Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

elleíta, elleíte? , avb Definitzione ello e ite? = ite importat si?…, no importat si…: dhu narant coment'e pregontandho ma chentza de ibertare arresposta Sinònimos e contràrios ellea Frases elleite si sunt totu féminas, sos fizos chi at tentu?! ◊ elleite si cussa cosa si che est cota meda? antzis menzus gai! Tradutziones Frantzesu eh bien… Ingresu and then Ispagnolu ¿y entonces? Italianu beh?, e beh? Tedescu und nun?

ingranidúra , nf Definitzione su si fàere o essire matucu de su granu, su lompimentu, nau de is laores Sinònimos e contràrios ingranimentu Frases su trigu est friscu, a mesu ingranidura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu maturation du blé Ingresu ripening Ispagnolu maduración de cereales Italianu maturazióne del grano e sìmili Tedescu Reife.

insòro, insòru , agt, prn: intzoru, iscioro, issoro Definitzione de issos, de issas, de cussus, de cussas: agt. e prn. chi giaet s'idea de su possessu, coment'e agt. si ponet sèmpere apustis de su númene, no càmbiat de m. a f. e ne de sing. a pl., inditat sèmpere unu possessu de 3ˆ persona pl., si narat de gente e de cosas e si podet impreare fintzes coment'e agt. de un'avb. che a totu is possessivos po fàere unu valore prepositzionale / apustis, innanti i. = apustis, innanti de issos, de issas; de issoro = de issos; cun issoro = cun issos; sos issoro (nau de genti) = is parentis insoru; s'issoro = totu su (possessu, trabballu, cosa) de issus, de issas Frases sas domos iscioro sunt totu ammobbiliadas ◊ sos fizos issoro sunt totu cabosos ◊ sa cosa issoro est bene tenta contu ◊ su logu issoro est cussu ◊ issus tenint cosa de domu insoru 2. is duas sorris, una fiat sarta, s'àtera trabballàt in s'insoru, teniant cosa ◊ semus andhados a s'issoro ◊ innanti che faghimus su nostru, apustis s'issoro ◊ sa faina nostra est irbandhonada, s'issoro bene aténdhida 3. dèu creu ca dhu biant de passei insoru ◊ Cristos at alidadu subra issoro ◊ no poto istare sèmpere ifatu issoro ◊ si est postu in mesu issoro ◊ s'intendhent una fortza noa intro issoro ◊ sa zente at cumpresu a inue giughent idea de andhare e bi arrivat innanti issoro ◊ a inghíriu issoro bi aiat duos boes (G.Piga)◊ fuat passendu su para a pagu tretu insoru Ètimu ltn. ipsorum Tradutziones Frantzesu leur, lela leur, les leurs Ingresu their (s) Ispagnolu su, sus (agt), suyo, suyos (prn) Italianu lóro (agg. e pron. poss.) Tedescu ihr.

ischirriolàda , nf Sinònimos e contràrios iscorriada, nerbiada / ttrs. ischirriurada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup de cravache, coup violent et imprévu Ingresu whipping Ispagnolu latigazo, golpazo Italianu scudisciata, cólpo violènto e improvviso Tedescu Peitschenhieb.

isgurríu , agt Definitzione chi iat a bòllere totu issu, chi no iat a bòllere lassare nudha a s'àteru Sinònimos e contràrios allimitzidu, assuriu, inguglione Frases nara, isagherau e isgurriu: ite pretendhes, arga de muntonàgliu?! Terminologia iscientìfica ntl Tradutziones Frantzesu goulu, avide Ingresu greedy Ispagnolu ávido, codicioso Italianu ingórdo e àvido in tutte le còse Tedescu habgierig.

mètene , nm Definitzione donniunu de is ossos de s'annoigadórgiu de sa manu cun su brúciu e de su pei cun su cambúciu (s'ossu de s'angione is piciochedhos dhu ponent a giogare) Sinònimos e contràrios madrúncula 2. sas pitzinnas féminas giogaiant cun sas pupias de istratzu, a pedruschedha o a su mètene Terminologia iscientìfica crn Tradutziones Frantzesu carpe et métacarpe, tarse et métatarse Ingresu carpus (meta), tarsus (meta) Ispagnolu carpo y carpo, tarso y metatarso Italianu carpo e metacarpo, tarso e metatarso Tedescu Handwurzelknochen, Mittelhandknochen, Fußwurzelknochen, Mittelfußknocken.

nébidu , agt: néidu, népidu, népitu, níbidu Definitzione nau de truncu de mata (mannu o piticu, grussu siat o fine), chi no portat nodos, ténneru, deretu e de totunu andhare, e po cussu fintzes lisu, chentza giúmburos: nau de terrenu, chi est bellu totu in paris, límpiu; nau de persona, chi no tenet neghe, sana, chentza pecos Sinònimos e contràrios daretu, nidu 2, ténneru / nédidu | ctr. nodosu Frases as truncadu s'àrbure piús nébida ancora preustinu ◊ at norant'annos, ma est nébidu che opinu ◊ at fatu duos bellos irfilares népitos de tuntunnos ◊ carchi mandrone si fit ingulimatu a cussas raicras bellas e népitas ◊ piantas altas, népidas, fozidas, de formas variadas e istranas (F.Dore)◊ po fae iscalas de carru serbiant matas néidas de ílixi 2. est una tanca manna, totu tirrinu népitu ◊ in còscias portat is carris níbidas che s'ou ◊ sos tzeracos, canno b'at de mannicare, sa canistedha la lassant népita che agliola (A.Pau) 3. de sentidos fit fémina nébida e sana ◊ sa pitzinnia est s'istajone de sa vida piús níbida e rica ◊ che népidu cristallu istat s'aera (F.Dore)◊ su mare fit che népidu cristallu Tradutziones Frantzesu tronc droit sans nœuds Ingresu straight and smooth (trunk) Ispagnolu tronco recto y liso Italianu diritto e lìscio (fusto) Tedescu glatt, aufrecht.

peribellógu , avb Definitzione peri su logu, aifatu de su logu Sinònimos e contràrios apetotu, totube Frases at ispeigau peribellogu totus is cumpàngius ◊ mi tragat peribellogu sèmpiri de mali in peus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu partout Ingresu everywhere, here and there Ispagnolu por todas partes Italianu dappertutto, qua e là Tedescu überall.

puntilénu , agt Definitzione chi che dhi essit s'orina, su ladamíngiu, chi no ndhe poderat Sinònimos e contràrios sciagu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu incontinent (méd.) Ingresu incontinant Ispagnolu incontinente Italianu incontinènte di urine e di fèci Tedescu inkontinent.

sciscítu , nm Definitzione piciochedhu abbistu, scadrallutu Sinònimos e contràrios spiscinetu Tradutziones Frantzesu vif, alerte Ingresu lively and witty child Ispagnolu chico avispado, listo Italianu ragazzo vispo e spiritóso Tedescu munterer und witziger Junge.

sílva , nf: sirba, sirva 1 Definitzione s'iscova o truncu de unas cantu erbas (es. pisu, síndria, melone, crucuriga) chi creschent a cambu longu meda chi s'isterret in terra o si che artzat segundu su chi agatat (es. raiga): unu tempus fut fintzes su matedu, su padente Maneras de nàrrere csn: mardi de sirba = sirva, sughe sirvonina, sa sue de su porcrabu; sa sirba de sa bértula = su mesale, s'ala de mesu, tra unu fodhe e àteru; èssere a sirba sua (nadu de ccn.) = èssiri educau mali de no fai contu de su chi narant is àterus, fai comenti dhi acucat, su chi dhi parit e praxit a tostorrímini Frases sas pumatas ant fatu bonas a sirba ma ndhe sunt cumprindhe pagas ◊ su basolu zughet sa sirba gàrriga de fiore ◊ sa sirba de sa curcuriga no si che acadhat a sas àrbures ◊ custu melone est totu sirva Sambenados e Provèrbios smb: Silva, Silvas, Sirva Ètimu ltn. silva Tradutziones Frantzesu tiges des cucurbitacées Ingresu stalk Ispagnolu tallo de las cucurbitáceas Italianu fusto delle cucurbitàcee e sìmili Tedescu Stamm der Kürbisgewächse.

tàltu , nm: tastu Definitzione sabore malu, légiu Sinònimos e contràrios denga, lassada, saboi Frases s'ozu at unu tastu chi no mi piaghet, custu binu no at tastu perunu, at tastu de linna, de mufa ◊ bastat una carrada male tenta o pagu samunada a pònnere tastu a su binu ◊ una cuba, si la pienas de binu gualtu mantenet su taltu po sempre ◊ sos frutos luados mancu los podimus connòschere a su tastu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mauvaise odeur Ingresu stench Ispagnolu tufo, sabor desagradable Italianu tanfo, sapóre e odóre sgradévole Tedescu übler Geruch oder Geschmack.

tantecàntu , cng Definitzione si bit ca… est ladinu chi… : nau coment'e una cosa chi si lassat andhare, chi si cuncedet Sinònimos e contràrios aposici, cantecante, tantetantu, tanti Frases tantecantu su mòrrere est natura: curret che abba in su pendhente sou ◊ no bi andhes, como, tantecantu no serbit a nudha ◊ tantecantu est gai, fintzas si daet a bídere chi nono Tradutziones Frantzesu cela va de soi Ingresu it is plan Ispagnolu está claro que Italianu è evidènte che… Tedescu es versteht sich, daß

tracàza , nf Definitzione chistionu a isciolóriu, chentza contu e chentza cabu Sinònimos e contràrios iscantarúmene Tradutziones Frantzesu propos dénués de fondement Ingresu long and idle talk Ispagnolu parrafada, discurso vano Italianu discórso lungo, inùtile e sènza fondaménto Tedescu lange, unnütze Rede.

trajàdu , agt Definitzione chi est sicau àrridu Sinònimos e contràrios bídrinu, chídrinu Frases semus in tríulas e sa pastura est totu sica trajada Tradutziones Frantzesu très sec et aride Ingresu very barren Ispagnolu muy árido Italianu estremaménte àrido e sécco Tedescu sehr trocken.

tzurrúmbu , nm Definitzione pauria manna, timéntzia chi si provat de un'improntu, a s'ingrundha Sinònimos e contràrios acíchidu, asciuconu, assicu, assúmbridu, assústidu, isprama Tradutziones Frantzesu peur soudaine Ingresu fright Ispagnolu susto Italianu spavènto, paura violènta e improvvisa Tedescu Schreck.

«« Torra a chircare