cadrédhu , nm, agt Definizione
su cadredhare, fintzes una genia de tostorrudéntzia, de murrúngiu
Sinonimi e contrari
cadredhada,
cadredhadura,
cadredhamentu
2.
lassàdemi su cadredhu, no est comente nades bois!
3.
custa teraca fit cadredha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
remuement des pieds par souffrance
Inglese
fidgeting
Spagnolo
forcejeo de los pies
Italiano
dimenìo con i pièdi per insofferènza di qlcs
Tedesco
Schlenkern.
canzolàre , vrb rfl Definizione
abbarrare mighirimíghiri, istentare, istare a irmasionu, pigaresidha tropu abbellu
Frasi
si ti canzolas, sa cosa che l'agatas totu leada, in butega ◊ si ti canzolas però calchi bículu ti do chi m'insàmbinat su bicu (P.Mossa)◊ canzòladi gai a irmasionu, tue, ca za ndhe atúlias de cosa!…
Traduzioni
Francese
lambiner
Inglese
to act or do things slowly
Spagnolo
demorar,
entretenerse,
tardar
Italiano
prèndersela con tròppa calma,
a rilènto
Tedesco
in aller Ruhe handeln.
caragàra , avb Definizione
in cara, ananti, a face manna
Frasi
mira ite atrivimentu su chi as tentu a mi abbèrrere su petus caragara!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
effrontément
Inglese
impudently
Spagnolo
descaradamente
Italiano
con sfrontatézza
Tedesco
unverschämt.
carregàrre , avb Definizione
atacau, própriu tocandhosi carre cun carre
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
au contact du corps
Inglese
on contact with the skin
Spagnolo
piel contra piel
Italiano
a contatto con la pèlle
Tedesco
dicht an der Haut.
chin , prep: cun Definizione
foedhu chi si ponet innantis de is númenes po bòllere inditare cumpangia, manera, aina e àteru (fintzes suma, s’idea de contras a…)/ cun deo, cun mei, cun megus, cun tegus, cun isse, cun a isse, cun custu, cun a tie
Sinonimi e contrari
paris
/
a
/
contra
| ctr.
chentza
Modi di dire
csn:
cun totu chi… = mancari; cun chi… = si; die cun die, annu cun annu, mese cun mese = donzi die/die die, donzi annu, donzi mese; pònnere una cosa (o a ccn.) cun àtera/u = pònniri impari, ma fintzes aparagonai
Frasi
semus andhados paris cun bois ◊ sas mamas crabarissas disizant un'àteru basu e nois cun a issas (G.Maieli)◊ abbarra cun megus, ca est note ◊ est beniu cun sa mulleri ◊ mamma fait fatuvatu su pani cun tamàtiga
2.
su preide cumènciat is gòcios cun boghe bene intonada, brindhandho a dhi arrespòndhere ◊ segamus su casu cun sa lepa ◊ sa cosa chi faghet si leat cun sa furcheta ◊ s'iscriet cun sa pinna ◊ cun su dinai no si podit comporai totu ◊ deo non bio prus, ma chi tue mi ascurtas bene apo a bíede cun is ogos tuos ◊ dhi at torrau sa scera chin d-unu piciochedhu
3.
fit a turunzu e a maledissiones chin su tempus ◊ la tenzo cun tegus pro su dannu chi mi as fatu ◊ seu inchietu cun issu ◊ ita tenis cun mei?! ◊ sa giustítzia ant domandau: "Cun chini suspetais?" e is fraris ant arrespostu: "Cun nisciunus!" ◊ no tenzo dépidos cun a tie! ◊ si est inchietau cun sa mulleri chi at guastau sa pingiara
4.
cun chi tue mi dias isperàntzia dae me sa tristura ch'est lontana (M.Murenu)◊ deo, cun totu chi apo mente abbiza, s'ànimu no mi bastat chi lu conte ◊ cun totu chi as s'istúdiu, cosas medas no las ischis
5.
como chi ant fatu su lagu amus s'abba annu cun annu ◊ istaiat die cun die cun su sonete a codhu ◊ issa l'iseteit die cun die, annu cun annu
6.
6.custu cun cussu faghet su tantu ◊ una cosa cun s'àtera faghet meda ◊ no mi as a pònniri a Franciscu cun Andria?!… Meda méglius Franciscu!
Etimo
ltn.
cum + in, cum
Traduzioni
Francese
avec
Inglese
with
Spagnolo
con
Italiano
con
Tedesco
mit.
chinchinnàre , vrb Definizione
aprontare, cuncordare bene meda, pònnere is chinchinnos
Sinonimi e contrari
allaputzai,
cumpòniri,
cuncodrai,
mudai
Frasi
chinchinnare s'aradu pro arare
Etimo
ltn.
concinnare
Traduzioni
Francese
préparer soigneusement
Inglese
to prepare with ability and care
Spagnolo
preparar con cuidado
Italiano
preparare con abilità e con cura
Tedesco
geschickt und sorgfältig vorbereiten.
chinnichínni , nm Definizione
genia de male, candho unu istat sèmpere aperindho e serrandho is ogos (chinnidura de s'ocru) chentza si ndhe pòdere istare
Sinonimi e contrari
giogulana
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tic nerveux des yeux
Inglese
a nervous eye tic
Spagnolo
tic nervioso de los ojos
Italiano
tic nervóso espresso con gli òcchi
Tedesco
Augentick.
ciúghere , vrb: giúchere,
zúchere Definizione
prus che àteru, pigare o portare in dossu, in sa carena, o apresu meda, siat foedhandho de gente, siat de animales o cosas / ger. ciughindhe
Sinonimi e contrari
batire,
batúchere,
bíghere,
dúcere*,
gíchere,
leai,
poltare
/
cadhicare,
futire
| ctr.
lassai
Frasi
su coro tue lu ciughes de granitu! ◊ sa pudhedra la ciughia in giru ◊ a minore, mi che aiant ciutu fena a su méigu de sos pisedhos ca no manigaia
Traduzioni
Francese
avoir sur soi
Inglese
to have something on
Spagnolo
llevar
Italiano
portare addòsso,
avére con sé
Tedesco
tragen.
dangheràre , vrb: dengherare Definizione
pigare a frandhigos, a imbérrios, a denghes
Sinonimi e contrari
addengae,
ammelindrare,
imberriare,
imbimbinare
Frasi
como si chi mi sento sana e frisca, dae maridu meu dengherada!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gâter avec des cajoleries
Inglese
to spoil coaxing
Spagnolo
mimar
Italiano
viziare con moine
Tedesco
verhätscheln.
farígu, fàrigu , nm Definizione
una parte de sa farra, bona prus che àteru po animales; a logos, órgiu móliu po animales; símbula grussa; coment'e farra de orrunchinadura de linna chi faent unos cantu bobbois candho sa linna est bècia; a logos, su frore de su binu, su frore de su samucu; in cobertantza, fintzes brutore, muga, sordi / terra de bonu farigu = a matza de castàngia, fatia, isorta che farina
Sinonimi e contrari
farrixedha,
popoine
Frasi
po fai s'ambulau si coit su farigu ◊ su canistedhu si bestiat a festa chin sa biancura de su farigu nou
2.
béciu fut Batista Nuxis, ca portada su farigu in is genugus!
Cognomi e Proverbi
smb:
Farigu
Etimo
ltn.
farric(u)lum
Traduzioni
Francese
farine avec de la repasse
Inglese
flour with fine bran
Spagnolo
harina con moyuelo
Italiano
farina con cruschèllo
Tedesco
Kleienmehl.
foète , nm: fuete,
fueto,
fuetu Definizione
istrúmbulu, fuste chi portat acapiada in punta una corria longa (e una punta de ferru acutzau) de iscúdere a is boes
Sinonimi e contrari
boete,
coileto,
frusórgiu,
puntógliu
/
iscórria,
sovita,
toroneu
Modi di dire
csn:
limba de foete = limbi malu, limba fogaritza; maglioni fatu a fuetu = chi portat disegnu fatu in intessidura a bisura de trícia (comente dhue at corria de foete); frusialla de fuetu = su tzocu chi faghet sa corria iscudindhe
Frasi
at intesu su frúsciu de su fuete e su brujore in sa pedhe ◊ su sardu, candho intendhet tzocu de foete, si allórumat che unu eritu ◊ daghi intraiat in ballu, sas ancas li andhaiant a dresta e a manca che foetos
2.
ma aite no l'acabbaes chin cussa limba de foete chi zuchies?!…
Terminologia scientifica
ans
Traduzioni
Francese
aiguillon
Inglese
whipped goad
Spagnolo
azote
Italiano
pùngolo con frusta
Tedesco
Stachelstock.
friuvógu , nm Definizione
calidesa de corpus, budhidore, atacu de callentura cun titivrios
Sinonimi e contrari
cdh. caldafriosa
Frasi
est su friuvogu cun sa callentura chi dhi fait arrallai averionis (R.Frésia)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fièvre avec des frissons de froid
Inglese
fever with cold shivers
Spagnolo
fiebre con escalofrío
Italiano
fèbbre con brìvidi di fréddo
Tedesco
Fieber mit Schüttelfrost.
giaitàre , vrb: ciaitare Definizione
pònnere is craos, firmare calecuna cosa cun is craos; firmare una cosa coment'e chi siat manténnia a craos
Sinonimi e contrari
cravillai,
inclavai,
obbilai
Frasi
a Cristos l'ant ruspiadu, presu e giaitadu a sa rughe
2.
ite ratza de idea e de mania chi in conca giughet fissa e giaitada! (F.Sechi)◊ cussos sunt giaitados a su letu, màrturos a vida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
clouer
Inglese
to nail with big nails
Spagnolo
clavar
Italiano
inchiodare con grossi chiodi
Tedesco
festnageln.
giúchere , vrb: ciúghere,
giúghere,
zúchere Definizione
prus che àteru, portare o àere cosa in dossu, in sa carena, o acanta meda, o in posse, siat foedhandho de gente, siat de animales o cosas, fintzes solu in chistionu: si narat fintzes in su sensu de s'unione inter mascu e fémina / ger. giutendhe, pps. giutu; 1ˆ p. sing. ind. pres. giutzo
Sinonimi e contrari
batire,
batúchere,
bíghere,
dúcere,
gíchere,
leai,
poltare,
úgere
/
règhere
/
cadhicare,
cobèrrere,
futire
| ctr.
lassai
Modi di dire
csn:
giúghere a unu a corpos, a imbudadas, a frunzita = pigaidhu a corpus, a ispintuas, cumandaidhu de ndi fai su chi si bolit; giúghere a imbàrriu una cosa = portaidha a istrobbu; giúghere a unu a léria = pigaidhu a risu, a befa; giúghere a montovu = nomenai fatuvatu coment'e cosa de ispantu; giúghere a unu dae sa pira a sa mela = promítiri a candu una cosa a candu un'àtera tanti de dhu aguantai aspetendi ma sentza de dhu acuntentai mai, pigai in giru; giúghere a unu in buca = fuedhaindi fatuvatu (pruscatotu mali)
Frasi
cust'àrbure giughet sa pruna a pileri ◊ giuto custa cosa a imbargu: menzus l'arrimo ◊ a isse lu giughent a montovu ◊ prinnedhu giuchet sas pinnias niedhas
2.
devet andhare pro che giúghere sos dochimentos ◊ in caminu Gesugristu est rutu giutèndheche sa rughe a su Calvàriu ◊ bennarzu malu si che at giutu sos betzos a s'àteru mundhu
3.
ite bos giuto, dae tzitade? - at dimandhadu su babbu a sas fizas ◊ su dinari bollu do candho mi giughides su coro de Mariedha!
4.
su naturale lu giughet a èssere de avénia cun totu ◊ ite mala fortuna chi mi at giutu! ◊ lu giughent sos dimónios
5.
niunu sa fide giutesit a mie: totu los incontresi traitores
6.
sa trae giughet sa domo
Etimo
ltn.
ducere
Traduzioni
Francese
tenir,
porter
Inglese
to bring,
to have something on
Spagnolo
llevar
Italiano
avére addòsso,
portare con sé
Tedesco
tragen,
mitnehmen.
imbarcionài , vrb Definizione
serrare un'apertura cun s'alcione
Sinonimi e contrari
acràere,
afriscare,
creari
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
verrouiller
Inglese
to bolt
Spagnolo
atrancar
Italiano
chiùdere con chiavistèllo
Tedesco
den Riegel vorschieben.
incartài , vrb: incartare Definizione
imbodhigare cosa, pònnere in paperi; obbrigare a unu cun calecunu iscritu, fàere cuntratu; rfl. giare o impromitire s'ànima a su dimóniu; giogandho a cartas, abbarrare cun cartas in manu chi no cuncordant impare po pòdere serrare sa giogada
Sinonimi e contrari
imbodhiai
2.
su cuntratu dipendhiat de su tantu de sa robba: cun prus de dughentas chimbanta berveghes incartaias pro chimbe annos ◊ chie cheriat imparare un'arte s'incartaiat cun d-unu mastru pro unu tantu de annos
3.
no fit un'istincu de santu, tiu Nigola, ma no fit mancu incartadu a su dimóniu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
envelopper
Inglese
to come to a written agreement
Spagnolo
envolver,
encartar,
encartarse
Italiano
incartare,
obbligare uno con scrittura,
fare un patto col diàvolo
Tedesco
in Papier einpacken,
einen Vertrag schließen,
sich dem Teufel verschreiben.
incorrài , vrb: incorrare Definizione
iscaviare cun is corros, iscúdere, férrere o cracare a cropos de corru, nau de animales chi ndhe portant; bogandho in bregúngia a ccn. po cosa de pagu contu timendhodha tropu, fàere male
Sinonimi e contrari
acorrae,
acorrociai,
iscorratzare,
sigorrai
Frasi
chi fiat istétiu bòi t'iat incorrau ◊ si sunt boes chi incorrant, no ti bi acúrtzies! ◊ fit nóidu ca su boe incorraiat
2.
màniga su minestrone, za no ti at a incorrare!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
encorner
Inglese
to gore
Spagnolo
cornear
Italiano
incornare,
cozzare con le còrna
Tedesco
auf die Hörner nehmen.
inzestràre , vrb Definizione
pònnere in bregúngia, pigare a befa faendho ingestos lègios
Sinonimi e contrari
istòlchere,
istrochire,
istrochizare,
strochillai
Frasi
l'azis imparada bene s'iscola de inzestrare e de afachilare!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
railler
Inglese
to mock
Spagnolo
escarnecer
Italiano
beffeggiare,
schernire con gestàcci
Tedesco
verspotten.
irrujonàre , vrb Definizione
papare a orrugos mannos comente faet unu allurpiu, un'ingurtone
Sinonimi e contrari
allimbrare,
lambrire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
manger comme un goinfre
Inglese
to eat greedily
Spagnolo
engullir
Italiano
mangiare con ingordìgia
Tedesco
verschlingen.
iscaressíre , vrb: iscaretzire Definizione
agiummai coment'e a si ndhe bogare sa caratza, ammostare sa cara, bogai faci, foedhare a cara arta chentza bregúngia, cun atza; fintzes giare amparu a partzialidades
Sinonimi e contrari
abbogare
/
racumandai
Frasi
a unu de Tàtari mi so iscaretzidu e l'apo fatu a zigota: bi las apo cantadas bàtoro istrofas!…
2.
ma chie ti at iscaressidu?, su píscamu?!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
affronter,
braver
Inglese
to face people boldly
Spagnolo
encarar,
afrontar
Italiano
farsi avanti,
affrontare le persóne con coràggio
Tedesco
vortreten,
entgegentreten.