Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

assenecàre, assenegàe, assenegàre , vrb: senecare Definition fàere a béciu, antzianu; nau de matas, èssere o fàere begra, bècia; assenegae = fàere a bémida, assupare Synonyms e antonyms imbeciai, imbedustare / abbrecare, imbecrare / abbatimare, assupai Sentences dami s'arcanu tou, o tempus, chi piús nou ti faghet cantu piús ti assènegas! (T.Rubattu)◊ assenegadas domitas biancas Etymon srd. Translations French vieillir English to get old Spanish envejecer Italian invecchiare German alt werden.

asseriài, asseriàre , vrb Definition abbrandhare unu movimentu; nau de ccn., su si fàere sériu, serionzu, acabadu, pentzamentosu, tristu; fàere a mancu, arrisparmiare de fàere calecuna cosa Synonyms e antonyms abbacai, abblandai, abbonantzai, apachiare, apasaogare, assebiai, asselenare, assussegai / asseriatzare, seriari | ctr. agegherai, salarzare, seguzare / allegrare Sentences s'arriu surrungiosu si est asseriau ◊ fit una rundhinedha, ma como si est asseriada abberu ◊ sos canes si sunt asseriaos ◊ candho at intesu gai, s’aira sua contra a issu si est asseriada 2. fit unu pitzinnu asseriadu impresse, chena risos ◊ arrispundendi, cuss'ómini brullanu si fiat asseriau 3. biadu a chie assériat, assumancu a betzu! 4. assériadi, asséria, de ti cojare: sa vida est menzus bajana! Etymon srd. Translations French se calmer, devenir sérieux English to calm down, to become sad Spanish calmarse, entristecerse Italian calmarsi, rattristarsi German sich beruhigen, traurig werden.

assopiài , vrb: atzopiai, atzopigare, tzopiai Definition andhare a tzopu, fàere a tzopu; èssere difetosu, bogare difetos Synonyms e antonyms topiligare, tzancarrare, tzanchitai / aprapiai, atopigare, intopare, intopire, irtopiligare Sentences po tanti chi est cosa de papai e bufai, dhu bit beniu mancai atzópia atzópia!…◊ seu atzopiendi ca m'increscit unu pei 2. in cuss’arti atzopiamu e apu cambiau trabballu 3. sa pudheca non dh'apu prus bia si currit ancora o est atzopiara Etymon srd. Translations French rendre boiteux, boiter English to limp Spanish dejar cojo, cojear Italian azzoppare, zoppicare German lahm werden, hinken.

assumbràe, assumbrài , vrb rfl: assumbrare Definition pònnere in suspetu, inchietare, èssere arrennegau, pentzamentosu; pigare o fàere assíchidu Synonyms e antonyms abbabbarrotai addojare, adumbrai, arreselai, issudhire, umbrai 2. acomenti fut imperrendi in còscia, totinduna bit unu lampu de luxi… e su cuadhu at assumbrau ◊ cussa, si pagu pagu dha fuedhas, atacat su tema sentza de si assumbrai! Etymon spn. asombrar Translations French éveiller des soupçons, donner des soupçons English to make suspicious, to take offence Spanish escamarse Italian insospettire, adombrarsi German argwöhnisch machen werden.

assurvilàre , vrb Definition intrare bundhos, súrbiles, giúghere dimónios Synonyms e antonyms incoglire, indiaulare, ispiridare 2. assúrvilat sa temporada a fúrridas de bentos imbefendhe su dolore meu trevucu! (S.Arru) Etymon srd. Translations French enranger English to infuriate Spanish endemoniar Italian infuriare, insatanassare German wütend werden.

atejàre , vrb Synonyms e antonyms intristai 2. s'ànima mia est atejada Etymon srd. Translations French attrister English to sadden Spanish entristecer Italian attristare German traurig werden.

atzotzàre , vrb Definition guastare, nau de s'ou, agiummai comente a èssere frochiu Etymon srd. Translations French devenir couvi English to go rotten Spanish podrirse el huevo Italian diventare barlàccio German faulig werden.

atzumborài , vrb: atzumburai Definition fàere a tzúmburu, fàere giúmburos, tzurumbones Synonyms e antonyms abbajonare, abbrentai, acocovedhae, agionedhare, allachedhare, atrotiai, colembrai, corcobare, inconchedhare, inconcobare Sentences at atzumburau sa valígia de cartoni ◊ sa landiredhada forti chi at fatu at atzumborau is màchinas chi at agatau foras Etymon srd. Translations French se voûter English to bend Spanish abollar Italian ingobbire German buckelig werden.

azannaràre , vrb Definition pònnere su zannarolu, nadu de linnas Synonyms e antonyms arnai, pipionire, pubujonare Etymon srd. Translations French se vermouler English to be worm eaten Spanish carcomer Italian tarlare German wurmstichig werden.

bermigàre , vrb Definition pònnere su greme, comente faet in sa linna chi si púdrigat, bècia Synonyms e antonyms bermire, ghermicare, ifermicare, imbremigai, infarraciai Etymon srd. Translations French faire des vers, se vermouler English to become infested with worms, to get worm-eaten Spanish agusanarse Italian inverminire, tarlare German wurmig werden, wurmstichig werden.

bermíre , vrb Definition pònnere su greme Synonyms e antonyms ifermicare, imbremigai, mermire, soldire Sentences custa piae, custa fruta si est bermida Etymon srd. Translations French faire des vers English to verminate Spanish agusanarse Italian verminare German wurmig werden.

cancarài , vrb: cancarare, cancherai, cancherare, cancheriare, chencheriai, cranculae, cranculai Definition fàere a cancarrone o intostare de su fritu; fàere dòlere meda cun ccn. iscutulada forte o faendho isfortzu, tocandho Synonyms e antonyms abbidhiritzai, acancarronae, aggrancare, ateterigare, cancaritare, ingortigai, inteterighedhare / achirdinae, agiatzare, ammarmurai, astragare, belare, cascarare 1, marmurizai / aggangrenare, agghegiare Sentences su trigu cheret messadu innantis de si cancarare 2. si lu torras a tocare ti càncaro sa manu! ◊ su fritu mi est cancarendhe sas manos ◊ cudha bòcia de ortigu cranculàt su pei, tirendu! ◊ messendu a fraci crànculat su bratzu 3. itzi chi si lu giughent cua cua prite no lis canchériet sa bua nisciunu, candho su chi est cunsiderat (G.Sini)◊ no dha chencherist sa ferira! Etymon srd. Translations French rétracter, engourdir, transir English to numb Spanish entumecer, agarrotar, helar Italian rattrappire, assiderare, intirizzire German steif werden.

cangrenài, cangrenàre , vrb: cranghenare Definition fàere a cangrena, nau de sa carre bia chi portat infetu; fàere matzigare fele a unu, provare arrennegu o tzacu mannu Synonyms e antonyms aggangrenare, incangrenae / arragiolire 2. candho bi pesso, a totu su male chi nos ant fatu, mi ndhe cranghenat! Etymon srd. Translations French gangrener English to become gangreous Spanish gangrenar Italian incancrenire German brandig werden.

carigài , vrb: carigare Definition fàere a càriga, nau mescamente de sa figu ma fintzes de àteros frutos / carigàresi de unu = pagaresindhe, vengaisí Synonyms e antonyms acalabiare, acalamai, addormicare, allacanae, allartzanai, allizare, ammustiai, apabassai Sentences sa figu cota, si no ndh'est bodhida, si che càrigat dereta ◊ sa figu si ponit in su soli a carigai ◊ sa figu est carighendi 2. za mi ndhe at fatu, ma mi ndhe so carigadu! Etymon srd. Translations French sécher des figues English to desiccate Spanish secarse (de la fruta) Italian assecchire (détto di frutta) German trocken werden.

cogónu , nm Definition sicadura a tropu de calecuna cosa (es. pane modhe); fintzes dispraxere, prus che àteru de ofesa, de su èssere apocau, fatu a bregúngia Synonyms e antonyms assicorradura, assicorru / angóniu, annógiu, ràngulu Etymon srd. Translations French état de ce qui est dur, sec, rassis, ressentiment English drying up Spanish resecado, resentimiento Italian rinsecchiménto, risentiménto German trocken werden, Groll.

dischissiàre , vrb Definition tocare a conca, essire macu, irbariadu Synonyms e antonyms ammachiae, delliriare, dessessire, irbariare, iscansae, ischissiai, issentire, istinare Sentences sas féminas nos faghent dischissiare (S.Spiggia)◊ a mimme cussas mazinedhas de zocadores mi fachiant dischissiare ◊ si sunt dischissiandhe de su pessamentu ca su frade no at iscritu prus Etymon spn. Translations French devenir fou English to go mad Spanish desquiciar Italian impazzire, andar fuòri di tèsta German verrückt werden.

diventàre , vrb Definition essire diferente, un'àtera cosa, cambiare a un’àtera cosa Translations French devenir English to become Spanish volverse, hacerse, convertirse Italian diventare German werden.

dogàre , vrb Definition fàere sa doa; apartare o tròchere a una bandha, apartàresi in su sensu de essire a bandhidare; bogare, leare de dossu cosa bestia Synonyms e antonyms addoae / bogare, essire, frànghere / caciare 2. dògadi a intro de su pinnetu! ◊ oh raju, custas bacas sàrtiant su muru e benint chin nois: a ube nos dogamus?! ◊ mi dia cherrer dogare allargu, ma comente l'apo a pòdere fàchere?! ◊ candho lu tocat si ndhe dogat innedha tremèndhesi che canna ◊ dogachela, cussa cosa, ca no mi serbit! 3. a su puntu chi semus, abbarrare in domo o a mi dogare est su matessi: sa zustíssia mi chircat 4. s'ischitzinavat pro si che dogare su nive dae supra ◊ si at dogau sa tzinta ◊ sa poesia ti ndhe dogat sa pena dae su coro ◊ sa dotrina de ogn'idea mala doganne ch'est s'acisu a sos beranos! (P.Pittalis) Etymon srd. Translations French prendre la fuite English to sidestep, to go into hiding Spanish apartarse, huir, eliminar Italian scansarsi, darsi alla latitanza, eliminare German ausweichen, flüchtig werden.

essíre, essíri , vrb: bassí, iscire, vessire Definition andhare fora de ccn. logu (pruschetotu serrau e fintzes tènnere sa essia a fora), bènnere a fora a manera de si bíere, de si pòdere ischire, connòschere, èssere o andhare prus ainnanti de una línia, andhare a giru o a un'àteru logu, naschire o fintzes istesiare, acabbare, mòvere de su postu suo (nau de un’arremu), cumpàrrere, su ischire, su pàrrere, su arresurtare, nau de cosa a bèndhere su dhue èssere in is butegas; arresurtare de una cosa, de una chistione, de sa créschia; acabbare una faina longa, una chistione manna Synonyms e antonyms abbenai, irghelare, resurtare / nàschere, girai / bocare, caciare, leare | ctr. intrae Idioms csn: essimiche da'ia! = bessiminci!, baidindi!; essíreche pala pala, costa costa = arrispúndiri, ei, ma no a tonu, arrispúndiri fuedhendi de àteras cosas; essíreche in machines, in coranta mois = acabbai narendi machíminis, isciolórius, cosas esageradas; essíreche male = certai, essiri in disacórdiu, a iscórriu, iscuncordai; essire in malas = certai meda, de abarrai a prima; essire foras de contu = iscassuletare, irbariare, ammachiaisí; essire de mente = iscarèsciri; a su chi essit essit = comente andhat andhat, andhet comente cheret!; essire fora ’e pare (nau de maridu e mulleri)= iscuncordai, andaisindi donniunu a contu suu; essiresindhe cun… = iscabbullirisí de unu dépidu, de una dificurtadi cun… Sentences su dinai nci essit sentza de isciri comenti ◊ sas monzas de Paule essint a passizare ◊ mama e fiza sont iscindhe a sa cortichedha ◊ comente essis de iscola ghira a domo! ◊ candho proet essint sos cocois ◊ mai essidos a logu semus, nois: sempre in bidha ◊ su binu essit de sa carrada ◊ sa domo nostra essit a sa cortita ◊ s'arriu nci essit a mari ◊ est essidu su sole ◊ su maistu fendi su muru ndi est essiu foras de prumu ◊ in sa contonada ant lassadu predas chi essint pro tènnere cun àteru muru ◊ seghendhe no ch'essas fora de sa sinza! ◊ in atunzu, comente proet essit s'erba ◊ mi che at essidu una dente ◊ no li at essidu una peràula: mudu che lódhuru! ◊ mi che at essidu unu fiadu de sa mandra ◊ bandu a pigai is pipius ca funt essendi de iscola 2. e za no essit, mih, cussu brunzu: si che intendhet atesu meda! ◊ su frúschiu essit prus de sa boghe ◊ essimichelu dae mesu, cudhu maleducadu chi no est àteru! ◊ essimindhelu dae mesu, custu bardulete! ◊ cussu preigadore addaghi abberit buca già ischit inue ch'essire! ◊ candu fuedhas tui essis sempri de sa chistioni ◊ a sa ruta chi at dadu che l'est essidu su bratzu dae su codhu 3. a chie faghet una morte bi at trinta annos, si essit iscobiadu ◊ sa faina fut essia bèni ◊ donzi tantu mi ch'essit a faedhare a sa campidanesa ◊ essidu mi at finitesa, si mi cherzo cojuare! ◊ mi at essidu cunzuntura e la collo ◊ bellu triballu mi at essidu ◊ sa faina essit male si no bi at forramenta addata ◊ is contus essint giustus ◊ est essida sa boghe chi Fulanu est cojendhe ◊ segundhu sa ua bi essit prus binu ◊ de custu cantu de robba bi essit una fardita ◊ sa padedha de su minestrone est essida prena ◊ custu est pisedhu chi essit mannu de carena ◊ de peràulas ndh'essit sempre àteras 4. a su mànigu li essit su sale, su píbere, s'aghedu ◊ a su binu l'at essidu unu tastu malu ◊ mi fut essia sa conca a fruschedhas 5. est giai essiu su gureu ca ndi apu biu bendendi ◊ in atunzu essit su mandarinu, s'arantzu ◊ cun sos médios de como, sa cosa essit in donzi tempus: in sas butegas agatas de totu 6. frades caros, bos auguro de ch'essire chena pena! ◊ che as a essire cras, de custas chistiones!…◊ dae custa faina no ch'essimus a presse, ca est meda 7. custos duos fint semper paris, ma de candho ant tentu diferéssia sunt essidos in malas 8. m'abbàida, tenia de fàghere unu cumandhu ma mi ch'est essidu dae conca! 9. arguai a tie chi ti ndh'essat cun neune, mih, de custu chi as bidu! ◊ bae ca de su chi mi as nadu no mi ndhe at essidu cun neune! ◊ cussu no ndhe muntenet de segretu: si cumbinat, che li essit che nudha! ◊◊ cudhu ti at fatu dies e dies de triballu e tue ti ndh'essis cun carchi fiascu de binu?! ◊ a fàghere isposonzu no bi cheret duos sodhos, no: bi cheret ispesa manna! Etymon ltn. exire Translations French sortir English to go out Spanish salir, brotar, asomar, propagarse, volverse Italian uscire, sgorgare, spòrgere, propagarsi, diventare German hinausgehen, herauskommen, hervorquellen, austreten, hinausstrecken, sich verbreiten, werden.

fistulài, fistulàre , vrb Definition essire o fàere a fístula Synonyms e antonyms infistulai Translations French devenir fistuleux English to become fistulous Spanish fistulizar Italian infistolire German fistulös werden.