Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abboài , vrb: abbuai Definitzione abbruxare s'istula, is terrenos de arare; curpire, tocare a népide su laore Sinònimos e contràrios abbrugiai, abbruscare, abburare / nabronari / abburvurare, achichinare, afurconare, anneulare Frases in cudhus campus si bit fumu: stau ca funt abbuendi! Tradutziones Frantzesu brûler légèrement Ingresu to scorch, to affect by smut Ispagnolu quemar, artigar Italianu abbruciacchiare, ingolpare Tedescu absengen, mit Brandpilzen befallen.

abbrancài, abbrancàre, abbrancàri , vrb Definitzione aferrare e mantènnere cun fortza; arrapiare, furare Sinònimos e contràrios acafai, afarcai, afarrancae, aferrai, aggafai, aggarrai, agguantai, barrancai, carrabbusai; arrapare 2, furai Frases si abbrancat a su truncu che sa edra ◊ dh'iant abbrancau e fatu dh'iant mòrrede atzogau ◊ si narat cosa dh'abbrancu! 2. no est piús domo mea, ma àrvule ruta inuve totus colant e abbrancant (G.Chironi)◊ su capedhu mi ndi dh'at abbrancau cussu piciocu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu saisir Ingresu to grip Ispagnolu agarrar Italianu abbrancare, aggrapparsi Tedescu mit den Krallen packen, sich festhalten.

abbrovendhàe, abbrovendhàre, abbrovennàre , vrb: aproendhare, aproennare, aprovendhare, provendai Definitzione giare o pònnere sa brovendha a is animales: in cobertantza si narat de gente puru in su sensu de giare cosa po ndh’àere calecunu acotzu o praxere Sinònimos e contràrios addascare, aescai, afrongiai Frases seo intrau a s'istadha pro abbrovendhare su cuadhu ◊ annada mala, abbrovendhandhe sa robba sero e menzanu! ◊ sos massajos in cussa funtana bi aproendhant sos boes Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu affourager Ingresu to forage Ispagnolu dar forraje, subvencionar Italianu abbiadare, foraggiare Tedescu mit Hafer füttern.

abbucài , vrb: abbucare, abbuchiare 1 Definitzione pònnere istrègios cun sa buca a cara a fundhu, conca a bàsciu, afacaos, o a buca apare (ma fintzes betare cosa a covecadura a un'istrégiu); serrare calecuna cosa, mancari no deunudotu; nàrrere cosa a unu coment’e po dhi tupare sa buca, in su sensu de dhu currègere, de dhi foedhare male, de dhu fàere citire Sinònimos e contràrios abbucaciai, abbufiare, currèzere, irmurrare, iscontroriare / serrai / covecare, inconchinare, rebbucai Maneras de nàrrere csn: abbucai sa porta = tambàrela unu pagu; abbucare un'àidu, un'abbertura = tupai, serraidhus; abbucai su lentzoru = furriàrendhe unu pagu a subra de s'àtera cuguzura, in conca de letu; abbucaisí = rúere a buca a terra, nadu prus che àteru de isterzu; abbucai su sèmini = carrarzare su sèmene betadu in sa terra arada Frases nau ca mi nci abbucu a mari chi m'intendu nai "presoni"! ◊ prima ndi est ampuau e apustis si nci est abbucau a iscabiossu ◊ abbuca totu a su cadhaxu! ◊ dèu dep'iap'ai tocau calancunu mucioni e sa pingiada de su trébini si ndi fut abbucada a terra 2. in su cunzadu bi at àidos de abbucare, no b'intret bestiàmine ◊ abbuchedhu bene cuss'àidu, ca sas albeghes podent repítere! 3. su babbu fiat murrungendi e abbuchendi su fillu ◊ su coronellu si ndh'est fichidu e cun boghe alterada l'at abbucadu ◊ dego no ndhe aio cosas de mi nàrrere tue, e mancu commo as de mi abbucare! ◊ si istat bona dh'aiat abbucada canno dh'at intesa faedhanne male! ◊ sa sorre si est posta a fàere sa maca e su frade dh’at abbuchiada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tancer, rabrouer Ingresu to reproach Ispagnolu colmar, caerse de cabeza, reprochar Italianu abboccare, cadére a tèsta in giù, rimbrottare Tedescu umkippen, mit dem Munde fassen, anlehnen, ausschimpfen.

abbuciconài , vrb: buciconare Definitzione pigare a bucicones, a cropos de púngiu Sinònimos e contràrios acatzotai, apugnigosai, apuinare, apunzare, burtzigare Frases si funt abbuciconaus paribari Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu donner des coups de poing Ingresu to punch Ispagnolu pegar una piña Italianu cazzottare Tedescu mit Fäusten schlagen, boxen.

abburràre , vrb rfl Definitzione afundhare in s'abba, in su ludu o fintzes in àteru (es. in su cundhimentu) Sinònimos e contràrios abburgare, infangaciai / abburrigare Frases custa cosa che dh'abburro in su putzu ◊ che apo abburrau sa manu in su lavamanu de s'abba 2. poniant sa panceta in su fumu e abburrànt sa mustela in s'aghedu Ètimu spn. embarrar Tradutziones Frantzesu se crotter Ingresu to muddy Ispagnolu enlodar, enfangar Italianu infangarsi Tedescu sich mit Kot beschmutzen.

acentài, acentàre , vrb Definitzione pònnere s'acentu Tradutziones Frantzesu accentuer Ingresu to accent Ispagnolu acentuar Italianu accentare Tedescu mit Akzent versehen.

acioladúra , nf Definitzione imbullitadura, su pònnere is bullitas a is iscarpas Sinònimos e contràrios acioadura, intzoadura, puntzadura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cloutage Ingresu nailing Ispagnolu el embrocar Italianu imbullettatura Tedescu Beschlagen mit Zwecken.

aciolài , vrb Definitzione pònnere is aciolus, pònnere is bullitas a su fundhu de is botinos Sinònimos e contràrios acioae, atacitai, imbullitare, intzoare 2. portat is crapitas acioladas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu clouter Ingresu to nail Ispagnolu embrocar Italianu imbullettare Tedescu mit Zwecken beschlagen.

aciopài , vrb Definitzione atzitzare is canes, su dhos mandhare a mossigare a ccn. Sinònimos e contràrios alluscai, ateneae, atiare, auntzare, incidai, inciulai, insissiligai, intzullire, tzuntzullare, ubetzare | ctr. caciare Tradutziones Frantzesu pousser, exciter Ingresu to instigate Ispagnolu azuzar Italianu aizzare i cani Tedescu hetzen (auf, mit Akk.).

acollàda , nf: acollara Definitzione su giare un'ispinta, su fàere fortza a cropu o totus impare Sinònimos e contràrios acirrada, afracada, assuprida, colpu, imberta, impédhida, incollada, ispinta, lómpia Maneras de nàrrere csn: dhi at donau un'acollada!… = l'at fatu un'assuprida!…; un'a. de àcua = una bufada manna de abba, acirrada Frases s'aradu tichirriaiat a donzi acollada forte de su giuo ◊ at pigau un'acollara in sa vetura e de sa dí at cumentzau a sciolloriai ◊ dhi at donau un'acollada, in s'oru de su mari, e ci dh'at ghetau a s'àcua ◊ toca, mulleri mia, ca est s'úrtima acollada! 2. torrat a domu, pigat sa cullera e via àteras duas o tres acolladas de cudha cosa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu poussée occasionnelle Ingresu push with the shoulder Ispagnolu empujón Italianu spintóne, spallata Tedescu heftiger Stoß, Stoß mit der Schulter.

acorriatàre , vrb Definitzione fàere tzacurrare is dentes; fàere corriatzu Sinònimos e contràrios arrodare, titiriscare, tzacarrai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grincer Ingresu to grind Ispagnolu rechinar Italianu digrignare i dènti Tedescu fletschen (animalis), mit den Zähnen knirschen (cristianus).

acresuràe, acresurài, acresuràre , vrb Definitzione serrare a cresura, isserrare Sinònimos e contràrios acrisionai / acorrae 1, inserrai Frases tancaus de bentu apu a cuncordai, tancaus de bentu acresuraus de amori! ◊ ant acresurau sos àidos 2. cambiamentos de umore e tristuras l'abbandhaint dae sa zente, acresuràndhela in d-unu mundhu suu Terminologia iscientìfica srr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu clore de haies Ingresu to fence (in) Ispagnolu rodear con setos Italianu assiepare Tedescu mit Feigenkakteen (meist), Büschen u.s.w. umzäunen.

acuguciài , vrb: acugusciari, acugutzai Definitzione ammontare sa conca cun cugudhu o àteru, carragiare deunudotu, fintzes cuare; rfl. èssere in s’ibertu de calecuna cosa, apitare, acostire in s’idea de dhi giare cosa Sinònimos e contràrios acapuciai, acubudhare, acucullai, acucutare, acugudhai, acurruxonai, incugudhai Frases est noti de frius, noti de cilixia: trista e sola pipia si acugúciat in foras ◊ si est acuguciau in su letu, no biemu nudha! ◊ si no ti acugúscias ti fait mali, ca est fendi frius ◊ cudh'ómine si est acugutzau in su crucuzone prus cuau e si est ammuntau 2. no ti acugucis ca tanti no est cosa po tui! ◊ si fiat acugucendi, candu at biu ca dhoi fiat cosa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu encapuchonner Ingresu to put a hood on Ispagnolu encapuchar Italianu incappucciare Tedescu mit einer Kapuze, bedeckt.

acumbeniàre , vrb: cumbeniare Definitzione pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo Sinònimos e contràrios acumbenentziare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu doter un appartement de tous les conforts Ingresu to have, to provide oneself Ispagnolu regalarse comodidades Italianu avére o provvedérsi di tutte le comodità Tedescu mit allem Komfort versehen.

afenàre , vrb Definitzione abbrovendhare a fenu; immalaidare, portare sos fenos Sinònimos e contràrios incubae Frases teniat de múrghere bacas e berveghes e de afenare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu affener, contracter la strongylose Ingresu to feed on hay, to catch strongylosis Ispagnolu dar el heno, coger la strongilosis Italianu affienare, contrarre la strongilósi Tedescu mit Heu füttern, sich die Strongyloidosis zuziehen.

afiorizàdu , agt: afrorigiau Definitzione fatu a frores, totu froriu (nau de pintadura) Sinònimos e contràrios froreadu Frases custa chiterra est tota afiorizada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu orné Ingresu adorned with flowers Ispagnolu floreado Italianu infiorato Tedescu mit Blumen geschmückt.

afitianàe, afitianàre, afitinàre , vrb: fetianare Definitzione abbitare a fitianu, meda, a ccn. logu o a calecuna cosa, a comporare Sinònimos e contràrios abbitai, abesare, atravigare, imbisciare, trassigiai Frases sos pastores che gighiant sa robba onzi sero a ue fit afitianada ◊ no ti afitianes a cussu cumpanzu ca ti giughet a s'isperdísciu! ◊ sos brufularzos si sunt afitianados a sos úlumos, pro corcare (Q.Falchi)◊ sunt tropu afitianados a su male! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fréquenter Ingresu to frequent Ispagnolu frecuentar Italianu frequentare Tedescu verkehren mit, verkehren in.

afrochedhàre , vrb: afrochillai, afrochillare Definitzione pònnere frocos, fàere bella una cosa ponendhodhi frocos, fetas Sinònimos e contràrios aflochitai, frochillare, imbitai, infiochitare Frases su tempus ti at afrochillau de scabudu! (D.Erriu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu enrubanner Ingresu to beribbon Ispagnolu adornar con lazos Italianu infiocchettare Tedescu mit Schleifchen schmücken.

aggripiài, aggripiàre , vrb Definitzione aferrare cun is ungas comente faent unos cantu pigiones, furare, leare sa cosa angena cun sa fortza; su si mantènnere o aferrare a calecuna cosa Sinònimos e contràrios abbrancai, acafai, afarcai, afarrancae, aggarrai, isculpire / aferrai, aggantzare 2. disisperau, iat circau de s'aggripiai a cancuna cosa, a un'iscusa, a una pregunta chi no connosciat e istentàt a dhu sorighí Ètimu ctl. agripar Tradutziones Frantzesu agripper, attaquer Ingresu to assail, to grab Ispagnolu agarrar Italianu ghermire, aggredire Tedescu mit den Krallen fassen, überfallen.