Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

búndha 1 , nf, nm: bundhu 1 Definitzione seriedade, naturale bonu e giustu de unu chi tenet firmesa Sinònimos e contràrios bundóriu, cabu, capia, caràtere, cumprendhóniu, sinnu, tinnu Maneras de nàrrere csn: ómine, fémina chentza b. = chentza caràtere, chi no bi at de si ndhe fidare; pònnere b. in o a unu, a carchi cosa = pònnere cabu, pònnere fatu o iscurtare a unu, dare importu; passare sa bundha = passai sa ganas, su disígiu Frases custas féminas no tenent bundhu, si ant intacadu s'onestade cun fainas malas ◊ fit cantadore de bundhu chi at onoradu sa poesia 2. s'istadu fit a ponner bundhu a tie ti aia dadu una proendha noa! (A.Serra)◊ a pònnere bundhu in féminas est lucura…◊ mudemus fundhamentu a sos inzitos ponzendhe bundhu a sas cosas chi contant! (P.G.Marras)◊ mi ndhe seo pentidu ca no apo postu bundhu a tie 3. ndhe zuchio brama, ma mi est passaa sa bundha (A.Cucca) Tradutziones Frantzesu bon sens, jugement, sagesse Ingresu wisdom Ispagnolu sensatez, cordura Italianu sénno, saviézza Tedescu Verständigkeit, Weisheit.

capía , nf Definitzione nau de ccn., capacidade de cumprèndhere e de fàere cosas de giudu; capacidade de un'istrégiu de pigare cosa Sinònimos e contràrios cabu, cumprendhóniu, giudísciu, selembru / càbida Maneras de nàrrere csn: èssere chene capu e ne c. = èssiri comenti a nemus; fai c. de una cosa = dare tentu a una cosa, atuare a una cosa; zúchere c. = èssiri abbistu, zúghere cabu; pònnere c. a calecuna cosa = pònnere imprastu, dare tentu a la fagher bene Frases no teniat sa capia netzessària a picare una detzisione (S.Spiggia)◊ bosatrus seis ancora chentza capia! ◊ no as capia, ca sa conca tua est pertocada! ◊ canno cantas is mutos ne nas sentza capia! ◊ animales chene capia, vois non vidies cantu male bi at in secus de certa bellesa! 2. custu sacu no tenet capia pro che pònnere totu custa cosa 3. mi perdonit, ma dèu no nci apu fatu capia: mi dhu depiat narri ca fut sentza de papai! 4. geo e sorre mia, incantadas a is paràulas de su contu, non poniaus capia a su cosíngiu Ètimu itl. capire Tradutziones Frantzesu compréhension, bon sens Ingresu comprehension Ispagnolu comprensión, cabida Italianu comprensióne, sénno Tedescu Verständnis.

giudísciu , nm: giudíssiu, giudítziu, zudísciu Definitzione su averguare e iscumbatare is cosas, mescamente is chistiones naendho su chi si ndhe pentzat o fintzes betandho una senténtzia; capacidade de cunsiderare bene is cosas, de dhas fàere giustas, cun sabiesa Sinònimos e contràrios capia, sabiesa, selembru, sinnu Maneras de nàrrere csn: bogai de giudítziu = fàghere irbariare; pèrdiri su giudítziu = irbariare, essire macu; giudítziu universale = su chi at a fàghere Deus a sa fine de totu sos tempos a totugantos; pàrrere su g. universale = irfaghíndhesi totu, unu mamudinu mannu Frases custos funt is giudítzios chi apo iscritu po is poesias chi ant mannau a su de duos cuncursos ◊ su giudítziu po is poesias dhu lassaus a espertos e apassionaos: est a issos ch'ispetat a giare su pàrrere 2. destruidos cheriant custos chi no ant fide e ne giudísciu ◊ custa est sa terra chi mi at dadu giudítziu in sa vida ◊ cussa picioca fait is cosas cun giudítziu 3. a proba est su Giudítziu universale: ma sos umanos vivent in delíriu e parent in continu carrasciale (P.Casu)◊ finas sos montes trement dae fundhu chi paret su giudísciu universale! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu bon sens, sagesse Ingresu wisdom Ispagnolu juicio, sabiduría Italianu giudìzio, saggézza Tedescu Urteil, Weisheit.

isculimmerdàre , vrb: isculummerdare, sculumerdai Definitzione isconciare prus che àteru una sociedade (de pastores, de isposos, de àteru); isconciare betandho totu a tréulu Sinònimos e contràrios isconciare, isculai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bouleverser, mettre sens dessus dessous Ingresu to upset Ispagnolu frustrar, malograr Italianu scombinare, méttere sottosópra Tedescu durcheinanderbringen.

isordulàre , vrb Definitzione pònnere a tréulu una cosa giai bene posta, assentada Sinònimos e contràrios isciasciai, iscordulare, iscunsertare, scuncodrai, suliertare, trauai | ctr. adaretzai, assantai, remonire 2. custa cosa est totu isordulada, nada goi, e no si cumprendhet! Tradutziones Frantzesu mettre sens dessus dessous Ingresu to upset Ispagnolu trastornar Italianu scombussolare Tedescu in Aufruhr versetzen.

oldíu , nm: ordidu, ordiu Definitzione su filau chi s'isterret de unu ixubru a s'àteru in su telàrgiu (tramítidu in is litzas) po fàere su tessíngiu Sinònimos e contràrios odríngiu Terminologia iscientìfica ts Tradutziones Frantzesu chaîne, ensemble des fils parallèles disposés dans le sens de la longueur d'un tissu Ingresu warp Ispagnolu urdimbre Italianu ordito Tedescu Kette, Zettel.

sabiòre, sabiòri , nm: sapiore Definitzione su èssere sàbios Sinònimos e contràrios sabidoria, sabiénscia, sabiesa | ctr. locura Frases fint de grandhe respetu siat pro su sabiore e siat pro su grabbu chi aiant fatendhe sas cosas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sagesse, bon sens Ingresu common sense Ispagnolu sabiduría, juicio Italianu saggézza, assennatézza Tedescu Weisheit, Vernunft.

sénsu , nm: sentzu 1 Definitzione sa capacidade de sa mente de assaborire totu is cosas, de si acatare, de èssere presente, de atuire, ma fintzes su sentire; si narat fintzes po significau de cosas e foedhos, po motivu o iscopu lógicu o de giudu de unu fàere Sinònimos e contràrios consiéntzia, santidu / significadu Maneras de nàrrere csn: èssiri in sensus = zúghere sos atuamentos, atinare; torrare in sensu, in sensos = torrare sos atuamentos (apustis de unu dimaju) Frases si mantenes sos sensos atentos, sos tales chi ti ammajant cun risitos sunt de amore in coro fritos ◊ at bufau tropu e no est arrallendi in sentzu 2. afido sas isperàntzias meas a su sensu carrale de sos Sardos pro sarbare custa terra de poesia dae prozetos criminales 3. a triballare chentza ndhe bogare nudha de bonu no tenet sensu 4. est morendusí, ma est in sensus ◊ cust'ómini gei no mi parit in sensus, comenti fuedhat! ◊ benemindi in sensus, chistionendi, cun totu ca tenit noranta cincu annus! ◊ su malàdiu respundit cun pagus fuedhus, ammostendi perou de èssiri in sensus Tradutziones Frantzesu conscience, sens Ingresu conscience, sense Ispagnolu conciencia, sentido Italianu cosciènza, sènso Tedescu Bewußtsein, Sinn.

sínnu , nm Definitzione atuamentu, cumprendhóniu e sabidoria de su cristianu e po cussu etotu sa capacidade de fàere in manera giusta, bene cunsiderada e regulada Sinònimos e contràrios àrviu, giudísciu, imprastu, selembru, seru, tinnu Maneras de nàrrere csn: istare o èssere a s. pesadu = atentu de cumprèndhere; fàghere cosa a s. tentu = a didu tentu, abbididarmente Frases lu naro a sinnu sanu ◊ cussu no depet èssere a sinnu sanu, no, su fàghere custos machines! ◊ sos betzos torrant a sinnu de pitzinnos 2. ndhe l'apo corpada inoghe a sinnu tentu pro faedhare a unu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu bon sens Ingresu wisdom Ispagnolu juicio Italianu sénno Tedescu Verstand, Vernunft.

suluvertàre , vrb Definitzione betare totu apare, iscorrovedhare, pònnere totu a tréulu Sinònimos e contràrios iscordulare, isordulare, suliertare, trauai Tradutziones Frantzesu mettre sens dessus dessous Ingresu to turn upside down Ispagnolu revolver Italianu méttere sottosópra Tedescu durcheinanderbringen.

susujòsso , avb Definitzione a s. = a farrancas a susu, bortuladu, avolotadu, totu a tréulu Sinònimos e contràrios abbatúliu, abbolotu, abbuluzu, arrevolotu, atrepógliu, dissàntanu, solovru, tregollu Frases at furriadu su mundhu a susujosso ◊ sa bidha pariat una conchista de gherra, bubutada a susujosso Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sens dessus dessous Ingresu disorder Ispagnolu patas arriba Italianu soqquadro, sottosópra Tedescu Durcheinander, Wirrwarr.

tínnu , nm: tinu Definitzione atuamentu, capacidade de atuare e de cunsiderare bene is cosas, su èssere in podere de is capacidades de sa mente e de sa sabiesa po fàere giustas e bene is cosas Sinònimos e contràrios santidu / atibbidura, atibbiscione, atinadura, atuamentu, cumprendhóniu, sinnu Maneras de nàrrere csn: èssere, no èssere in tinu = in se, fora de se; andai a tinu de unu = pònnere mente a s'àteru, fàghere comente pessat s'àteru; fai is cosas a tinu, cun tinu = cun cussideru, bene, cun régula, pessendhebbei Frases lis narzeit sos verbos pro los torrare in tinnu sanu ◊ ischit petzi a irgherrimiare cussu pitzocu: s'àsiu l'est zirandhe su tinu! ◊ sa tentascione est manna e bocat s'ànima fora de tinu ◊ ses nendhe, nendhe: ma no ses in tinu, ca ses nendhe machines! ◊ su mare chi est su mare essit e torrat in tinu…◊ sunt brincanne e cantanne che iscidos de tinu ◊ àter'e che pessare a fàchere dommos de lussu: petzi perdimus su tinu! Sambenados e Provèrbios smb: Tinu Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu bon sens Ingresu sense Ispagnolu juicio, tino Italianu sénno Tedescu Verstand.