Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

ingrussài , vrb: ingrussare Definition essire o fàere prus grussu, crèschere de o sa grussària, nau fintzes de sa carena, de fémina príngia; nau de is errios, prènnere de abba candho calat a meda; a logos bolet nàrrere a ischedrare is muros / i. sa boxi = fàghere sa boghe russa, coment'e serragados Synonyms e antonyms introssai, introssiri | ctr. ifiniare, infinigae, insutiligai Sentences e sighit a frocare: su nie est ingrussendhe! ◊ fint úrigas sas naes ingrussàndhesi in d-unu modu raru (C.Longu)◊ cumprendusí fiat issa: dhi cresciant is titas, s'ingrussànt is ancas (I.Lecca) 2. is frúminis e is arrius si fiant ingrussaus bessendindi de is màrginis (S.A.Spano) 3. su veterinàriu at iscartau sa corada ca portàt su figau ingrussau ◊ sos dotores no adiant mai vistu unu coro ingrussatu che a su suo Etymon srd. Translations French grossir, fortifier English to grow stronger Spanish engrosar Italian ingrossare, irrobustire German dick werden, sich stärken.

inrichíre , vrb: irrichire Definition fàere o essire erricu, crèschere s'errichesa, sa siendha, s'interessu; giare o aciúnghere valore meda Synonyms e antonyms arricai | ctr. impoberire Sentences su chi de s'onestade est veru amigu, mancari chi tribàgliet, no irrichit ◊ niune si est mai irrichidu dai su trabàgliu sou 2. bos irricat de prendhas su diadema! ◊ sa poesia de sos mannos nostros est unu veru sidhadu chi no devimus fuliare ma impreare pro inrichire sa manera moderna de faedhare Surnames and Proverbs prb: chie cheret irrichire in d-un'annu morit in bator meses Translations French s'enrichir English to get rich Spanish enriquecer Italian arricchirsi German reich werden.

insabiài, insabiàre , vrb: issabiare Definition callai a ciorbedhu, fàere o essire sàbios, lassare de fàere machines Synonyms e antonyms | ctr. ammachiae, dessessire Sentences una cosa aici de issu no mi dha iap’èssi mai aspetada: ma ci pentzu dèu a dhu fai insabiai! ◊ a bois cust'abba bos at issabiadu Translations French devenir raisonnable English to become sensible Spanish hacerse sensato Italian métter giudìzio, rinsavire German vernünftig werden.

insuldíre , vrb: insurdire, issurdire Definition pèrdere o fintzes fàere pèrdere sa capacidade de is origas, fintzes pèrdere is atuamentos, istare immadoinaos Synonyms e antonyms insurdai, insurdèssiri / ammadainare Sentences si depet pònnere ambaghe in orijas pro no ndh'essire issurdidu ◊ sezis buchimannas e ischides boghinare fintzas a insurdire!(G.Addis) 2. li at iscutu un'isbarriada de fuste a conca chi l'at insurdidu Translations French devenir sourd English to become deaf Spanish ensordecer Italian insordire German taub werden.

intibbíri , vrb: intipie, intipire, intipiri Definition essire o fàere cracu, istrintu, prènnere a isticu, tzatzare puru; fintzes tupare, a logos serrare (ma no deunudotu) un'apertura, o apèrrere unu pagu Synonyms e antonyms istibbire, stibbai / apabaglionare, impipai, tapire, tipiri / tupai | ctr. illascare Sentences su logu est intibbendudedhu de bellesa ◊ su tziu si at intipiu sa bértula de ebra ◊ is nuis s'intipint e calat s'iscuriu ◊ su sacu de sa palla cica de dhu intipiri 2. est unu boscu intipiu ◊ unu chelu est intipiu de istedhos 3. intipiri un'istampu me in su muru Etymon srd. Translations French épaissir, devenir touffu, taller English to thicken, to tiller Spanish entupir Italian infittire, infoltire, tallire German dichter machen, dicht werden.

intingiàe, intingiài, intingiàre, intingiàri , vrb: intinzare Definition carrigare de tíngia, genia de bobboi niedhu chi ponet a is matas e a is erbas in is puntas modhes o, segundhu, fintzes a is animales; in cobertantza, fintzes carrigare de àteru cunsiderau dannosu o pagu praghillosu Synonyms e antonyms impestai 2. su cani tuu fut carriau de púlixi e nd'at intingiau is mius puru (G.Mura)◊ is gerrunaderis funt intingiaus de dépidus, sentza mancu un'ispera!◊ depit èssi berus ca mi torru a intingiai cun d-un'ómini… abarru fiuda! Translations French prendre la teigne English to affect with ringworm Spanish coger la tiña Italian intignare German von Motten zefressen werden.

intrassíre , vrb Definition pigare o pònnere trassas, essire o fàere furbu Synonyms e antonyms ammassimare Etymon srd. Translations French devenir rusé English to sharpen s.o.'s wits Spanish espabilar Italian scaltrire German schlau machen, schlau werden.

introssíri , vrb: intrussire, intrutzire Definition fàere o essire grussatzu de carena, pagu artu e grussu, nau siat de gente e siat de animales Synonyms e antonyms atrossie, ingrussai, introssai Translations French devenir trapu English to grow squat Spanish achaparrarse Italian intozzare, divenir tòzzo, tarchiato German plump werden.

irbambissiàre , vrb Definition fàere o essire bambu, pèrdere sale Synonyms e antonyms abbambiai, ilbambiare, isbambiorare | ctr. salire Etymon srd. Translations French dessaler English to desalt Spanish desalar Italian scipidire German geschmacklos werden.

irbariàre , vrb: irvaliare, irvariare, isvariare Definition essire dae tinu, no arrexonare prus, essire macu deunudotu; dhu narant fintzes in su sensu de fàere atentzione a ccn. àtera cosa po abbacare dolore, dispraxere, afrigimentu Synonyms e antonyms ammachiae, dessessire, fatzellare, ibariae, ilgirare, iscansae, issentire, istinare, vogliare / disaviare, istrabiare 1 | ctr. atinai, atoare Sentences medas imbriagos irvàriant ◊ sas frebbas lu faghent isvariare ◊ sempre sàbia e prudente ses istada ma custa bolta ses isvariendhe ◊ sa vetzesa lu fit irvalianne ◊ totu su tempus colatu in galera l'at irvaliatu ◊ azummai ndhe irbàriat de su dannu chi at tentu in famíllia 2. at cumpresu cantu mannu fit su dolore suo e at chircadu de l'irbariare nàndheli cosa ◊ aggràssias chi mi sezis imparandhe: sinono s'àsiu mi diat irbariare! Etymon spn. Translations French délirer, devenir fou English to go mad, to rave Spanish desvariar Italian vaneggiare, impazzire German irrereden, verrückt werden.

irfrebbàre , vrb Definition essire sa frebba, passare sa callentura Synonyms e antonyms isfrebbire Etymon srd. Translations French ne plus avoir de la fièvre English to bring s.o.'s temperature down Spanish bajar la fiebre Italian sfebbrare German fieberfrei werden.

isaboriàre , vrb: isciaborgiai, isciaboriai, sciaborai Definition pèrdere o leare (o fintzes cambiare) su sabore bonu a is cosas de papare o de bufare Synonyms e antonyms sciapidai | ctr. assainetare, insaboriai Sentences no bi ponzas tropu abba ca isabórias su mànigu! Etymon srd. Translations French dessaler English to desalt Spanish desabrir, desaborar Italian insipidire German geschmacklos werden.

iscadíre , vrb: scairi Definition passare su tempus, bènnere su tempus istabbiliu po calecuna cosa / pps. iscadidu/iu, iscàditu Synonyms e antonyms scadèssiri Sentences cheret pagada sa bulleta de s'abba ca iscadit oe! ◊ est iscàditu su tempus: pérditu su dinare! 2. at codiau unu botedhu de sardina iscadia dae meda Translations French échoir, expirer English to expire Spanish vencer, caducar Italian scadére German fällig werden.

iscansàe, iscansàre , vrb: iscansiare, iscantzai, iscasciare, iscassare, iscassiare, scantzai Definition cambiare camminu, pigare àtera istrada, intrare a unu logu passandho in su camminu o in s'orruga, tirare una cosa a una parte; trantzire a una parte, fintzes lassare una cosa; pèrdere su sentidu, ammachiare po ccn. cosa Synonyms e antonyms cansai 1, ilmanchinare, irvertzare, stressiai / ammachiae, dischissiare, ischisciai 1, fatzellare, irbariare, vogliare Idioms csn: i. dae sedha = rúere dae cadhu; iscasciare a rídere = imbucare a ríere; iscasciare de una régula, de unu pretzetu, de una leze = iscassedhai, fartai Sentences candho pioet, iscàscias trazendhe cantu agatas ◊ no iscantzu prus de s'arrastu miu: su sardu in su coru dèu mi allogu! (M.Pani)◊ custu caminu che iscàssiat a Ulíana ◊ no si arrimant in su caminu vonu e iscàsciant in gúturos ◊ recuindhe semus iscansiados a sa funtana ◊ lu timiant e iscassaiant caminu si l'imbeniant ◊ no iscasses dae sa leze! 2. mergiani iscantzat s'arbei e ndi pigat s'angioni!◊ no est arrennésciu a iscantzai unas cantu iscoitadas de zirónia! 3. Fulana pro pagu no est iscasciada candho l'at lassada s'ammoradu ◊ sas rúndines fuent iscasciadas ◊ de unu chi s'est iscassatu narant "Meschinu!"◊ seo a dolore de conca iscassianne! 4. mastru Tilipu iscàsciat a rídere, cantu at intesu su contu ◊ dae custu lutrinzu no si podet iscasciare Etymon srd. Translations French tourner, sortir, esquiver, devenir fou English to sidestep, to go mad, to deviate Spanish doblar, torcer, apartarse, enloquecer Italian deviare, scansarsi, impazzire German abweichen, ausweichen, wahnsinnig werden.

ischissiài, ischissiàre , vrb: schisciai 1 Definition fàere a ischíssiu, essire fora de sèi, pèrdere sa conca po calecuna cosa (dolore, amore, àteru), pràghere meda Synonyms e antonyms abbaradhare, ammachiae, delliriare, dessessire, dischissiare*, fatzellare, irbariare, iscansae, issentire Sentences si est ischissiendi a dolori de dentis ◊ s'immensu de su creadu t'ischíssiat s'ànimu ◊ no m'ischissis su sentidu! ◊ m'ischíssiu chi non ti biu! 2. gatu a pisci ingustada bandat ischissiada candu pigat su fragu!(S.Corona)◊ ballus, befas, cantus e sonus sunt divertimentus chi ischíssiant sa genti Translations French devenir fou English to go crazy Spanish enloquecer Italian impazzire German verrückt werden.

iscorigài, iscorigàre , vrb: iscuriai, iscuriare, iscuricare, iscurigai, iscurigare, scurigai Definition essire o fàere iscuru, nau de sa die, apustis chi si ch’est intrau su sole Synonyms e antonyms imbugiare, indenotire, iscurèssere, murinai | ctr. abbrèschere, illuchèschere Idioms csn: avb.: iscúriga no iscúriga = cumentzendi a iscurigai; iscurighendhe = s'ora chi est faghíndhesi iscuru, itl. all'imbrunire Sentences mi parit chi s'iscorighit sa luxi e no nci siat àturu che prantu (B.Lobina)◊ inue si l'iscúrigat si corcat ◊ parentes istimados e amigos, cudhos chi lughiant che isprigos, mi ant cussos su logu iscuriadu! (B.Sulis)◊ de sos tres annos chi si est atzegadu, pro issu su logu si est iscuriadu ◊ toca, càstia cummente istat nonna tua e torra a innoje prima de iscorigare!◊ abarra cun nosu, ca est iscurighendu, aspeta ca cenaus! 2. candu at cumpréndiu ca su distinu de custu fillu fut malu si dhi est iscorigau su coru 3. in foras fiat giai iscorigau mortu 4. semus assupridos a bidha iscurighendhe Scientific Terminology sdi Etymon srd. Translations French faire nuit English to darken Spanish anochecer Italian farsi nòtte, annottare German Nacht werden.

medràre , vrb Definition mediare in is maneras de fàere, in su cumportamentu, callai a cerbedhu, imparare a èssere méngius Synonyms e antonyms afrenai, arregulai, insabiai, medrire, moderai Etymon spn. medrar Translations French s'assagir, revenir à la raison English to recover one's wits Spanish sentar la cabeza Italian rinsavire German wieder vernünftig werden.

nàscere, nàschere , vrb: naschi, nasci, nàsciri, nàssere, nassi Definition bènnere (e fintzes batire) a su mundhu, cumenciare una vida noa, abbandha, coment’e persona o àteru èssere distintu (animale, erba, mata), nau fintzes po fàere naschire; essire, àere cuménciu, dipèndhere o bènnere de calecuna cosa, de unu logu, de ccn. / pps. nàschidu, nàsciu (nà-sci-u: nàsciu = nà-sciu, 1ˆ p. sing. ind. pres.), nàssiu, ger. naschendhe, nascendho; aus. èssere, ma cun 3ˆ pers., e cun sugetu indeterminau, fintzes àere (e, si cumprendhet, candho tenet valore transitivu) Synonyms e antonyms inceurrare, naschie, tudhire / comentzari, depèndhere | ctr. mòrrere / acabbae Idioms csn: nàsciri bistiu = èssere afortunadu; nàsciri a una brenti = nàschere a croba, duos paris (nadu de cristianu o de animale) Sentences niune naschet imparadu ◊ ocannu bi at nàschidu criaduras meda ◊ de cussu chi apu seminau at nàsciu unu fundu innòi e unu in cudhei ◊ sa chibudha est totu naschindhe ◊ dèu fua che a sa dí chi fua nàscia ◊ si sunt cojados e lis at nàschidu fizu puru ◊ sa mamma chi dh'at nàsciu! ◊ sa mamma unu tempus a sos fizos dhos naschiat in s'istoja ◊ us crabitus furint totu nascendho ◊ cun custu sicore no bi naschet su sèmene ◊ apenas torraia a domo guasi a prepoténtzia torraiat a mente sa limba chi aia imparadu naschendhe ◊ petzi bi at nàschidu erba in cussu terrinu ◊ medas nascint istrupiaus ◊ fio pentzanno ca benit a nàscere innoje!◊ sa die dèu potzu nai ca seu torrada a naschi ◊ bos apo biu nassenno 2. in cussa roca bi naschet una camba de abba ◊ a sa fata de sa die naschet su sole ◊ ndi at a nasci una tribbulia manna Etymon ltn. nascere Translations French naître, faire naître English to be born, to spring up Spanish nacer, surgir Italian nàscere, sórgere, originare German geboren werden, zur Welt kommen.

naschíe , vrb: naschire, nassire Definition bènnere a su mundhu, cumenciare una vida noa, abbandha, coment’e persona o àteru èssere distintu (animale, erba, mata), nau fintzes in su sensu de batire a su mundhu, fàere naschire; essire, àere cuménciu, dipèndhere o bènnere de calecuna cosa, de unu logu, de ccn. / pps. naschiu; ger. naschindho Synonyms e antonyms inceurrare, nàschere*, tudhire / comentzari, depèndhere, essire | ctr. mòrrere / acabbae Sentences custos pitzinnos de como los naschis, los pesas, los vestis, e issos mancu vae innoromala! ◊ bochint sos fizos prima de naschire pro sa fadiga de los pesare! ◊ in cuile fiant naschindho is angiones ◊ sos fizos dhos naschiant in terra in s'istoza Translations French naître English to be born, to come up Spanish nacer Italian nàscere German geboren werden, zur Welt kommen.

nastalàre , vrb Definition pònnere sa nàstala, pàschere s'orrobba sa nàstala; fàere dannu, distrúere Synonyms e antonyms abbrumai, arnai, imbremigai, infarraciai, pipionire, pubujonare Etymon srd. Translations French se miter English to moth-eaten Spanish apolillar Italian tarmare German von Motten zerfressen werden.