cadrédhu , nm, agt Definitzione
su cadredhare, fintzes una genia de tostorrudéntzia, de murrúngiu
Sinònimos e contràrios
cadredhada,
cadredhadura,
cadredhamentu
2.
lassàdemi su cadredhu, no est comente nades bois!
3.
custa teraca fit cadredha
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
remuement des pieds par souffrance
Ingresu
fidgeting
Ispagnolu
forcejeo de los pies
Italianu
dimenìo con i pièdi per insofferènza di qlcs
Tedescu
Schlenkern.
canzolàre , vrb rfl Definitzione
abbarrare mighirimíghiri, istentare, istare a irmasionu, pigaresidha tropu abbellu
Frases
si ti canzolas, sa cosa che l'agatas totu leada, in butega ◊ si ti canzolas però calchi bículu ti do chi m'insàmbinat su bicu (P.Mossa)◊ canzòladi gai a irmasionu, tue, ca za ndhe atúlias de cosa!…
Tradutziones
Frantzesu
lambiner
Ingresu
to act or do things slowly
Ispagnolu
demorar,
entretenerse,
tardar
Italianu
prèndersela con tròppa calma,
a rilènto
Tedescu
in aller Ruhe handeln.
caragàra , avb Definitzione
in cara, ananti, a face manna
Frases
mira ite atrivimentu su chi as tentu a mi abbèrrere su petus caragara!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
effrontément
Ingresu
impudently
Ispagnolu
descaradamente
Italianu
con sfrontatézza
Tedescu
unverschämt.
carregàrre , avb Definitzione
atacau, própriu tocandhosi carre cun carre
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
au contact du corps
Ingresu
on contact with the skin
Ispagnolu
piel contra piel
Italianu
a contatto con la pèlle
Tedescu
dicht an der Haut.
chin , prep: cun Definitzione
foedhu chi si ponet innantis de is númenes po bòllere inditare cumpangia, manera, aina e àteru (fintzes suma, s’idea de contras a…)/ cun deo, cun mei, cun megus, cun tegus, cun isse, cun a isse, cun custu, cun a tie
Sinònimos e contràrios
paris
/
a
/
contra
| ctr.
chentza
Maneras de nàrrere
csn:
cun totu chi… = mancari; cun chi… = si; die cun die, annu cun annu, mese cun mese = donzi die/die die, donzi annu, donzi mese; pònnere una cosa (o a ccn.) cun àtera/u = pònniri impari, ma fintzes aparagonai
Frases
semus andhados paris cun bois ◊ sas mamas crabarissas disizant un'àteru basu e nois cun a issas (G.Maieli)◊ abbarra cun megus, ca est note ◊ est beniu cun sa mulleri ◊ mamma fait fatuvatu su pani cun tamàtiga
2.
su preide cumènciat is gòcios cun boghe bene intonada, brindhandho a dhi arrespòndhere ◊ segamus su casu cun sa lepa ◊ sa cosa chi faghet si leat cun sa furcheta ◊ s'iscriet cun sa pinna ◊ cun su dinai no si podit comporai totu ◊ deo non bio prus, ma chi tue mi ascurtas bene apo a bíede cun is ogos tuos ◊ dhi at torrau sa scera chin d-unu piciochedhu
3.
fit a turunzu e a maledissiones chin su tempus ◊ la tenzo cun tegus pro su dannu chi mi as fatu ◊ seu inchietu cun issu ◊ ita tenis cun mei?! ◊ sa giustítzia ant domandau: "Cun chini suspetais?" e is fraris ant arrespostu: "Cun nisciunus!" ◊ no tenzo dépidos cun a tie! ◊ si est inchietau cun sa mulleri chi at guastau sa pingiara
4.
cun chi tue mi dias isperàntzia dae me sa tristura ch'est lontana (M.Murenu)◊ deo, cun totu chi apo mente abbiza, s'ànimu no mi bastat chi lu conte ◊ cun totu chi as s'istúdiu, cosas medas no las ischis
5.
como chi ant fatu su lagu amus s'abba annu cun annu ◊ istaiat die cun die cun su sonete a codhu ◊ issa l'iseteit die cun die, annu cun annu
6.
6.custu cun cussu faghet su tantu ◊ una cosa cun s'àtera faghet meda ◊ no mi as a pònniri a Franciscu cun Andria?!… Meda méglius Franciscu!
Ètimu
ltn.
cum + in, cum
Tradutziones
Frantzesu
avec
Ingresu
with
Ispagnolu
con
Italianu
con
Tedescu
mit.
chinchinnàre , vrb Definitzione
aprontare, cuncordare bene meda, pònnere is chinchinnos
Sinònimos e contràrios
allaputzai,
cumpòniri,
cuncodrai,
mudai
Frases
chinchinnare s'aradu pro arare
Ètimu
ltn.
concinnare
Tradutziones
Frantzesu
préparer soigneusement
Ingresu
to prepare with ability and care
Ispagnolu
preparar con cuidado
Italianu
preparare con abilità e con cura
Tedescu
geschickt und sorgfältig vorbereiten.
chinnichínni , nm Definitzione
genia de male, candho unu istat sèmpere aperindho e serrandho is ogos (chinnidura de s'ocru) chentza si ndhe pòdere istare
Sinònimos e contràrios
giogulana
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tic nerveux des yeux
Ingresu
a nervous eye tic
Ispagnolu
tic nervioso de los ojos
Italianu
tic nervóso espresso con gli òcchi
Tedescu
Augentick.
ciúghere , vrb: giúchere,
zúchere Definitzione
prus che àteru, pigare o portare in dossu, in sa carena, o apresu meda, siat foedhandho de gente, siat de animales o cosas / ger. ciughindhe
Sinònimos e contràrios
batire,
batúchere,
bíghere,
dúcere*,
gíchere,
leai,
poltare
/
cadhicare,
futire
| ctr.
lassai
Frases
su coro tue lu ciughes de granitu! ◊ sa pudhedra la ciughia in giru ◊ a minore, mi che aiant ciutu fena a su méigu de sos pisedhos ca no manigaia
Tradutziones
Frantzesu
avoir sur soi
Ingresu
to have something on
Ispagnolu
llevar
Italianu
portare addòsso,
avére con sé
Tedescu
tragen.
dangheràre , vrb: dengherare Definitzione
pigare a frandhigos, a imbérrios, a denghes
Sinònimos e contràrios
addengae,
ammelindrare,
imberriare,
imbimbinare
Frases
como si chi mi sento sana e frisca, dae maridu meu dengherada!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
gâter avec des cajoleries
Ingresu
to spoil coaxing
Ispagnolu
mimar
Italianu
viziare con moine
Tedescu
verhätscheln.
farígu, fàrigu , nm Definitzione
una parte de sa farra, bona prus che àteru po animales; a logos, órgiu móliu po animales; símbula grussa; coment'e farra de orrunchinadura de linna chi faent unos cantu bobbois candho sa linna est bècia; a logos, su frore de su binu, su frore de su samucu; in cobertantza, fintzes brutore, muga, sordi / terra de bonu farigu = a matza de castàngia, fatia, isorta che farina
Sinònimos e contràrios
farrixedha,
popoine
Frases
po fai s'ambulau si coit su farigu ◊ su canistedhu si bestiat a festa chin sa biancura de su farigu nou
2.
béciu fut Batista Nuxis, ca portada su farigu in is genugus!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Farigu
Ètimu
ltn.
farric(u)lum
Tradutziones
Frantzesu
farine avec de la repasse
Ingresu
flour with fine bran
Ispagnolu
harina con moyuelo
Italianu
farina con cruschèllo
Tedescu
Kleienmehl.
foète , nm: fuete,
fueto,
fuetu Definitzione
istrúmbulu, fuste chi portat acapiada in punta una corria longa (e una punta de ferru acutzau) de iscúdere a is boes
Sinònimos e contràrios
boete,
coileto,
frusórgiu,
puntógliu
/
iscórria,
sovita,
toroneu
Maneras de nàrrere
csn:
limba de foete = limbi malu, limba fogaritza; maglioni fatu a fuetu = chi portat disegnu fatu in intessidura a bisura de trícia (comente dhue at corria de foete); frusialla de fuetu = su tzocu chi faghet sa corria iscudindhe
Frases
at intesu su frúsciu de su fuete e su brujore in sa pedhe ◊ su sardu, candho intendhet tzocu de foete, si allórumat che unu eritu ◊ daghi intraiat in ballu, sas ancas li andhaiant a dresta e a manca che foetos
2.
ma aite no l'acabbaes chin cussa limba de foete chi zuchies?!…
Terminologia iscientìfica
ans
Tradutziones
Frantzesu
aiguillon
Ingresu
whipped goad
Ispagnolu
azote
Italianu
pùngolo con frusta
Tedescu
Stachelstock.
friuvógu , nm Definitzione
calidesa de corpus, budhidore, atacu de callentura cun titivrios
Sinònimos e contràrios
cdh. caldafriosa
Frases
est su friuvogu cun sa callentura chi dhi fait arrallai averionis (R.Frésia)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fièvre avec des frissons de froid
Ingresu
fever with cold shivers
Ispagnolu
fiebre con escalofrío
Italianu
fèbbre con brìvidi di fréddo
Tedescu
Fieber mit Schüttelfrost.
giaitàre , vrb: ciaitare Definitzione
pònnere is craos, firmare calecuna cosa cun is craos; firmare una cosa coment'e chi siat manténnia a craos
Sinònimos e contràrios
cravillai,
inclavai,
obbilai
Frases
a Cristos l'ant ruspiadu, presu e giaitadu a sa rughe
2.
ite ratza de idea e de mania chi in conca giughet fissa e giaitada! (F.Sechi)◊ cussos sunt giaitados a su letu, màrturos a vida
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
clouer
Ingresu
to nail with big nails
Ispagnolu
clavar
Italianu
inchiodare con grossi chiodi
Tedescu
festnageln.
giúchere , vrb: ciúghere,
giúghere,
zúchere Definitzione
prus che àteru, portare o àere cosa in dossu, in sa carena, o acanta meda, o in posse, siat foedhandho de gente, siat de animales o cosas, fintzes solu in chistionu: si narat fintzes in su sensu de s'unione inter mascu e fémina / ger. giutendhe, pps. giutu; 1ˆ p. sing. ind. pres. giutzo
Sinònimos e contràrios
batire,
batúchere,
bíghere,
dúcere,
gíchere,
leai,
poltare,
úgere
/
règhere
/
cadhicare,
cobèrrere,
futire
| ctr.
lassai
Maneras de nàrrere
csn:
giúghere a unu a corpos, a imbudadas, a frunzita = pigaidhu a corpus, a ispintuas, cumandaidhu de ndi fai su chi si bolit; giúghere a imbàrriu una cosa = portaidha a istrobbu; giúghere a unu a léria = pigaidhu a risu, a befa; giúghere a montovu = nomenai fatuvatu coment'e cosa de ispantu; giúghere a unu dae sa pira a sa mela = promítiri a candu una cosa a candu un'àtera tanti de dhu aguantai aspetendi ma sentza de dhu acuntentai mai, pigai in giru; giúghere a unu in buca = fuedhaindi fatuvatu (pruscatotu mali)
Frases
cust'àrbure giughet sa pruna a pileri ◊ giuto custa cosa a imbargu: menzus l'arrimo ◊ a isse lu giughent a montovu ◊ prinnedhu giuchet sas pinnias niedhas
2.
devet andhare pro che giúghere sos dochimentos ◊ in caminu Gesugristu est rutu giutèndheche sa rughe a su Calvàriu ◊ bennarzu malu si che at giutu sos betzos a s'àteru mundhu
3.
ite bos giuto, dae tzitade? - at dimandhadu su babbu a sas fizas ◊ su dinari bollu do candho mi giughides su coro de Mariedha!
4.
su naturale lu giughet a èssere de avénia cun totu ◊ ite mala fortuna chi mi at giutu! ◊ lu giughent sos dimónios
5.
niunu sa fide giutesit a mie: totu los incontresi traitores
6.
sa trae giughet sa domo
Ètimu
ltn.
ducere
Tradutziones
Frantzesu
tenir,
porter
Ingresu
to bring,
to have something on
Ispagnolu
llevar
Italianu
avére addòsso,
portare con sé
Tedescu
tragen,
mitnehmen.
imbarcionài , vrb Definitzione
serrare un'apertura cun s'alcione
Sinònimos e contràrios
acràere,
afriscare,
creari
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
verrouiller
Ingresu
to bolt
Ispagnolu
atrancar
Italianu
chiùdere con chiavistèllo
Tedescu
den Riegel vorschieben.
incartài , vrb: incartare Definitzione
imbodhigare cosa, pònnere in paperi; obbrigare a unu cun calecunu iscritu, fàere cuntratu; rfl. giare o impromitire s'ànima a su dimóniu; giogandho a cartas, abbarrare cun cartas in manu chi no cuncordant impare po pòdere serrare sa giogada
Sinònimos e contràrios
imbodhiai
2.
su cuntratu dipendhiat de su tantu de sa robba: cun prus de dughentas chimbanta berveghes incartaias pro chimbe annos ◊ chie cheriat imparare un'arte s'incartaiat cun d-unu mastru pro unu tantu de annos
3.
no fit un'istincu de santu, tiu Nigola, ma no fit mancu incartadu a su dimóniu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
envelopper
Ingresu
to come to a written agreement
Ispagnolu
envolver,
encartar,
encartarse
Italianu
incartare,
obbligare uno con scrittura,
fare un patto col diàvolo
Tedescu
in Papier einpacken,
einen Vertrag schließen,
sich dem Teufel verschreiben.
incorrài , vrb: incorrare Definitzione
iscaviare cun is corros, iscúdere, férrere o cracare a cropos de corru, nau de animales chi ndhe portant; bogandho in bregúngia a ccn. po cosa de pagu contu timendhodha tropu, fàere male
Sinònimos e contràrios
acorrae,
acorrociai,
iscorratzare,
sigorrai
Frases
chi fiat istétiu bòi t'iat incorrau ◊ si sunt boes chi incorrant, no ti bi acúrtzies! ◊ fit nóidu ca su boe incorraiat
2.
màniga su minestrone, za no ti at a incorrare!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
encorner
Ingresu
to gore
Ispagnolu
cornear
Italianu
incornare,
cozzare con le còrna
Tedescu
auf die Hörner nehmen.
inzestràre , vrb Definitzione
pònnere in bregúngia, pigare a befa faendho ingestos lègios
Sinònimos e contràrios
istòlchere,
istrochire,
istrochizare,
strochillai
Frases
l'azis imparada bene s'iscola de inzestrare e de afachilare!…
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
railler
Ingresu
to mock
Ispagnolu
escarnecer
Italianu
beffeggiare,
schernire con gestàcci
Tedescu
verspotten.
irrujonàre , vrb Definitzione
papare a orrugos mannos comente faet unu allurpiu, un'ingurtone
Sinònimos e contràrios
allimbrare,
lambrire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
manger comme un goinfre
Ingresu
to eat greedily
Ispagnolu
engullir
Italianu
mangiare con ingordìgia
Tedescu
verschlingen.
iscaressíre , vrb: iscaretzire Definitzione
agiummai coment'e a si ndhe bogare sa caratza, ammostare sa cara, bogai faci, foedhare a cara arta chentza bregúngia, cun atza; fintzes giare amparu a partzialidades
Sinònimos e contràrios
abbogare
/
racumandai
Frases
a unu de Tàtari mi so iscaretzidu e l'apo fatu a zigota: bi las apo cantadas bàtoro istrofas!…
2.
ma chie ti at iscaressidu?, su píscamu?!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
affronter,
braver
Ingresu
to face people boldly
Ispagnolu
encarar,
afrontar
Italianu
farsi avanti,
affrontare le persóne con coràggio
Tedescu
vortreten,
entgegentreten.