Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbacràsta , nf: abbagrasta, acuagrasta Definitzione s'abba chi portat s'olia e chi, candho est mólia, si ndhe iscèberat e si fúliat po chistire s'ógiu límpiu; s'abba de su giodhu, sa chi s’iscèberat faendho su butiru; nau in cobertantza, cosa de pagu valore, machine Frases pro chirriare bene s'ozu dae s'abbagrasta a sos isportinos lis cheret betadu abba budhindhe 2. tue in conca bi giughes abbagrasta, bellu meu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu eau restante du procéde de préparation des olives Ingresu water remnants of olives processing Ispagnolu oleaza Italianu àcqua residuata dalla lavorazióne delle olive Tedescu nach der Bearbeitung von Oliven oder Milchprodukten entstandene Flüssigkeit.

abboàu , pps, agt: abbuau Definitzione de abboai, abbuai; guastu de sa népide, de s'abbuera, nau de laore Sinònimos e contràrios addulliu, afrachilau, allampiau, anneuladu, calinu, chiconosu Frases su lori est abboau Tradutziones Frantzesu rabougri, niellé Ingresu for a fruit which, doesn't ripe for excess of heat, affected by smut Ispagnolu atizonado Italianu golpato Tedescu aufgrund von Hitze ungenügend gereiftes Getreide, von Brandpilzen befallenes Getreide.

afurconàu , pps, agt Definitzione de afurconare Sinònimos e contràrios abboau, anneuladu Tradutziones Frantzesu niellé Ingresu affected by smut Ispagnolu atizonado Italianu golpato Tedescu von Steinbrand befallen werden.

ammusadúra , nf Definitzione su ammusare, pònnere is musas in is brúcios arrestandho a unu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu arrestation par menottes Ingresu handcuffing Ispagnolu el sujetar a alguien con esposas Italianu ammanettaménto Tedescu Anlegen von Handschellen.

annéulu 1 , nm Definitzione su si pònnere o calare sa népide Sinònimos e contràrios anneuladura, anneulamentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu obscurcissement Ingresu dimness Ispagnolu el cubrirse de niebla Italianu annebbiaménto, rannuvolaménto Tedescu Aufsteigen von Nebel, Bewölkung.

apanedhàre , vrb Definitzione fàere panedhas, una genia de pane, fàere a bisura de panedha Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu embuer Ingresu to give the form of loaves Ispagnolu hacer pan Italianu appanare Tedescu in Form von Brotlaiben bringen.

apistichinzàre , vrb: apistighignare, apistighinzare, pistichinzare Definitzione pònnere, pigare o tènnere pistighíngiu, arreolu Sinònimos e contràrios afruscare 1, apensamentai Frases custa màzine chi li ant presentau l'at apistichinzau ◊ candho at bidu chi su pisedhu no fit torradu ancora, su babbu comintzeit a si apistighinzare ◊ si apistichinzat pro sa salute Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'agiter, être inquiet Ingresu to crave Ispagnolu zozobrar, estar intranquilo Italianu avére o méttere inquietùdine, smània Tedescu von Unruhe erfaßen werden, Unruhe verursachen.

arnài , vrb: arniai Definitzione pònnere s'arna, pàschere de s'arna Sinònimos e contràrios abbrumai, imbremigai, infarraciai, pipionire, pubujonare Frases su pruini arnat sa robba de lana ◊ su tempus at arniau su comodinu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se vermouler Ingresu to get worm-eaten Ispagnolu apolillar, carcomer Italianu tarlare Tedescu von Motten zerfressen sein.

arralàu , agt Definitzione nau de s’orrobba, chi portat sa tega, chi dh'at pàschia su bobboi Sinònimos e contràrios arnau, nastalau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mangé des mites Ingresu moth-eaten Ispagnolu apolillado Italianu tarmato Tedescu von Motten befallen.

atitonàtu, atitonàu , agt: atzitzonatu, atzitzonau Definitzione chi est niedhu de sa népide, nau de is laores Sinònimos e contràrios abburvuradu, afrachilau, allampiau, anneuladu, calinu Frases tricu, trídicu atzitzonatu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu niellé Ingresu affected by smut Ispagnolu atizonado Italianu golpato Tedescu von Steinbrand befallen.

beninàsciu , agt Definitzione nau de unu, chi est naschiu in bona fortuna, chi est de calidades bonas Tradutziones Frantzesu bien né Ingresu well-born Ispagnolu bien nacido Italianu bennato Tedescu von guter Geburt, gütig.

catedhína , nf Definitzione catzedhos medas; nau in cobertantza de su feduliu puru, de is iscolanos e àteros piticos Sinònimos e contràrios catedhàmine Frases cussa essit a ziru sempre cun sa catedhina de sos fizos ifatu ◊ su mastru fit cun sa catedhina de sos iscolanos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu troupe de petits chiens, groupe de gens Ingresu a group of little dogs, sequence of people staying behind like dogs Ispagnolu banda de cachorros Italianu insième di cagnolini, codazzo di persóne Tedescu Gruppe von Hündchen, Schwarm.

chessòne , nm Definitzione tupa manna de modhitzi Tradutziones Frantzesu maquis de lentisque Ingresu lentisk brushland Ispagnolu lentiscal Italianu macchióne di lentìschio Tedescu Niederwald von Mastixbäumen.

chimerizài , vrb Definitzione crèdere o pentzare in chimeras, in cosas chi no funt Sinònimos e contràrios bisae, chimerare, pantasiai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rêver (à) Ingresu to daydream Ispagnolu imaginar, fantasear Italianu fantasticare Tedescu phantasieren von.

ciciriópis , nf: tzitziriopis Definitzione feruledha de àinu, de casu, una calidade de feurra Sinònimos e contràrios ferulagasari, feruledhagàsina, feurrabburda, feurredha, fraudha Terminologia iscientìfica rba, Thapsia garganica Tradutziones Frantzesu thapsia Ingresu thapsia Ispagnolu tapsia Italianu tàpsia Tedescu Art von Steckenkraut.

crimizòne , nm Definitzione chedha de gente; muntone o gurdone de frutuàriu Sinònimos e contràrios tribizone, trumulloni Tradutziones Frantzesu groupe de personnes Ingresu group Ispagnolu corrillo Italianu gruppo di persóne Tedescu Gruppe von Personen.

dàe , prep: dai, dea 1 Definitzione foedhu chi si ponet ananti de númenes o pronúmenes prus che àteru inditandho s'idea de istesiare, de fàere diferéntzia (de logu e de tempus), o fintzes po inditare sa càusa / a dae Deus chi… = gràtzias a Deus chi… Sinònimos e contràrios de Frases istesiadebboche dae a mie! ◊ andhadebboche da'inoghe! ◊ dae candho che sezis? ◊ custa est cosa chi si guastat dae oe a cras ◊ da'ite si l'ant leada a si brigare? ◊ dea innoghe che depes istupare! ◊ is margianes nessunu che dhos bogat dea sa tana ◊ seo dea sèmpere amante de sa cultura sarda ◊ calecunu amigu benit dea foras ◊ issu benit dea duas a tres bortas a s'annu ◊ Nighele est grave, est dae mòrrere oe a mòrrere cras! 2. dae pisedhu a pisedha no si ndhe cumprendhet nudha! 3. a dae Deus chi sunt bibos…: no fit istau pejus si aiant àpiu bisonzu de su trapiantu? 4. est mortu dai su dispiaghere Ètimu ltn. de ab Tradutziones Frantzesu de Ingresu to, from Ispagnolu de Italianu da Tedescu von, aus, vor.

fenúciu , nm: fenucru, fenúgiu, fenugu, fenuju, fenungu, finúciu, finucru, finugu, frenucu, frenugu, frinucu Definitzione duas calidades de erba: una chi faet desesi (fenugu aresti o fenuxedhu, frinucu de sartu, a tupighedha, a mola), a fundhighedhos fines chi essint in atóngiu de s’arraighina chi abbarrat bia annu cun annu (e fintzes in is nodos de su frenuganis o canna de fenugu de s'annu innanti), bonu mescamente po ebrúgiu, cotu, de sabore forte; s'àtera (fenuju tataresu, druche, o frinucu de ortu o furisteri), chi si prantat po birdura e faet a conca manna, cun is fògias ingrussadas acanta a s’arraighina a paris a terra o fintzes unu pagu carragiau: ambas calidades chimint e faent su frore ispratu a paracu / genias de erba assimbigiadas a su fenugu areste: fenugu forti, argu o marigosu = Foeniculum vulgare ssp. piperitum; fenugu de mari o erba de santu Perdu = Chrithmum maritimum; fenugu de àcua = erba velenosa de fàere mòrrere, turgusone 1 (Oenanthe crocata); fenugu de margiani = sichiria (Ridolfia segetum) Maneras de nàrrere csn: fàghere, fai a ferru fenugu = a sa biscaina, acomenti essit essit, arrogai, distrúiri totu; cricare a ferru fenugu = chircare a perda furriada, totu bene a s'atenta; frenugu de còscia = infetu a sas ràndhulas de ímbenas Frases sas féminas ant batidu unu mànigu de frenugu ◊ si fustus cenaus cun pani, casu martzu e fenugu ◊ su minestrone chin su finucru agreste fit una cosa de drillíriu 2. cussus funt fendi a ferru fenugu: no lassant ne bidri e ne sicau Terminologia iscientìfica rbz, rbzc, Foeniculum vulgare, F. vulgare ssp. vulgare var. dulce Ètimu ltn. fenuc(u)lu(m) Tradutziones Frantzesu fenouil Ingresu fennel Ispagnolu hinojo Italianu finòcchio Tedescu zwei verschiedene Arten von Fenchel.

giogiói , nf Definitzione pistadura de un'istrinta Tradutziones Frantzesu pinçon Ingresu the sign of a pinch Ispagnolu marca de un pellizco Italianu pulcesécca Tedescu Zeichen von Zwicken.

iddoàre , vrb: ildoare, irdoare, irdogare, isdoare, sdogai Definitzione essire o bogare de pare is doas (nau de carrada); nau in cobertantza, apèrrere, bogare de pare, fàere a orrugos de su cropu o de s’orruta, nau de ccn. crepare de su tzacu o de àteru Sinònimos e contràrios cherpai, ildeossare, isdegorare, isteressare Frases mai carrada apo bidu ildoendhe ◊ est a puntu de s'irdogare che una cupa, imbriacu! 2. sa gente tostada de s'errisu agiummai si dhue iddoànt candho iant inténdiu sa cosa ◊ su coro mi si fit irdoganne dae sa gana de li nàrrere chi emmo ◊ indunindunu, iscostiànnesi che pípera, su babbu si fit irdogatu: si fint pesatas sas tràchitas de sas voches (A.Pau) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu enlever les douves, démolir, écraser Ingresu to smash, to unstave Ispagnolu quitar las duelas, romper, destrozar Italianu sdogare, sfracellare, sfasciare Tedescu die Dauben entfernen von, zertrümmern, zerbrechen.