L, l , nf: (ella) Definition sa de úndhighi líteras de s'alfabbeto si ponet po sonu laterale alveolare, aintru de foedhu a sola si est po sonu lébiu /l/ [l] (che in ala, bolu, càule, celu, fàula, gala, mela, néula, olia, palita, sole, súlidu, téula) o a dópiu po sonu forte/longu /ll/ (che in alligru, allu, balla, bellu, callare, dillu, ello/ellus, follu, lolla, milli, múlliri, ollu, piciocalla, tallu): custa diferéntzia po su prus marcat unu significau diferente (es. alenu - allenu, belu - bellu, calau - callau, colu - collu, filu - fillu, galu - gallu, malu - mallu, pala - palla, tela - tella), ma no est sèmpere (es. ancalita e fintzes ancallita, bòliri e bòlliri, sciala e scialla, sulenu e sullenu, e àteros chi funt unu matessi foedhu); a logos sa /l/ lébia che dha fúrriant a /b/ lébia [β] (calai - cabai, caloru - caboru, mali - mabi, mela - meba, olia - obia, sali - sabi, soli - sobi). Coment'e símbulu si ponet cun su puntu l. po litru, longària, línia; sa L balet po chimbanta in is números romanos.
la , prn: dha* Definition
prn. fémina de 3ˆ p. o de cosa (pl. las), fintzes chistione o cosa no tanti precisa: impreau sèmpere coment'e cumplementu ogetu po cosa nomenada innanti (sinono si arrepitit su cuncetu o inditat chistione genérica, es. mi la so timindhe/so timindhemila), andhat bene iscritu abbandha de su vrb. candho si narat innanti de custu (la leo, la ponzo, mi las lasso), ma nau apustis andhat méngius iscritu totu a unu, enclíticu, fintzes cun calecun'àteru elementu, mescamente avb. (leamila!, so poníndhela, batimindhela!, so lassèndhelas)
Sentences
a cussa zòvana la cherent a cojare ◊ at bidu una bella zòvana e si la fit abbaidendhe che macu! ◊ la fato deo o la faghes tue custa faina? ◊ e fàghela tue! ◊ cramandhela, a fiza tua! ◊ a fiza tua cramadindhela ca est in ziru!
2.
como la serro, ca so timindhe de ti àere feridu cun custu lastimosu cantu ◊ chie male la pensat peus la faghet ◊ agàbbala! finimila! ◊ ma za fis timindhedila, za! ◊ - Cantendhedila? - Cantendhemila! ◊ a ti faedhare s'ingresu cherias? ispuligadila, como!◊ che amus bidu a Pascualinu falandhe cuntentu che pasca e fruschiandhesila ◊ custa cosa leamichela! ◊ su mànigu chi nos amus leadu a campu no nos l'at fata e semus abbarrados tota die famidonzos!
Translations
French
la
English
her
Spanish
la
Italian
la
German
sie,
es,
ihn.
la 1 , nm Definition sonu e sinnu, sa de ses notas musicales.
làba! , iscl Definition càstia!, abbàida! Synonyms e antonyms lah!, labai! Sentences ma laba arratza de puntighedha fini, custos botinos, raju! ◊ laba ite bella picioca chi ti ses fata!
labàda , nf Definition su labare; genia de nassàrgiu Synonyms e antonyms samunada / messalzu Etymon srd.
labadógiu , nm: labadorju, lavadorzu Definition logu inue si sàmunat o fatu adatu po samunare orrobba Synonyms e antonyms samunadolza Etymon srd.
labadòra , nf: lavadora 1 Definition fémina chi sàmunat s'orrobba; fintzes màchina chi faet sa matessi faina Synonyms e antonyms lavandera, sabunadora, sapunera Sentences sos lapiolos fummiandhe inditant intas a largu ca incue in su riu bei sunt sas lavadoras ◊ a lavadora bona mai preda at mancadu Etymon srd.
labadórju labadógiu
labadròxa , nf Definition sa fune de su postabbaderi po ghiare is cuadhos treulandho.
labàdu , agt: lapatu 1, lapau Definition nau mescamente po pegus brebeghinu (ma fintzes de àteru animale), chi giughet unu cricu o marcu de diferente colore a inghíriu de is ogos; nau de persona, chi est tocau a conca Synonyms e antonyms babbalocu, carbàgliu, disapiadu, gingiorre, scimpri, tolondro, tontu Sentences sos canes lapaos nanchi no si lassant prèndhere chin sos berbos… ◊ sos fizos de sa cane giuchent tratos rujos, trinos e lapatos (G.Farris) 2. cussu labadu de Pitzente in su negússiu est a betiapare cun su frade (G.Ruju).
labadúra , nf: lavadura, lavatura Definition su samunare; s'abba bruta de su samunóngiu (fintzes de istrégiu brutu de cosa de papare) Synonyms e antonyms samunadura 2. bufamus binu, no comente a bois labadura! ◊ si est bagnatu in sa lavatura de sos pratos ◊ su porcu no cheret lavadura, petzi fae! Etymon srd.
labàe!, labài! , iscl: lobai,
labei Definition
est vrb. chi si ponet solu in forma de impr. o cong.: lah!, laba!, leba!, lebit!, labai!, allabai!, lebat!, lebint!, leit!, allà!, po mòvere o pedire s'atentzione de s'àteru
Synonyms e antonyms
abbadiai,
annotare,
apompiai,
castiai,
mirai
/
allapat!,
lage!
Sentences
lah su chi at basau sa coa de su cuadhu! ◊ labai it'arrori mau! ◊ labaidha, dhu prandit, s'ómini, cussu pagu pagu de minestra!…◊ acostai a sa màchina, labai, aràngiu baratu portaus! ◊ e labai bèni ca dèu si dhu nau ◊ tzia Maria, iscusimí, lebit, si dh'apu fata dispraxi! ◊ labai, piciocas, una cosa si avertu! ◊ leit, mammai, dhu bit ita mi funt fendi?! ◊ labei chi est légiu! ◊ ajó, portaus préssiu bellu, labai!
Translations
French
regarde!
English
take care,
attention
Spanish
¡mira!,
¡cuidado!
Italian
attenzióne!
German
Vorsicht!
labài 1 , vrb: alabai* Definition nàrrere bene de unu, nàrrere cosas a bàntidu, chi dhi faent onore Synonyms e antonyms abantai, alabansare, laudai | ctr. innoriare Sentences labau siat su Segnori!
labalàcos , agt, nm Definition chi o chie foedhat meda pruschetotu bantandhosi Synonyms e antonyms camandhuleri, fanfarrone, immagliatzu, ispacone Etymon srd.
labamànu , nm: lavamanu Definition
genia de istrégiu tundhu, largu, tuvudu, a costaos prus largos in artu, a pònnere abba po si samunare / su pei de su l. = zenia de trébini artu pro pònnere su l.; èssiri iscritu in su lavamanu de s'àcua = cosa chi s'iscarescit, chi no ndi abarrat arrastu
Synonyms e antonyms
bassina,
sciacuamanu
Sentences
po fàere su banniedhu a su pipiu de naschidórgiu umperànt unu lavamanu de ferru martau
Scientific Terminology
stz
Etymon
itl.
lavamano
Translations
French
cuvette,
bassine
English
basin
Spanish
jofaina,
palangana
Italian
catino
German
Waschbecken.
làbara , nf, nm: labra,
làbura,
làburu,
lafra,
lara,
larba,
larva,
lau 1,
làvara,
lavra,
lavru 1,
làvura Definition
s'intrada de sa buca, fata de duos oros grussos de carre - unu in pitzu e unu asuta - chi istringhendho o illargandho si serrant o si aperint: si narat fintzes pl. (laras de subra, laras de suta)/ min. larutza, labrixedha, lararedha, lavrita; genias de lavra: fines, grussas
Synonyms e antonyms
bruncu,
murru
Idioms
csn:
laras de frebba, laras fresadas, calpidas = trapadas pro sa frebba; pònnere in laras una cosa = tastai; iscanzare de laras = iscarangiaisí a arriri; lavra de nodu = ala de roca
Sentences
cussu no iscanzat labras, tristu che note ◊ custa genti mi onorat cun is làburas, ma su coru insoru est aillargu de mei! (Ev)◊ portat is laras asulas po su frius ◊ chi potat torrare cudhu risu lucorosu in custas larbas meas! ◊ dh'at basau afundendu is làvaras in sa purpa gevi ◊ porto is lavros assutos che ortigu
2.
si los pompiabat a gúrpinu iscanzandhe de labras a unu risitu chi pariat de befe ◊ si ndi fiat andau chena de isciríngius de arrisu me is larbas ◊ no m'importat, no, chi mancu iscanzes de laras! (P.Mossa)
3.
mancu in laras ndh'apo postu de cussos durches! ◊ at atzapatu su dinari suta de una lavra de nodu ◊ una corona est finas una làvara de perda, un'orroca manna
Surnames and Proverbs
smb:
Lara, Lavra
Scientific Terminology
crn
Etymon
ltn.
labrum
Translations
French
lèvre
English
lip
Spanish
labio
Italian
labbro
German
Lippe.
labàre , vrb: lavare Definition samunare, illimpiare pruschetotu s'orrobba Synonyms e antonyms samunae Sentences sas féminas bi amus de labare sas bestes ◊ si nche pesabat chito pro labare su pamentu ◊ lavaiant sa robba assucànnela in sas pretas latas ◊ sas abbas atonzinas no bastant a lavare unu gútiu de sàmbene ◊ b'at unu malunedhu lavatu galu gutianne 2. su panimentu est gai netu chi si bi labat sa pessone Etymon ltn. lavare.
labàre 1 , vrb Definition
abbaidare, cricare e bogare sa brutura, mescamente su léndhine, in mesu de is pilos in conca: si narat fintzes po abbaidare bene a fine, compidare
Synonyms e antonyms
nodare,
slindirai
/
mirai,
sprilliociai
2.
pastores de custa zona, labàdebbos sa cusséntzia: chie si che l'at seberada sa crabita chi mi est mancada? ◊ una die de catza fit arribbada s'ora de impostare e nos labamus cun su capu-trubba ◊ da èssere limbitostu ti sunt lendhe a befe e ti cherent labare a dogni costu! ◊ nonna labaiat is pudhas: is ci iant criau dhas iscapaiat, is àteras dhas acorraiat
Translations
French
épucer,
compulser
English
to pick fleas off,
to examine very carefully
Spanish
despiojar,
espulgar,
escudriñar
Italian
spulciare
German
flöhen,
durchstöbern.
labàri , nm: alabare*, lobari, lobàriu Definition pígiu de ógiu chi si portat in bentre: cussu de su porcu est grussu meda e s'iscàgiat po fàere s'ógiu porchinu; fintzes napa Synonyms e antonyms àbile, ansúngia, saginu / napa 2 Scientific Terminology crn.
làbaru , nm: làbbaru Definition nau pruscatotu a pl. po ainas, ma prus puru po orrobba bècia, cosa chi no serbit prus Synonyms e antonyms traste / baldulete, carramacina Sentences ite mi ndhe fato de cussu làbbaru mannu?! Etymon itl. labaro.