Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

búndha 1 , nf, nm: bundhu 1 Definition seriedade, naturale bonu e giustu de unu chi tenet firmesa Synonyms e antonyms bundóriu, cabu, capia, caràtere, cumprendhóniu, sinnu, tinnu Idioms csn: ómine, fémina chentza b. = chentza caràtere, chi no bi at de si ndhe fidare; pònnere b. in o a unu, a carchi cosa = pònnere cabu, pònnere fatu o iscurtare a unu, dare importu; passare sa bundha = passai sa ganas, su disígiu Sentences custas féminas no tenent bundhu, si ant intacadu s'onestade cun fainas malas ◊ fit cantadore de bundhu chi at onoradu sa poesia 2. s'istadu fit a ponner bundhu a tie ti aia dadu una proendha noa! (A.Serra)◊ a pònnere bundhu in féminas est lucura…◊ mudemus fundhamentu a sos inzitos ponzendhe bundhu a sas cosas chi contant! (P.G.Marras)◊ mi ndhe seo pentidu ca no apo postu bundhu a tie 3. ndhe zuchio brama, ma mi est passaa sa bundha (A.Cucca) Translations French bon sens, jugement, sagesse English wisdom Spanish sensatez, cordura Italian sénno, saviézza German Verständigkeit, Weisheit.

capía , nf Definition nau de ccn., capacidade de cumprèndhere e de fàere cosas de giudu; capacidade de un'istrégiu de pigare cosa Synonyms e antonyms cabu, cumprendhóniu, giudísciu, selembru / càbida Idioms csn: èssere chene capu e ne c. = èssiri comenti a nemus; fai c. de una cosa = dare tentu a una cosa, atuare a una cosa; zúchere c. = èssiri abbistu, zúghere cabu; pònnere c. a calecuna cosa = pònnere imprastu, dare tentu a la fagher bene Sentences no teniat sa capia netzessària a picare una detzisione (S.Spiggia)◊ bosatrus seis ancora chentza capia! ◊ no as capia, ca sa conca tua est pertocada! ◊ canno cantas is mutos ne nas sentza capia! ◊ animales chene capia, vois non vidies cantu male bi at in secus de certa bellesa! 2. custu sacu no tenet capia pro che pònnere totu custa cosa 3. mi perdonit, ma dèu no nci apu fatu capia: mi dhu depiat narri ca fut sentza de papai! 4. geo e sorre mia, incantadas a is paràulas de su contu, non poniaus capia a su cosíngiu Etymon itl. capire Translations French compréhension, bon sens English comprehension Spanish comprensión, cabida Italian comprensióne, sénno German Verständnis.

giudísciu , nm: giudíssiu, giudítziu, zudísciu Definition su averguare e iscumbatare is cosas, mescamente is chistiones naendho su chi si ndhe pentzat o fintzes betandho una senténtzia; capacidade de cunsiderare bene is cosas, de dhas fàere giustas, cun sabiesa Synonyms e antonyms capia, sabiesa, selembru, sinnu Idioms csn: bogai de giudítziu = fàghere irbariare; pèrdiri su giudítziu = irbariare, essire macu; giudítziu universale = su chi at a fàghere Deus a sa fine de totu sos tempos a totugantos; pàrrere su g. universale = irfaghíndhesi totu, unu mamudinu mannu Sentences custos funt is giudítzios chi apo iscritu po is poesias chi ant mannau a su de duos cuncursos ◊ su giudítziu po is poesias dhu lassaus a espertos e apassionaos: est a issos ch'ispetat a giare su pàrrere 2. destruidos cheriant custos chi no ant fide e ne giudísciu ◊ custa est sa terra chi mi at dadu giudítziu in sa vida ◊ cussa picioca fait is cosas cun giudítziu 3. a proba est su Giudítziu universale: ma sos umanos vivent in delíriu e parent in continu carrasciale (P.Casu)◊ finas sos montes trement dae fundhu chi paret su giudísciu universale! Etymon itl. Translations French bon sens, sagesse English wisdom Spanish juicio, sabiduría Italian giudìzio, saggézza German Urteil, Weisheit.

isculimmerdàre , vrb: isculummerdare, sculumerdai Definition isconciare prus che àteru una sociedade (de pastores, de isposos, de àteru); isconciare betandho totu a tréulu Synonyms e antonyms isconciare, isculai Etymon srd. Translations French bouleverser, mettre sens dessus dessous English to upset Spanish frustrar, malograr Italian scombinare, méttere sottosópra German durcheinanderbringen.

isordulàre , vrb Definition pònnere a tréulu una cosa giai bene posta, assentada Synonyms e antonyms isciasciai, iscordulare, iscunsertare, scuncodrai, suliertare, trauai | ctr. adaretzai, assantai, remonire 2. custa cosa est totu isordulada, nada goi, e no si cumprendhet! Translations French mettre sens dessus dessous English to upset Spanish trastornar Italian scombussolare German in Aufruhr versetzen.

oldíu , nm: ordidu, ordiu Definition su filau chi s'isterret de unu ixubru a s'àteru in su telàrgiu (tramítidu in is litzas) po fàere su tessíngiu Synonyms e antonyms odríngiu Scientific Terminology ts Translations French chaîne, ensemble des fils parallèles disposés dans le sens de la longueur d'un tissu English warp Spanish urdimbre Italian ordito German Kette, Zettel.

sabiòre, sabiòri , nm: sapiore Definition su èssere sàbios Synonyms e antonyms sabidoria, sabiénscia, sabiesa | ctr. locura Sentences fint de grandhe respetu siat pro su sabiore e siat pro su grabbu chi aiant fatendhe sas cosas Etymon srd. Translations French sagesse, bon sens English common sense Spanish sabiduría, juicio Italian saggézza, assennatézza German Weisheit, Vernunft.

sénsu , nm: sentzu 1 Definition sa capacidade de sa mente de assaborire totu is cosas, de si acatare, de èssere presente, de atuire, ma fintzes su sentire; si narat fintzes po significau de cosas e foedhos, po motivu o iscopu lógicu o de giudu de unu fàere Synonyms e antonyms consiéntzia, santidu / significadu Idioms csn: èssiri in sensus = zúghere sos atuamentos, atinare; torrare in sensu, in sensos = torrare sos atuamentos (apustis de unu dimaju) Sentences si mantenes sos sensos atentos, sos tales chi ti ammajant cun risitos sunt de amore in coro fritos ◊ at bufau tropu e no est arrallendi in sentzu 2. afido sas isperàntzias meas a su sensu carrale de sos Sardos pro sarbare custa terra de poesia dae prozetos criminales 3. a triballare chentza ndhe bogare nudha de bonu no tenet sensu 4. est morendusí, ma est in sensus ◊ cust'ómini gei no mi parit in sensus, comenti fuedhat! ◊ benemindi in sensus, chistionendi, cun totu ca tenit noranta cincu annus! ◊ su malàdiu respundit cun pagus fuedhus, ammostendi perou de èssiri in sensus Translations French conscience, sens English conscience, sense Spanish conciencia, sentido Italian cosciènza, sènso German Bewußtsein, Sinn.

sínnu , nm Definition atuamentu, cumprendhóniu e sabidoria de su cristianu e po cussu etotu sa capacidade de fàere in manera giusta, bene cunsiderada e regulada Synonyms e antonyms àrviu, giudísciu, imprastu, selembru, seru, tinnu Idioms csn: istare o èssere a s. pesadu = atentu de cumprèndhere; fàghere cosa a s. tentu = a didu tentu, abbididarmente Sentences lu naro a sinnu sanu ◊ cussu no depet èssere a sinnu sanu, no, su fàghere custos machines! ◊ sos betzos torrant a sinnu de pitzinnos 2. ndhe l'apo corpada inoghe a sinnu tentu pro faedhare a unu Etymon itl. Translations French bon sens English wisdom Spanish juicio Italian sénno German Verstand, Vernunft.

suluvertàre , vrb Definition betare totu apare, iscorrovedhare, pònnere totu a tréulu Synonyms e antonyms iscordulare, isordulare, suliertare, trauai Translations French mettre sens dessus dessous English to turn upside down Spanish revolver Italian méttere sottosópra German durcheinanderbringen.

susujòsso , avb Definition a s. = a farrancas a susu, bortuladu, avolotadu, totu a tréulu Synonyms e antonyms abbatúliu, abbolotu, abbuluzu, arrevolotu, atrepógliu, dissàntanu, solovru, tregollu Sentences at furriadu su mundhu a susujosso ◊ sa bidha pariat una conchista de gherra, bubutada a susujosso Etymon srd. Translations French sens dessus dessous English disorder Spanish patas arriba Italian soqquadro, sottosópra German Durcheinander, Wirrwarr.

tínnu , nm: tinu Definition atuamentu, capacidade de atuare e de cunsiderare bene is cosas, su èssere in podere de is capacidades de sa mente e de sa sabiesa po fàere giustas e bene is cosas Synonyms e antonyms santidu / atibbidura, atibbiscione, atinadura, atuamentu, cumprendhóniu, sinnu Idioms csn: èssere, no èssere in tinu = in se, fora de se; andai a tinu de unu = pònnere mente a s'àteru, fàghere comente pessat s'àteru; fai is cosas a tinu, cun tinu = cun cussideru, bene, cun régula, pessendhebbei Sentences lis narzeit sos verbos pro los torrare in tinnu sanu ◊ ischit petzi a irgherrimiare cussu pitzocu: s'àsiu l'est zirandhe su tinu! ◊ sa tentascione est manna e bocat s'ànima fora de tinu ◊ ses nendhe, nendhe: ma no ses in tinu, ca ses nendhe machines! ◊ su mare chi est su mare essit e torrat in tinu…◊ sunt brincanne e cantanne che iscidos de tinu ◊ àter'e che pessare a fàchere dommos de lussu: petzi perdimus su tinu! Surnames and Proverbs smb: Tinu Etymon spn. Translations French bon sens English sense Spanish juicio, tino Italian sénno German Verstand.