Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

cuadhissèdha , avb Definition a c. = pònnere una cosa apitzu de s'àtera, nau mescamente de is cambas Etymon srd. Translations French à califourchon English astride Spanish a horcajadas Italian cavalcióni German rittlings.

cultzería , nf Definition su èssere curtzu, ma nau in su sensu de unu fàere chi giaet tropu pesu a cosighedhas de pagu contu Sentences custas sunt cultzerias, a mazare cudha criadura pro duas figos! Translations French bagatelle English pettiness Spanish dar importancia a algo que no la tiene Italian piccinerìa German Kleinigkeit.

cummòne , agt, nm: cumone, cumoni Definition chi dhu tenent o faent in duos, in medas; bestiàmene de duos o prus meres (chi cumenciandho ponent su cabutzu) contivigiau totu a unu e genia de cuntratu Synonyms e antonyms cumonarzia, cumonéssia / arbutzu, masone Idioms csn: fàghere o tènnere cosa a c. = chi onzunu bi tenet parte o depet fàghere su matessi tantu de un'àteru; pònnere in c., manigare in c., èssere a c. = fai totu a unu, fai una sociedadi; donai bestiàmini a c. = a mesapare in benes e ispesas; fàghere c. cun ccn. = addàresi, àere tratamentu Sentences goi no lu sighimus su cumone: li bogamus de cabu e nos partimus totu ◊ is domus tengas de perda picada, cumonis medas e pastoris centu! 2. no ti foedho de sos primos annos, candho fia cun babbu pastoredhu, tristu, fatu a unu cummonedhu 3. sa tanca l'ant lassada in cumone ◊ s'abbadorzu, su passazu est, lu tenent, a cumone ◊ tres pastores pastorigaiant a cumone in su monte ◊ innanti fimus a cumone e posca amus partidu 4. no faghia cumone cun nessunu: finas sas pedras mi ndhe aiant dolu! (S.Enne) Surnames and Proverbs prb: a cadhu cumone ne fune e ne crabistu ◊ cane e matzone màndhigant a cumone Translations French cheptel, métayage English agistment, sharecropping Spanish contrato a medias, aparcero Italian sòccida, mezzadrìa German Viehverpachtung, Halbpacht.

cumonarzía , nf Definition su tènnere cosas a cumone Synonyms e antonyms cummone, cumonéssia, sotzaria Etymon srd. Translations French cheptel English agistment Spanish contrato a medias, aparcería Italian sòccida German Halbpacht.

cumproàre, cumprobài, cumprobàre , vrb: cumprovai Definition iscumbatare, provare a bíere si una cosa est o coment'est, si est abberu, si arresurtat Synonyms e antonyms controbbare, iscumproare, proare Sentences lu cherzo cumproare a bídere si est abberu su chi narat! ◊ a sa banca bi sunt lómpidos sos cummissàrios pro cumproare sos contos ◊ già chi cumproadu ti apo, est finidu s'istimare! (G.L.Salis)◊ Gesugristu torrendi a biu at cumprobau sa Divinidadi sua Etymon spn., ctl. comprobar, comprovar Translations French mettre à l'épreuve English to put s.o. to the test Spanish poner a prueba, demostrar Italian méttere alla pròva, dimostrare German auf die Probe stellen.

cuntàntu , cng Definition cun tantu = belle e…, cun totu chi… Synonyms e antonyms macari Sentences cuntantu chi Lughia fit bona massaja, comintzaiat a si agatare in abbas malas, chentza laore e cun su maridu in sa gherra Etymon srd. Translations French malgré English in spite of Spanish pese a Italian nonostante German obwohl.

devíde! , iscl Definition genia de giuramentu: po fàere a bíere chi su chi est naendho, unu, est de abberu e che ponet in mesu sa fide puru / devide! = abberu mia! Synonyms e antonyms abberu!, afide!, gadamasta!, gadimassèstata! Sentences - devide gai est! - Mudu, sa fide de su cane! Etymon srd. Translations French ma foi! English honestly Spanish a fe Italian in fede! German so wahr Gott ist!.

E, e , cng Definition sa de chimbe líteras de s'alfabbeto est unu sinnu chi si ponet po unu sonu vocale mesanu; impreada a sa sola est una cng. Coment'e vocale a bortas est unu sonu apertu, largu [ɛ] (acentu gràficu / `/: è) e a bortas serrau [e], istrintu (acentu gràficu /´/: é): est apertu candho prus ainnanti de unu postu in su foedhu dhue at un'àteru sonu sèmpere apertu (/a/), o mesanu etotu (/e/, /o/) fintzes candho custu sonu est rapresentau cun vocale chi po régula est de sonu serrau (/i/, /u/) si però in su foedhu chi dh'at fatu dipèndhere dhue iat unu sonu mesanu etotu (e comente dhu'est como puru in log.): bène, chèna, faèdhos (e fuèdhus), o fintzes bèngu/bèngiu (bèngio, bènzo), bèni (bène), brèmi (bèrme), crèu (crèo), dèu (dèo), gènti (gènte, zènte), ghètu (ghèto, bèto), issu intèndit (intèndhet), dèu intèrru (intèrro), lèi (lèa, lèze), nèmus (nèmos), orbèsci (abbrèschere), pentzèndi (pessèndhe), pèrdi, pèrdiri (pèrdere), pèrdu (pèrdo - ma Pérdu, Pédru), dèu sònu (dèo sòno), tèngu (tèngio, tènzo), trèmini (trèmene). Sa /e/ tónica est unu sonu serrau candho prus ainnanti de unu postu dhue at una vocale serrada (/u/, /i/) giai in s’étimu: cértu, faédhu, fénu, intérru, létu, nétu, béni!, brabéri, fémina, féti, nébida, pétzi, presonéri, chérfidu, dépidu, mércuris, nébidu, o fintzes cun vocale mesana prus ainnanti de unu postu ma serrada prus ainnanti de duos postos, es. séberu, ténneru, zénneru, ma pl. zènneros (cosa diferente est candho a su foedhu si aciunghet un'elementu chi no est parte sua: es. cramèndhelu = cramendhe + prn. lu, pessèndhedi = pessendhe + prn. ti). Coment'e cng., chi benit de su latinu et, no si pronúnciat prus sa /t/ de et, ma custa si faet intèndhere ca afortit sèmpere sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi si agatat ainnanti: tui e dèu = nr. tui eddèu, dèu e tui = dèu etúi (e non "edui" che in de tui), tui e nosu = tui ennòsu, batos e canes = batos ecànes (e non "eganes" che in de canes, àcua e soli = àcua essòli e no "esòli" che in dí de soli), goi e gai = goi eggài, die e note = diennote, unu e mesu = unuemmésu; in camp., candho si agatat ainnanti unu foedhu chi cumènciat cun /e/ o cun /a/, sa e cng. a logos che dha fúrriant a /i/: matas i erbas, ispropósitus i erroris, custus i àturus, ma méngius a dh'iscríere sèmpere e etotu, chi andhat ateretanti bene a nàrrere; in log., cun is art. si che fúrriat in "ei" po no si lassare cunfúndhere cun sa prep. ’e (= de): sa mama ei su babbu, sos frades ei sas sorres, sa lana ei sa peta, sas féminas ei sos ómines (ma si faet fintzes cun is agetivos/prn. de posidura custu, cussu, cudhu: custu ei cussu ei cudh'àteru), e méngius innoghe puru a dha regularizare e in s'iscritura e adatandho, totu su prus, sa letura. Coment'e impreu, sa e cng. serbit a pònnere impare duas fràsias o duos foedhos de su matessi importu grammaticale, ma bortas meda si ponet solu coment'e po giare prus fortza a su chi si narat (che in is fràsias de ammostu), e fintzes in su sensu de ma, cun idea de contràriu, de abbétia (babbu tou triballendhe che iscrau e tue ammandronadu!); si ponet fintzes po s'idea de aciunta, po cunsiderare impare duas o prus cantidades de aciúnghere o summare apare (in itl. = più). Coment'e vocale est desinéntzia de unos cantu númenes mascos e agetivos e deosi in campidanesu càmbiat a /i/: cane > cani, fradile > fradili, molente > molenti, ómine > ómini, pane > pani, callente > callenti; unos cantu númenes e agetivos chi a mascu essint in /e/ fúrriant sa desinéntzia in /a/ po fàere su f.: coghidore - coghidora, malefatore - malefatora, traitore - traitora, samunadore - samunadora. In camp. a logos (raru) sa /e/ est desinéntzia ue in totu su sardu si ponet sa /a/: es. mebe - meba/mela. Iscrita manna, E, s'impreat coment'e incurtzadura de Est, sa bandha geogràfica de s'oriente, e coment'e númene de una vitamina. A/c. sa e cng. e sa ’e prep. (cun aféresi de /d/) si podent cunfúndhere apare segundhu comente s'iscriet (es. "un'e mesu" podet bàlere unu e mesu – nr. unuemmésu = unu prus su mesu – e fintzes unu ’e mesu – nr. unuemésu = unu de mesu), a bortas fintzes cunfundhendho su significau: po cussu est méngius a no apostrofare mai su foedhu chi benit innantis de sa e cng. e ne sa prep. de e iscríere unu e mesu, fizu e mama, frutu e àrbure, tapu e fundhu e totu deosi po arresurtare prus craros fintzes unu de mesu, fizu de mama, frutu de àrbure, tapu de fundhu e àteros Sentences custa cosa andhat bene como e andhaiat bene tandho ◊ cussu cristianu est fatu e lassau ◊ est aici e no ndi bollu intendi prus! ◊ custos sunt maridu e muzere, frade e sorre, sorga e nura ◊ papat pani e casu 2. e ita bolis? ◊ e a ue ses tuchendhe? ◊ e chie leat casu! ◊ e ite s'isto deo, a su postu tou!…◊ e andhe brea a mi che àere lassadu furare su zuo! 3. tzertos campant su cane cun sas mezus ingognas e no daent unu bículu de pane a unu famidu! ◊ tue no cheres e deo emmo! ◊ e comente, no ndhe li dao deo e ndhe li daes tue?! ◊ a ite tiat èssere: deo triballo e tue nono?! ◊ est beru e no lu cheres atrocare! ◊ mi fia drommendhe e tue mi ndhe ischidas! 4. duos e duos faghet bàtoro, chimbe e chimbe deghe Etymon ltn. et Translations French e, et English alphabet letter, and Spanish e, y ("e" davanti a parola che comincia con i) Italian e, ed German e, E, und (Konj.).

fatuvàtu , avb Definition luego, deretu apustis, avatu; dónnia pagu tempus, dónnia tanti, tanti bortas, a físciu (itl. fintzes periodicamente) Synonyms e antonyms ifatu / atoratora, fissientementi, otora Sentences s'undha andhat e benit e paret chi li apat mandhadu fatuvatu s'ànima de su fizu emigradu ◊ at leadu prémiu Fulanu e fatuvatu Fulana ◊ caminaiat fatuvatu a sa mama 2. fatuvatu mi ndhe la bido in domo ◊ fatuvatu andaus a bíngia a candu po una cosa a candu po un’àtera ◊ sos lampos fatuvatu allumant de fiama s'orizonte ◊ fit una candhela a carburu e fatuvatu mi lassaiat a s'iscuru ◊ fatuvatu mi torras a sa mente Etymon srd. Translations French aussitôt après, souvent, de temps en temps English at once, close, often, at intervals Spanish luego, enseguida, a menudo, de vez en cuando Italian sùbito apprèsso, spésso, sovènte, a intervalli German daneben, oft, in Abständen.

gamedhàre , vrb: amedhare* Definition betare apare totu a unu duos tàgios de bestiàmene, avesare is angiones a abbarrare impare cun is àteros, is pegos noos a abbarrare in su tàgiu, a cònnoschere su pastore, ammasedare; nau de gente, fàere amedhu, avesare a istare impare cun is àteros Synonyms e antonyms abbamare, acedhae, achedhonare, aggamai, aggrustare, ammeschiare, ingamai | ctr. iscamedhare, stagiai Sentences sas balenas allatant che a sos animales chi gamedhamus Translations French socialiser, habituer un animal à vivre l'un avec l'autre English to socialize Spanish acostumbrar al ganado a vivir en el rebaño, socializar Italian abituarsi alla compagnìa, socializzare German vergesellschaften, sozialisieren.

ghirghilliàre , vrb Definition erriere a iscracàlios Synonyms e antonyms chighigliare, ghirghilliare, iscrocuedhai, isgangagliare Etymon srd. Translations French rire de façon bruyante, ricaner English to sneer Spanish reirse a carcajadas Italian rìdere rumorosaménte, sghignazzare German laut lachen.

giannitài, giannitàre , vrb: aciannitai*, zanitare Definition s'apedhare de su cane currendho su sirbone o àteros animales mannos Synonyms e antonyms gannitare, giannire Sentences canes giannitant fatu a fera e in s'adhe s'intendhet calchi tiru ◊ solu sos canes ndhe lesint s'annotu ma giannitendhe si fuesint totu Scientific Terminology bga Translations French aboyer English to bark Spanish ladrar de los perros a sus dueños al no alcanzar la caza Italian scagnare German anschlagen.

gortogòrto , avb Definition nau de sa manera de camminare, a pampas, a s'acucacuca, a baubbau 1, ponendho is manos e is benugos in terra, a s'istichi istichi, ma fintzes mudu mudu, chentza si fàere intèndhere Synonyms e antonyms imbàtoro Translations French à quatre pattes English on all fours Spanish a gatas Italian carpóni German auf allen vieren.

ifundhàre , vrb: ilfunnare, irfundhare, isfundai, isfundhare, sfundai Definition segare, bogare o abbasciare su fundhu de unu trastu; segare matas de fundhu (cantu prus in bàsciu, fintzes a paris de terra), bogare de arraighinas Synonyms e antonyms issundhare, sciundorai Sentences no poto pònnere passu chi no s'isfundhat su terrinu in pes ◊ si ti seis in sa cradea su pesu tou l'irfundhat ◊ si li lompet a faladas de pè l'irfundhat su paneri! 2. élighes, chercos, totu ant isfundhadu: su monte chei su campu est resultadu (B.R.Carbone)◊ sa binza betza isfundhandhela! ◊ sas arvuritas si ndhe isfundhant dai s'arzola e si che achedhant in sulcos ◊ su bentu paret chi ndhe isfundhet sos chercos ◊ custa figu si no dat frutu ifundhandhela! Etymon srd. Translations French défoncer English to break the bottom of, to mow Spanish desfondar, cortar a ras del suelo Italian sfondare, tagliare raso tèrra German den Boden ausschlagen.

iglieràre , vrb rfl: igliorare, illiberare, illierai, illierare, illiorare Definition nau de is féminas príngias, illibbertare, fàere o naschire su pipiu a su lompimentu de is noe meses Synonyms e antonyms illebberare, infendiai, insinnigare, iscendiai, palturire, springiai | ctr. imprignare, improssimare Sentences cudha fémina benit torra ràida, s'illierat e naschit custa bella pitzinna ◊ sa muzere de Fulanu nachi s'est illierada ◊ a sos noe meses, sa fémina apeit sas dólimas e s'illioreit ◊ custa fémina s'est illierada de unu pitzinnedhu Scientific Terminology ssl Etymon srd. Translations French accoucher English to give birth Spanish parir, dar a luz Italian sgravarsi, partorire German gebären.

imbàtoro , avb Definition nau de sa manera de camminare, a pampas, ponendho is manos e is benugos in terra / andhare a s’i. = a pampadas, a pampas, a tatas, a cuatru peis, a baubbau, a catummiau, a s'imbàtula, itl. gattonare Synonyms e antonyms gortogorto Sentences fit andhendhe a s'imbàtoro, totu irbadhinadu ◊ sos pisedhos a zogu caminant a s'imbàtoro Etymon srd. Translations French à quatre pattes English on all fours Spanish a gatas Italian carpóni German auf allen vieren.

imbistimbistòni , avb Definition fai a s’i. = fàghere a s’imbestimbesti, a comente essit essit, a s’afaiu, a improdhu, a atzorodhadura, a fadhiodhone Synonyms e antonyms imbestimbesti, introtzintrotzi Etymon srd. Translations French pêle-mêle English higgledy-piggledy Spanish a granel Italian rinfusa German durcheinander.

imperrài , vrb: imperriai, imperriare Definition cicire a cuadhu, cun is cambas una a cada parte; giumpare, passare de un'ala a s'àtera de calecuna cosa (de su leminàrgiu, de un'erriu, fintzes de su mare); in cobertantza, pònnere in mesu de perras, cobèrrere (fintzes in su sensu de ingannare)/ imperrai in còscia = brincare a cadhu, sere a s'imperriotu Synonyms e antonyms acabadhare, acuadhigai, isperriare / intrare, zumpare Sentences impérrio su cadhu de sa torrada e, in sos caminos de canos ritratos, antigas istigas s'ispijant in s'ànima mia (L.Brozzu)◊ at imperrau sa muredha ◊ s'ómine no essiat a monte, no si fidabat prus a imperriare cadhu 2. chi no sàntziant munera no dhu'impérriant me in su magasinu! ◊ mabadita s'ora chi apu imperriau su mari! ◊ dèu no dh'ia lassau imperrai mancu su liminaxu de domu ◊ cussu a innòi no nc'impérriat prus 3. tui ses marxani béciu, ma a mei no m'impérrias! ◊ a su muenti sardu dh'impérrias una borta isceti! Etymon srd. Translations French être à califourchon English to overlap Spanish estar a horcajadas Italian accavalciare German rittlings sitzen auf.

imperrióti, imperriótu , avb Definition a s'i. = postus coment'e a cuadhu, a s'imperrimperrada (ctr. a groperinu) Synonyms e antonyms imperriada, imperrione, isperriotu, perriotu Sentences si est sétidu a s'imperriotu in sa camba de un'àrbure ◊ bi at pastore chi murghet sas berbeghes a s'imperriotu, àteros murghent apispirinados in daisegus Etymon srd. Translations French à califourchon English astride Spanish a horcajadas Italian cavalcióni German rittlings.

impogiàre , vrb: impojare, impozare Definition intrare o pònnere in su poju, pònnere cosa a modhe in paule de abba, afundhare in s'abba, fintzes nadare Synonyms e antonyms abburgare, abburrigare, afoxai, alludai, ammodhiae, apojare, ingiubbare, introgliare, imbaltzai, impigliai, impischinare, infoxai Sentences sos pitzinnos in istiu tucabant a impojare a unu poju a ube remoniat s'abba de su ribu ◊ impozaiant su linu in su frúmene Etymon srd. Translations French tremper English to dip Spanish sumergir, poner a remojo Italian immèrgere, lasciare in immersióne German tauchen, im Wasser lassen