa cosa a fortza de sacrifíciu; arrespramiare sa cosa (ma fintzes cuvrenare sa persona, pausare); istare a míndhigu, cun tropu pagu cosa, in su bisóngiu
Sinònimos e contràrios
acolomizare,
arresparmiai,
avitare,
istraviare 1
| ctr.
perdimentare,
sperditziai
Maneras de nàrrere
csn:
pane cadeliadu = fatu a fortza de triballu; cadeliàresi de su fàmine = mòrriri de su fàmini po sa mandronia, po su pagu trabballai
Frases
apo cadeliadu e marasadu chena profetu, che mísera zente
2.
si ses iltraca, cadéliadi! ◊ cussa fémina si ndhe iltat totaganta cadeliada, chena essire mai
Tradutziones
Frantzesu
gagner de quoi vivre à la sueur de son front
Ingresu
to gain with sacrifice
Ispagnolu
gañar con sacrificio
Italianu
guadagnare con sacrifìcio
Tedescu
mühsam verdienen.
cadredhài , vrb: cadredhare,
cardedhai,
cardidhari,
cradedhare Definitzione
fàghere de ancas, mòvere is cambas iscudendho is peis a terra, prus che àteru po tostorrudéntzia o protesta o dolore; istare a su brínchida brínchida
Sinònimos e contràrios
catrichidhare,
ispeinchinare,
istrumpidare,
matanare,
scadronai
/
iscradedhiare
Frases
si ndhe pesat calchidendhe e andhat cadredha cadredha ◊ chi dhi ponit sabi, a sa ferida, su sannori gei cadredhat! ◊ dh'at aferrau a sa braba e dh'at fatu cadredhai: fiat acanta a s'imbrutai puru! ◊ su porcu fit male trobeidu e cadredhendhe s'est isortu ◊ is animalis arestis cadridhant si dhus aferras ◊ axiu tenit sa croxueta cardedhendi candu est cassara a soga a conca!…
2.
candu su craboni est malu a tenni tocat a cardedhai cun su sulavogu ◊ chi is predis si podiant cojai, cussu no iat a cardedhai meda po agatai fémina
Tradutziones
Frantzesu
se démener
Ingresu
to fidget
Ispagnolu
agitar
Italianu
agitarsi,
dimenarsi con i pièdi per insofferènza di qlcs
Tedescu
sich hin und her bewegen.
cadredhaméntu , nm Definitzione
su atripare is peis a terra comente faet chie no bolet abbarrare o no bolet calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
acuadhinadura,
cadredhada,
cadredhadura,
cadredhu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
remuement de pieds par souffrance
Ingresu
fidgeting
Ispagnolu
forcejeo de los pies
Italianu
dimenìo con i pièdi per insofferènza di qlcs
Tedescu
Schlenkern.