cètra , nf Definition
genia de aina manna po sonare, a cordas
Scientific Terminology
sjl
Translations
French
citole,
cistre
English
cither
Spanish
cítara
Italian
cétra
German
Zither.
céu célu
cévulu , nm: (su c. = nr. suxévulu) Definition lissa manna, cussa chi portat is oos adatos po fàere sa butàriga (est una sachita chi si ndhe segat e si ponet in sale unas cantu oras) Synonyms e antonyms lissa Sentences su cévulu fémina portat is ous po fai sa butàriga.
che , avb: chei,
chi 3,
nce Definition
avb. de logu indefiniu, no sèmpere reale (pentzandho a unu innanti e a unu apustis de su èssere de una cosa): prus che àteru inditat istesiamentu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est), ma fintzes logu inue unu est: postu apustis de unu vrb. in impr. e totu a unu chentza àteru elementu (es. prn.) si fúrriat in chei e inditat sèmpere logu apresu a chie est foedhandho e a bortas si ponet totu a unu fintzes cun àteru avb. de logu (es. cudhàeche); a logos, si portat aifatu su pron. pl. lis, narant chis: candho che agabbat de múrghere che acósiat sos mojos e bi chis betat sas pedras (C.Frau)◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu (che lis = bi chis)/ a./c.: sa /c/ de cuménciu de custu che no càmbiat mai sonu agatandhosi apustis de vocale: za ch'est = nr. zachèste, ti che fist aviada = tichevíst aviada, mi che cheria cue = michegheriagúe (ma, comente si podet bíere, lassat cambiare sonu a sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi portat ainnanti, giustu segundhu sa régula de is cuns. mudòngias); andhare, bènnere, torrare a che unu (nau sèmpere de gente)= anch'e unu, a su logu aundi est ccn.
Synonyms e antonyms
abinche,
ci
Sentences
si no si lu tentant, che lis furant su bestiàmine ◊ su culurgione dhu faet mannu: prus de deghe no che ndh'istat in su canistedhu! ◊ che li ant segadu s'anca ◊ si che at béndhidu totu ◊ custu che lu leo a domo ◊ che so pigadu in montes ◊ ch'est essidu in América ◊ no ti che fist aviada? ◊ che li so andhadu acurtzu ◊ mi ch'est fuidu de manos ◊ bogachelu a fora! ◊ noche tucamus a sa festa ◊ so andhendhemiche a domo ◊ mi che ghiro a bidha ◊ che la frundho cantu mi andhat sa manu ◊ una mama preghendhe at isperadu pro unu fizu rútuche in su putu (G.Fadda)◊ torrachei a mi agatare! ◊ benichei candho cheres, a domo! ◊ intrachei linna, a su fogu!◊ su pane si faet còghere in su colostru fintzas a chi dhu suspiri ◊ bisonzat de chi dha bogare a fora! ◊ - it'ora ch'est? - che sunt sas bàtoro!
2.
su chi ses chirchendhe ch'est ◊ fradile tou si ch'est bidu? ◊ in custa domo abberichei a cambiare s'ària! ◊ inoghe sunt triballendhechei ◊ lu so aisetendhe ma no si ch'est bidu ancora ◊ sa pisedha che àltziat in s'iscala ◊ che colat tempus meda faghindhe custa cosa ◊ che a issa no nce n'aiat àtera! ◊ si no che fut istada sa mama, su pipiu no aiat ischípiu ite fàere ◊ mi che cheria cue!◊ amamia fintzas a candu no mi chi morzu
3.
su pane si ch'est intostadu, s'abba si ch'est sica, su fogu si ch'est mortu e sa linna agabbada, su nie si ch'est sortu, che ant iscontzadu sa domo ◊ cumpresa che l'as! ◊ apo a godire candho che so mortu (L.Loi)◊ si ch'est faghindhe tardu ◊ non che arrennessiat mancu a che bogare faedhu
4.
menzus chi sias vénniu tue a che mene ◊ fit cumbintu de andhare a che fémina onesta (G.F.Sedda)
Etymon
ltn.
hinc(e)
Translations
French
y,
en
English
there
Spanish
allí,
ahí,
de él (de ella,
de ellos,
de ellas),
de eso
Italian
ci,
ce,
ne (avverbi di luogo)
German
dort.
che 1 , prep: chei 1,
chi Definition
prep. chi s'impreat ponendho paragones, coment'e medindho una cosa cun s'àtera; si su cunfrontu est inditau cun d-unu verbu, sa prep. dh'acumpàngiat unu chi, foras chi siat unu pps.; si custa prep. portat fatante un'art. det. o un'agt. o prn. dimustrativu si fúrriat in chei (es. bonu chei su pane, niedhu chei su pighe, mannu chei custu, artu chei cussu, chei cudhu); in sa forma che, si portat a denanti foedhu chi cumènciat cun cunsonante, custa a su contràriu de sa régula no càmbiat sonu e antzis si afortit (es. biancu che nie = nr. chenníe, feu che cane = checàne, faghet che tue = chetúe, rànchidu che fele = chefèle, pregare che santu = chessàntu, fragat che cibudha = checibúdha): est s'efetu de sa cng. ET de quo + et chi dh'at ingenerada; ma, a su contràriu de su che avb., càmbiat sonu sa /c/ sua de cuménciu candho si agatat apustis de vocale (es. feu che cane = nr. feughecàne, pregare che santu = pregareghessàntu). a/c.: su che prep. no arresurtat mai de dh'apostrofare; in camp. po fàere paragones s'impreat prus pagu – e si che podet furriare a chi –: si narat de prus comenti a, coment'e
Synonyms e antonyms
cantu,
comente
Sentences
est prus mortu chi no biu ◊ mezus in su letu chi non in presone ◊ isse est che a tie ◊ che deo si deviat sonniare chie no ischit it'est timire! ◊ e chie che a tie a note faghet bídere che a die? ◊ est sachedhosa chi ègua de preri ◊ no bi at àtera prendha chi incantat che a issa ◊ che inoghe in cudhane lassat fama bella ◊ fúrriat che dae balla ◊ isse est chei sos àteros ◊ is autoridadis fascistas fiant isceti su còmudu insoru tratendu is àturus chi àliga (B.Lobina)◊ nosu no seus chi a tui ◊ a candho intendho un’iscracàgliu che de una fémina
2.
bi restei male che chi mi aeres betadu abba calda ◊ faghide che chi siedas babbu meu! ◊ so inoghe che chi mai mi ndhe essere andhadu ◊ fia tílciula tílciula de suore che chi ch'essera ruta in unu poju ◊ custa cosa est che chi no la gitas!
3.
lu so bidindhe che segadu, che rutu, che fatu, lu tenzo che mortu, che pérdidu
Etymon
ltn.
quo et
Translations
French
comme
English
how (much),
as
Spanish
como
Italian
cóme,
quanto
German
wie,
wie viel.
chèa cèa
cheàre , vrb Definition fàere su cheinzu, fàere is canales (cheas) po pastinare bide a bíngia noa.
chèba , nf: chéiva,
chelva,
chélvia,
cherba,
cherva,
cherve,
chérvia,
chesva,
cheva,
cheve,
chévia,
crea,
creba,
creva,
gherba Definition
orrugu mannu e tostau de terra comente essit arandho (o marrandho) candho sa terra no est de bonu farigu, candho est tostada / segare sa creva = iscrevare, sleorai
Synonyms e antonyms
bàldile,
ibbàldula,
iscreva,
lea,
léura,
liutza
/
cdh. chébbia
/
terra
Sentences
su sèmene si ch'est mortu in sa chelva ◊ a tota die apo boltuladu chesvas in su barvatu ◊ su lentore iscruat sa crea ◊ s'aradu boltat chelvas e perdas ◊ sas arvuritas si bogant cun d-una chérvia de terra arrampiada a sas raighinas pro no lis nòghere su tramunonzu
Surnames and Proverbs
smb:
Cherba
Etymon
ltn.
gleba
Translations
French
motte
English
clod
Spanish
terrón
Italian
zòlla
German
Erdscholle.
chebúdha , nf: achepudha,
chepudha,
chibudha,
chipudha,
cibudha,
gebudha,
tzibudha Definition
genia de erba (upm) chi si prantat po cundhimentu, de sabore forte, ispirtidhosu, fragosa meda crua: faet a conca grussa e tundhatza totu a pígios, su primu annu, ma su segundhu sa conca prantada faet su frore e su sèmene / in sa chibudha si podent distínghere: unu matucone de arraighinas, sa conca totu a pígios grussos (títulas), lisos a parte de fora e cun àteru pigiolu finedhedhu (làpara) a parte de aintru, su tzugu, is fògias a bisura de canna chi faent andhandho e faendhosi prus fines in punta / crezes de chibudha: bianca, ruja; chibudhita, ciudhita = cibudha pitica a conca, ma fintzas pranteri po fai cibudha noa; cibudhu mascu = chibudhone
Synonyms e antonyms
cdh. ciudha,
ttrs. tziodha
Idioms
csn:
unu trugu de chibudha = unu fundu, candu est prantada su primu annu e no at ancora fatu sa conca, o sempri foras sa conca; cibudha a grillu = tudhida, intzeurrada, trugu de chibudha, su chi bogat sa conca torrada a prantare; chibudha de sèmene = conca de chibudha chi si prantat pro bogare su sirione, fàghere su fiore e su sèmene; abarrai a cibudha de sèmini = abbarrare baghianu/a; èssiri conca de cibudha = cosa de pagu zudu, bàlere pagu; cumprèndiri allu pro cibudha = leare una cosa pro un'àtera; andai allu e torrai cibudha = lassàresi cumbínchere de un'àteru cun tropu fatzilidade, no zúghere frimmesa; portai pillus prus de sa cibudha = èssere pizàdile, fartzu, chi cuat semper carchi cosa; cibudha de su margiani = carilloni, iscrareu (nadu gai ca zughet sas raighinas russas); pisci cibudha = zenia de pische ("cepola rubescens")
Sentences
sa chibudha cun s'arveghe a budhidu non devet mai mancare ◊ pro totu cussu brou bi cheret duas chibudhas mannas ◊ pongu cuàturu cibudhas e unas cantus patatas a còiri arrustu in su farivari ◊ in cuss'iscra ocannu bi at essidu mesu cuintale de chibudha
2.
cussus de pulítica no ndi cumprendint una cibudha! ◊ cojadí, sinuncas abarras a cibudha de sèmini!
Scientific Terminology
rbzc, cndh, Allium cepa
Etymon
ltn.
cepulla
Translations
French
oignon
English
onion
Spanish
cebolla
Italian
cipòlla
German
Zwiebel.
chebudhàu , nm, nf: cibudhada,
cibudhau Definition
papare de chibudha, fatu cun chibudha meda
Scientific Terminology
mng
Etymon
srd.
Translations
French
oignonade
English
onion stew
Spanish
cebollada
Italian
cipollata
German
Zwiebelgericht.
chèca , nf Definition
tzacada o segada in sa carre; sa carre chi torrat a crèschere e su singiale chi abbarrat de una segada o de una freadura sanada
Synonyms e antonyms
feria,
ferta,
nésica,
secada,
trapada
Sentences
zuco sas manos pragadas de checas fungudas
2.
sos annos sunt colandhe dassàndheli sa checa in sas palas ◊ at dassau sa checa intro de su coro de chimbe orfanedhos isetandhe debbadas de bíere su babbu ghirandhe ◊ isse pintat dannos e checas de sa gherra
Translations
French
cicatrice
English
scar
Spanish
cicatriz
Italian
cicatrice
German
Narbe.
checadúra , nf Definition
sa sanadura de una segada, de una ferida
Synonyms e antonyms
crusadura,
nesicadura
Etymon
srd.
Translations
French
cicatrisation
English
cicatrization
Spanish
cicatrización
Italian
cicatrizzazióne
German
Vernarbung.
chechéi , nm: chechi Definition
in su foedhóngiu de is pipios, su ladamíngiu, cosa bruta bastat chi siat
Synonyms e antonyms
cacai
Translations
French
caca
English
shit
Spanish
caca
Italian
caca
German
Kacke.
chéchi chechéi
chechinàre , vrb: chichinare Definition
foedhare achicandho, nàrrere is foedhos a arrogus e a mússius, cun dificurtade po difetu
Synonyms e antonyms
achicai 1,
cocojare
Sentences
candho timiat, su pitzinnu no resessiat a ispricare paràula e si poniat a chichinare ◊ cun sa tremuledha li at nadu, chichinandhe, de s'ispozare
Etymon
srd.
Translations
French
bégayer
English
to stammer
Spanish
balbucear,
tartamudear
Italian
balbettare
German
stottern.
chéchinu , agt, nm Definition chi o chie achicat foedhandho Synonyms e antonyms achichiadore, limbicheche, limbidentu, limbitróchinu Etymon srd.
chéci , cng Definition checi chi… = coment'e chi… Sentences si càstiat in s’abba checi chi siat ainnanti de un'ispligu.