Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

abbanàsu , nf Definitzione su mucu isabbisabbi, pagu cagiau de pàrrere abba, chi bogat su nasu arremadiau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coryza, écoulement nasal, rhume Ingresu snot Ispagnolu moco Italianu secrezióne nasale da raffreddóre Tedescu Nasenschleim.

abbandhàre , vrb: abbandhiare Definitzione pònnere o lassare abbandha, a una parte (fintzes po chistire) Sinònimos e contràrios apaltare, assolae, chirrare | ctr. abbamare, amedhare, aunire Frases pro èssere segura cussa cosa cheret abbandhada ◊ daghi sas fozas de su fiore si abbandhant, in tzertas àrbures, abbarrat su frutu ◊ oriolos mannos ant ghiadu sa zente marranera e pro cussu, pesso, sunt tucados abbandhendhe sa preítia chena pore de arguais ◊ abbandhatiche! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mettre de coté, s'écarter Ingresu to withdraw to put aside Ispagnolu apartar, poner aparte Italianu métter da una parte, appartarsi, estraniarsi Tedescu zur Seite legen, sich zurückziehen.

aciólu , nm: aciou, anciou Definitzione genia de púncia, prus che àteru curtza e a conca cucurúcia po imbullitare botinos, o fintzes longa po apicare cosa Sinònimos e contràrios bullita, inciou, tzou* Maneras de nàrrere csn: no fait a ndi fai ni ferru e ni aciou, de unu = no fait a si ndi pònniri meri, faghet su chi li paret, no ponet mente; tocau de aciou = nadu de animale, chi l'ant tocadu sa carre bia cun su tzou ferrèndhelu (nadu de unu, chi andhat a istontonadas de s'imbriaghera) Frases candu ghetu teulara dèu, seu sempri mellus de tui candu ponis aciolus a is butinus! ◊ mi parit de intendi in is ossus s'arruina de is acious ◊ immoi noxis che un'aciolu 2. sa ghitarra mia est apicada a s'aciolu 3. ses unu bribanti segau de cresci, no ndi potzu fai ni ferru e ni aciou! ◊ it'aciou nd'at fatu de cussa cristiana?! Terminologia iscientìfica ans Tradutziones Frantzesu broquette, semence Ingresu tingle Ispagnolu broca, clavo baladí Italianu bullétta, chiòdo da maniscalco Tedescu Zwecke, Hufnagel.

acíva , nf: atziva Definitzione totu is trastos de una cojuada noa Sinònimos e contràrios asciugàriu, pannamenta Frases còmpora cantu cheres note e die: arrecadas, collanas e acivas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu trousseau de jeune fille Ingresu trousseau Ispagnolu ajuar, equipo Italianu corrèdo da spòsa Tedescu Aussteuer.

aggangrenadúra , nf Definitzione su cangrenare, su mòrrere de sa carre pudrigandho, faendho in matéria; su inteterare chi si faet po su fritu Sinònimos e contràrios cangrena / cancaramentu Terminologia iscientìfica mld Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu gangrène, rigidité Ingresu gangrene, stiffness deriving from an excess of cold Ispagnolu gangrena, entumecimiento Italianu cancrèna, rigidità articolare da fréddo Tedescu Brand, vor Kälte gestarrte Gelenke.

apaltàre , vrb: apartai, apartare, partare Definitzione pònnere a una parte; su si giare o pònnere a una parte, su si cuare po sa giustítzia o àteru / a. unu pensamentu = bogaresiche un'idea dae conca Sinònimos e contràrios abbandhare, coigiare / abbuare, aclisare, acuae, ammagare, apatai, frànghere, impertusare, intanae, intupai, intuvedhare, istichire, istugiai Frases medas si sunt apartados e ti ant negadu provinas unu lughinzu! ◊ ahi cantu atesu mi seu apartau de bosu, Sennori! ◊ propongu de apartai dónnia perígulu de pecai ◊ no istes annuzada pro mi èssere pagu tempus apartadu ◊ ipèrradi una canna e tzoca, si sos iltrunellos si podent apaltare! ◊ cun signalis de tristesa sa Crésia apartat is fielis de is allirghias de su mundu 2. si est apartadu ca lu sunt chirchendhe sos carabbineris ◊ s'amante a ue si est apartada? Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu mettre de côté, se réfugier Ingresu to put aside, to shelter Ispagnolu apartar, refugiarse Italianu méttere da parte, accantonare, rifugiarsi Tedescu beiseitelegen, sich flüchten.

arrenulliósu , agt, nm Definitzione chi o chie est de pagu contu Sinònimos e contràrios burribburri, istrisintzu Frases arrenulliosu, gei megas de ndi nai de cosa!…◊ ma càstia cust'arrenulliosu de piciochedhu!… Tradutziones Frantzesu insignifiant Ingresu insignificant Ispagnolu insignificante Italianu insignificante, da nulla Tedescu unbedeutend.

bagnèra , nf: banniera Definitzione bartza, o fintzes istrégiu mannu po fàere bagnu, po pigare cosa Sinònimos e contràrios cardaja 2. immou portaus s'àxina a bagneras e su suci no si perdit ◊ apu postu sa cóciula in sa bagnera Terminologia iscientìfica stz Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu baignoire Ingresu bathtub Ispagnolu bañera Italianu vasca da bagno Tedescu Badewanne.

ballòna , nf: balona Definitzione tira de cosa, coment'e unu collu, chi si ponent is preides in su tzugu Sinònimos e contràrios cuégliu Terminologia iscientìfica prdc Ètimu ctl. balona Tradutziones Frantzesu col romain Ingresu clerical collar Ispagnolu collarín, alzacuello, gorjal Italianu collare da prète Tedescu Kollar.

bolàdiga , nf, nm: bolàntiga, bulàdiga, bulàdigu Definitzione arangixedhu arrúbiu, samucu de cogas, genia de matighedha a linna modhe, frutighedhu toscosu bonu fintzes po meighina Sinònimos e contràrios sambinzu Terminologia iscientìfica mt, Euonymus europeus Ètimu ltn. volaticus Tradutziones Frantzesu bonnet de prêtre, bonnet carré Ingresu priest cap Ispagnolu bonetero Italianu berrétta da prète Tedescu Pfaffenhütchen.

boltédhu , nm: bultedhu, burtedhu 1, bustedhu, ortedhu Definitzione aina po segare de pigare a una manu, impreau mescamente in coghina e in sa mesa: si narat fintzes a sa lepedha / min. bultedhutzu Sinònimos e contràrios gortedhu*, leputzedhu, lipedhu / arrasoa Frases cussu trau giughet sos corros che boltedhu! ◊ lassat istare canna chi fit seghendhe e bustedhos e si tucat a domo Terminologia iscientìfica ans Tradutziones Frantzesu couteau Ingresu knife Ispagnolu cuchillo Italianu coltèllo da tàvola Tedescu Tischmesser.

bragnócula , nm Tradutziones Frantzesu un bon à rien Ingresu a nobody Ispagnolu hombre de nada Italianu uòmo da nulla Tedescu Null.

brúvera, brúvora, bruvúa, brúvula, brúvura, bruvúra , nf: búfura, búlvara, búlvera, búlvura, búrvera, burvura, búrvura, búvera, prúvara Definitzione genia de pruine chi iscópiat, impreau po fàere isprosivos, cartúcias, minas Sinònimos e contràrios dinamite, prúghera Maneras de nàrrere csn: culu de búlvera = nadu de unu, chi perdet luego sa passéssia, letranghigurtzu; andhare chei sa b., in b. = isparèssiri, andai a coment'e su fumu, in chentu e unu bículu; niedhu chei sa búlvera = píghidu; isparare a búlvara chi no tzocat = cadhigare Frases cussa roca est tosta, ma sa brúvera za la chimentat! ◊ bolat che sa búlvara! ◊ si l'at manigadu sa búrvera ◊ si no bi at búfura in sa canna su fusile no isparat ◊ mi régulo ponindhe sa bruvura, dipendhet si s'orroca est precolatza o craca 2. fit unu corvu niedhu che a sa búlvera ◊ oi ses cumenti a sa bruvura: pigas fogu illuegus! Tradutziones Frantzesu poudre Ingresu gunpowder Ispagnolu pólvora Italianu pólvere da sparo Tedescu Schießpulver.

caèta , nf: gaeta* Definitzione genia de istrégiu de is muradores po pònnere impastu trebballandho Sinònimos e contràrios gabbiassu Terminologia iscientìfica stz Tradutziones Frantzesu taloche Ingresu mortarboard Ispagnolu bandeja, batea Italianu vassóio da muratóre Tedescu Aufziehbrett.

cannamèli , nf Definitzione canna de tzúcuru, genia de canna druche bona po fàere una calidade de tzúcuru Terminologia iscientìfica rbl, Saccharum officinarum Ètimu itl. cannamele Tradutziones Frantzesu canne à sucre Ingresu sugarcane Ispagnolu caña de azucar Italianu canna da zùcchero Tedescu Zuckerrohr.

carriadòrgia, carriadòrza, carriadròxa , nf: carriatòglia, carricatorja, carrigadorja, carrigadroxa, garriatòglia Definitzione de is pértigas de sa bide, sa chi si lassat fintzes prus longa po bogare prus frutu; calidade de àghina bianca / est peus de unu ciliru de cerri chi no acherrat mancu una carriadroxa = (nau de ccn.) est unu culivala, no aguantat su segretu Sinònimos e contràrios barriadorza, cabidiana | ctr. codiana Frases assumancus duas carriadroxas lassaisidhas a dónnia fundu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sarment fructifère Ingresu shoot Ispagnolu sarmiento más largo para fruto Italianu tràlcio da frutto Tedescu Schößling.

cartíglia, cartíllia , nf: castíglia Definitzione iscritu de comente unu preide podet cunfessare; fintzes is paperis po isposare Sinònimos e contràrios prubbicatas 2. una giovunedha iat donau fuedhu a unu fiuru e enta pubblicau fintzas is cartíllias candu, totu a una borta, maca isbrigungira, dh'at lassau po un'àturu Sambenados e Provèrbios smb: Castiglia Ètimu ctl., spn. cartilla Tradutziones Frantzesu licence de confesser Ingresu confessor licence Ispagnolu cartilla Italianu patènte da confessóre Tedescu Befugnis, die Beichte abzuhnemen.

castagnàrza , nf, nm: castanàgliu, castanàrgiu, castanarju, castanarzu, castangiàrgiu, castannanzu, castannarju, castannarzu, castanzàlgiu, castanzarzu, castenàgliu, castennàgliu, castennalzu, castennàrgiu, castennarzu, catannàgiu, costennàrgiu Definitzione castannanzu mannu, iscoba màsciu, o màscina, e fintzes iscoba fémina: duas calidades de linna chi no faent tanti mannas, ma a cotzina grussa, bona po crabone e a fàere pipas, cun sa fògia pitichedhedha Sinònimos e contràrios cantentarzu, ghidhostra, idhostra, salina 1, salinavémina, sechintrese, túfera Frases rios e rosas intritziant tramas ismeraldinas de chercos e suèglios, lidones e castennàglios, ghiníperos e chessa Terminologia iscientìfica mt, Erica arborea, E. scoparia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bruyère Ingresu heather Ispagnolu brezo Italianu èrica da ciòcco, scópa gentile Tedescu Besenkraut.

colcorígia, colcoríja , nf: corcoricra, corcoriga, corcorija, crocorica, crocoriga, crucuiga, crucurica, crucuriga, curcuricra, culcurija, curcurica, curcuriga Definitzione crucurighedha, genia de erba chi in tempus caente si prantat apostadamente in ortu e faet a cambu longu, prus che àteru istérriu, grussu, a fògias mannas meda e unu pagu coment'e ispinosas a parte de asuta: faet duos frores diferentes (unu mascu, bonu a còere, e unu fémina, grogos) e una genia de frutu longhitu, grussu, o tundhu e grussu meda, prenu, totu prupa, de papare cotu (ma dhue at calidades chi faent mannas, sicant e faent unu corgiolu grussu e tostau e imboidadas serbint fintzes po istrégiu chi narant tzuca): segundhu sa calidade (longa) e solu po còere pitichedha, corcorigu, curcurighedhu (upm); nau in cobertantza, bociadura (po calecuna cosa: iscola, fémina), conca (prus che àteru pagu sàbia, de pagu sustàntzia che a sa crucuriga), giúmburu / crocoriga tumbàriga o tumbada = capedhu de predi, zenia de curcuriga manna fintzas de medas chilos (Cucurbita maxima); corcoriga ispagnola o arrungiosa = zenia de tzuchita becosa, cun s'ala de fora totu a porros (Cucurbita moschata); corcorija areste = melamida burda (Bryonia dioica)/ a./c. colcorígia faet upm, ma no su diminutivu -edha chi faet su pl. normale Sinònimos e contràrios carabassa, corcofica, cucutza, cuvrica, tzoca 1 / conca Maneras de nàrrere csn: torrai corcoriga = dare curcuriga, torrare su "Chi nono!" a unu chi dimandhat fémina; sa folla de sa crocoriga = padamanu, zenia de zogu Frases in cust'ortu mamma in s'istiu pienaiat córvulas de basolu, pumata e corcorigredhas ◊ apo batiu tamatas, perdinzanu e crucuriga 2. si tenia unu tanti de francus po dónnia borta chi mi apu segau sa corcoriga… fui erricu mannu! 3. dh'iat domandada ma dh'iat torrau corcoriga ◊ est beniu a mi domandai po su fillu e gei no si ndi est andau cun sa crocoriga ◊ ci ias mandau a mimi po allegai sa fémina fut corcoriga segura! 4. gioghendi a sa folla de sa crocoriga, sa manada sua a cussu chi dhi tocàt a si atacai dhu lassàt istronau! (Lai) Terminologia iscientìfica rbzc, cucurbita pepo Ètimu ltn. *cucurbicla, cucurbit(u)la Tradutziones Frantzesu courge Ingresu pumpkin Ispagnolu calabaza Italianu zucca da zucchini Tedescu Gartenkürbis.

corcofíca , nf, nm: corcovica, corcovicu, corcovriga, crucubica, corcuica, cucuvrica, curcufica, curcuvica, curcuvícia Definitzione crucurighedha, genia de erba chi si prantat apostadamente in ortu in tempus caente e faet a cambu longu, istérriu, grussu, a fògias mannas meda e unu pagu ispinosas a sa parte de asuta: faet duos frores grogos (unu mascu e unu fémina) e una genia de frutu longhitu, grussu, prenu, totu prupa (ma dhue at calidades chi faent mannas, sicant e mantenent unu corgiolu grussu e tostau e imboidadas serbint fintzes po istrégiu, a us'e ampudha, chi narant tzuca)/ picare s'arantzu o sa curcufica = tenni arrispusta bona (Chi emmo) o mala (Chi nono) su paraímpiu, e issu po s'ómine chi dimandhat fémina Sinònimos e contràrios colcorígia*, cuvrica 2. chie faedhat in conca anzena a corcovicu si fachet! Terminologia iscientìfica rbzc, Cucurbita pepo Tradutziones Frantzesu courge Ingresu pumpkin Ispagnolu calabaza Italianu zucca, zucca da zucchini Tedescu Gartenkürbis.

«« Torra a chircare