sapíre, sapíri , vrb Definitzione
su si acatare de is cosas, su avèrtere, aferrare o ischire is cosas cun is sentidos (e fintzes solu su ischire, su cumprèndhere): s'impreat cun s'aus. èssere e àere candho est transitivu cun cmpl. ogetu (ma pigat sèmpere su pron. personale de su sugetu, est sempre vrb. prnl.)/ piciocu chi no si sapit = chi no cumprendhet, no arrexonat ca est tropu criadura
Sinònimos e contràrios
abbigiare,
acapassai,
saerare,
sagamare,
sapiare
Frases
bivis in su fogu sentz'e ti sapiri! ◊ est tzegu e no si sapit de nudha ◊ su crabaxu no si ndi est sapiu de tènniri in su tallu unu pegus allenu ◊ surdu che picu, e ite s'at a sapire?! ◊ candho si est sapidu solu, su pisedhu at comintzadu a timire ◊ no si podet isplicare su chi in coro mi sapia ◊ chi mi ndi fuia sapiu iap'a èssiri essiu! ◊ daghi si sapiat segura de no la bídere niunu, l'isganzaiat su risu, a su piciocu ◊ si fit sapia chi su maridu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ no nd'apu biu, no mi ndi seu sapiu ◊ no ti sapis chi ses irballendhe?! ◊ comente mi at sapidu assuprindhe est bénnidu a mi abbojare ◊ fostei si sapit de dogna cosa! ◊ candho si aiat sapiu sos duos ómines non los aiat connotos (G.Piga)
Sambenados e Provèrbios
prb:
su dannu peus est a no si sapire
Ètimu
itl.
sapere
Tradutziones
Frantzesu
percevoir,
être conscient,
constater,
se rendre compte
Ingresu
to perceive,
to be conscious,
to ascertain
Ispagnolu
percibir,
ser consciente,
percatarse
Italianu
percepire,
èssere cosciènte,
avvedérsi,
constatare
Tedescu
wahrnehmen,
bewußt sein,
bemerken,
feststellen.
sarracràre , vrb: assorrocare,
sarragai,
sarragare,
sarragiare,
serragare,
serregai,
serrocare,
sorrocare,
sorrocrare,
sorrogai,
sorrogare,
sorroxare,
surragare Definitzione
fàere sa boghe iscannia, grussa, pèrdere sa boghe; fàere una genia de moida, de sonu in s’ogroena e in buca torrandho àlidu candho unu est dormiu
Sinònimos e contràrios
arragai,
arrughire,
asserraxare,
assorrogare,
inserregare,
isarrogai
/
arroncai,
corroschiare,
cosconare,
currungiai,
farroscai,
roschidare,
sarrascare,
surrusare
Frases
ant cantadu fintzas a si ndhe sarragare ◊ chentza boche, sorrocraos, sichiant a bochinare
2.
coment'e unu portzedhu sorroganno, gai est su tonu de sa boghe tua!
Ètimu
ltn.
*subraucare
Tradutziones
Frantzesu
enrouer,
ronfler
Ingresu
to be hoarse,
to snore
Ispagnolu
ronquear,
roncar
Italianu
fare ràuco,
èssere ràuco,
russare
Tedescu
heiser sein,
schnarchen.
sarraxàre , vrb: asserraxare,
serraxare Sinònimos e contràrios
arragai,
arrughire,
isarrogai,
sarracrare*
Tradutziones
Frantzesu
râler,
être enroué
Ingresu
to gasp,
to be hoarse
Ispagnolu
ronquear
Italianu
rantolare,
èsser ràuco
Tedescu
röcheln,
heiser sein.
scramentài , vrb: iscalmentare*,
scrammentai,
scremmentai Definitzione
su si currègere, imparare de unu male, de calecuna cosa chi est costada meda, de unu dannu po dh'àere provau
Sinònimos e contràrios
iscadhai,
spriai
Frases
dhu bollu biri in tribbunali, tanti po dhu scramentai! ◊ candu at scrammentau cun s'àcua callenti timit sa frida puru ◊ càstia, chi no scremmentas mancu aici dèu no sciu prus ita ti nai!
2.
ómini scrammentau ómini salvau
Tradutziones
Frantzesu
se repentir
Ingresu
to reform
Ispagnolu
escarmentar
Italianu
ravvedérsi
Tedescu
sein Unrecht einsehen.
sóu , agt, prn: suo,
suu,
sú Definitzione
chi (prn. su chi, totu su chi) est, o apartenet o pertocat a issu, a issa (3ˆ pers. sing.), acumpàngiat númene mascu síngulu (ma fintzes un'avb.) e si ponet sèmpere apustis che a totu is possessivos (a/c: po fémina si narat sua, po su pl. suos, suus, suas, e candho si narat de númenes diferentes, mascu e fémina pigaos impare, cuncordat cun s'úrtimu, su chi portat prus acanta o fintzes pl. mascu; cun númene de parentella no serbit e bastat s'art. candho su nm. de acumpangiare apartenet o pertocat a su sugetu de su vrb. de 3ˆ pers., sinono si depet sèmpere precisare s'apartenéntzia (es. mammai Maria at brigadu su fizu ◊ Tzitza si ndh'est chistionada cun su maridu ◊ Boredhu at bidu su babbu ◊ Antoni fit cun su frade ◊ issu si depit presentai acumpangiau cun su babbu e cun sa mamma ◊ Cíciu non si depit iscaresci de su connau!; sinono: mammai Maria at brigadu su fizu de sa bighina); a logos, po mascu de tertza persona sing. ponent sa forma fémina (o deasi paret, ma no est): in logu sua, s'isposu sua, fillu sua (ca no narant ne sou, ne suo e ne suu/sú)
Maneras de nàrrere
csn:
su sou = sas cosas suas, su chi tenet; èssere, no èssere in su sou = èssere, no èssere in sensos, o fintzas èssere, no èssere intro de su possessu, su terrinu, sa cosa sua; batire a ccn. a su sou (chie sisiat su suzetu de su vrb., "sou" est nadu semper de cussu) = fàghere faedhare a unu, fàghereli atrogare fintzas su chi no cheret, batírelu a su chi cheret chie est chirchendhe de ischire cosa; a tempus sou = a su tempus zustu, addatu, candho andhat bene o menzus
Frases
gopai, mi fait seci in su postu sú? ◊ chie no contipizat s'anzenu no contipizat mancu su sú! ◊ mi at lassadu su líbberu sou ◊ donzunu ischit de su male sou ◊ chi dognunu potzat torrai a logu suu! ◊ sorre tua at fatu su cumandhu sou ◊ custu est a grória e onore sou ◊ est piticu su mundu cosa suu!
2.
issu si est postu in caminu e at mandhadu addananti sou paritzos discípulos ◊ innanti sou no bi aiat neune
3.
si s'est apoderada de su sou at fatu bene! ◊ si fut giai arréndiu a su fàmini, no a su suu, ma a su de Sara e de is piciochedhus (B.Lobina)◊ ite li chircas azudu candho isse no est bonu a fàghere mancu su sou?! ◊ candho unu est o triballat in su sou neune li narat nudha
4.
no cheret faedhare, ma sa giustíssia già lu batit a su sou! (G.Ruju)◊ no che at pessone chi lu potat batire a su sou! ◊ si l'isúzigo bene lu bato a su sou
Sambenados e Provèrbios
prb:
chini isperdit su suu trabballat s'allenu
Ètimu
ltn.
suus
Tradutziones
Frantzesu
son,
le sien
Ingresu
his (her,
its)
Ispagnolu
su
Italianu
suo
Tedescu
sein,
ihr.
subercài , vrb Definitzione
èssere o essire abbundhante, prus de su chi serbit
Sinònimos e contràrios
bundhare,
soberare
| ctr.
mancai 1
Ètimu
ltn.
*superc(u)lare
Tradutziones
Frantzesu
surabonder
Ingresu
to overabund
Ispagnolu
rebosar
Italianu
sovrabbondare
Tedescu
im Überfluss vorhanden sein.
supentíre , vrb Definitzione
pentzare o èssere presente cun is sensos a su chi si biet o chi s'intendhet
Sinònimos e contràrios
atinai,
atoare,
penciai
Frases
no supentit prus ◊ s'ómine, su piús no supentiat ilgadaradu a un'oru che mortu (P.Casu)◊ inoraona, ajó, ischida: apen'apena a sa boghe supentis! ◊ supenti e pesadindhe! ◊ supentit de tantu in tantu e si li movet su bultzu
Tradutziones
Frantzesu
avoir conscience
Ingresu
to be conscious
Ispagnolu
ser consciente
Italianu
èssere cosciènte
Tedescu
sich bewusst sein.
transíre , vrb: transiri 1,
trantziri 1,
trassire Definitzione
abbarrare o fintzes lassare ispantasiaos, meravigliaos meda e fintzes cun dispraxere / pps. transidu
Sinònimos e contràrios
ispantai,
trassicare
Frases
mi trasso de no mi àere avelenadu sos fiagos chi deo che apo ingullidu (G.Ruju)◊ custu fatu ancora oe trassit sa zente!
Ètimu
ctl.
transirse
Tradutziones
Frantzesu
stupéfier
Ingresu
to astonish
Ispagnolu
asombrar
Italianu
stupefare,
trasecolare
Tedescu
erstaunen,
verblüfft sein.
variài , vrb: bariare,
variare Definitzione
cambiare, fàere o essire diferente; pèrdere su tinu, diventare macu druche (no de manicómiu), àere pagu firmesa in su fàere; nau de cosa chi s'ischit, essire de mente
Sinònimos e contràrios
disvariai
/
iscasciuletare,
vacillare
/
ilmentigare,
iscadèssere
Frases
cantaint, ballaint, ridiant e variaint de cussa manera sos anneos (T.Cherchi)
2.
no apo ischidu su chi m'est costau ca fio galu in sonnos variendhe (P.Piga)◊ nd'est essiu foras de sèi e vàriat e no est cosa de ndi fai contu! ◊ candho unu est comintzandhe a variare in conca no atinat, s'arrejonu no afilat e no ghirat su faedhu
3.
lu tenia in mente ma poscas mi ch'est variadu ◊ pro no ti che variare, iscriedila, sa cosa!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
changer,
délirer
Ingresu
to vary,
to rave
Ispagnolu
variar,
desvariar
Italianu
variare,
delirare
Tedescu
ändern,
irre sein.