ammassimàre , vrb Definition
coment'e fàere massimosu, prus abbistu o atentu in su sensu de pònnere ancu, dúbbiu, in is cosas, de no si fidare a ogos serraos
Synonyms e antonyms
intrassire
Sentences
su pitzinnu l'at bene ammassimadu sa mama
Etymon
srd.
Translations
French
devenir rusé
English
to sharpen s.o.'s wits
Spanish
espabilar
Italian
scaltrire
German
schlau machen,
schlau werden.
ammatucàe, ammatucài , vrb Definition
fàere a matucu, a mannu, fintzes fàere crèschere
Synonyms e antonyms
crèschere,
immannitare
Sentences
immoi, candu ammatucant dhis còmporant su motorinu, a is fillus! ◊ a piticu fut donau a su giogu, ma comenti est ammatuchendi est prus sériu
Etymon
srd.
Translations
French
grandir,
bien pousser (fam.)
English
to grow up
Spanish
crecer de edad
Italian
divenir grandicèllo
German
halb erwachsen werden.
ammoriscài , vrb Definition
fàere de colore niedhudu, regotu, su colore chi giaet a sa carrítzia su sole a meda
Synonyms e antonyms
abburare,
acotilai,
anniedhigai,
inniedhigai,
recòghere
Etymon
srd.
Translations
French
noircir,
brunir
English
to get tanned
Spanish
broncear
Italian
abbronzire
German
gebräunt werden.
ammortíe , vrb: ammortiri Definition
pèrdere is atuamentos po calecunu mamentu, orrúere coment'e mortu
Synonyms e antonyms
ammadainare,
ammustèlchere,
desfallire,
dilmagiare,
imbortighinare
Sentences
mi subenit ca cussa una borta si fut peri ammortia ◊ si nc'est furriada ammortia e funt circandu de dha fai torrari in sensos ◊ po sa debbilesa su malàdiu si est ammortiu (E.Nieddu)
Etymon
srd.
Translations
French
s'évanouir
English
to faint
Spanish
desmayarse
Italian
svenire
German
ohnmächtig werden.
ammurrài 1 , vrb: ammurrare 1 Definition
fàere o essire de colore murru, in colore de chinisu (nau de is pilos); fàere de colore iscurosu, su colore chi faet su sole meda a sa carrítzia
Synonyms e antonyms
immurrai,
incanire,
incanudai
/
acotilai,
ammoriscai,
recòghere
Sentences
candu s'ómini intrat in edadi dhi ammurrant is cucas
Etymon
srd.
Translations
French
grisonner
English
to become grey
Spanish
grisear
Italian
ingrigire
German
grau werden.
ammurratzàre , vrb Definition
cambiare colore a murru, nau de sa die candho est cumenciandho a iscurigare
Synonyms e antonyms
ilmurinare,
incrinare,
interighinare,
interinare,
murinai
Etymon
srd.
Translations
French
faire nuit
English
to get dark
Spanish
anochecer
Italian
imbrunire,
farsi nòtte
German
dunkel werden.
annabrài , vrb: annarbai Definition
pònnere sa narba, sa lanedha
Synonyms e antonyms
afungorai,
allanae,
allanire,
ammucorai,
atufai,
intufire,
morighinire,
mufire
Sentences
sa cosa allogada isciusta si annarbat ◊ cuss'àcua annarbat is bidonis ◊ su trigu si annabrat in logu serrau ◊ sa frégua s'inforrat chi no si annarbit allogada
Etymon
srd.
Translations
French
moisir
English
to grow musty
Spanish
enmohecer
Italian
ammuffire
German
schimmelig werden.
anneulàre , vrb: neulare Definition
calare o pònnere sa népide ammontandho su logu; tocare, immalaidare a népide, nau de cosas prantadas; pigare o annapare su cumprendhóniu, sa mente
Synonyms e antonyms
abboerai
/
achichinare,
afurconare,
annebidae
Sentences
innoghe su logu no si annéulat e s'umididade dat pagu infestu
2.
custu tempus chi est faghindhe mi at anneuladu totu su basolu
3.
cussas tassas de cosa mi leant su sentitu e mi annéulant sos ammentos
Etymon
srd.
Translations
French
embrumer
English
to dim,
to affect by smut
Spanish
anieblarse,
coger el añublo,
ofuscar
Italian
annebbiare,
ingolpare
German
umnebeln,
vom Steinbrand befallen werden.
aozàre , vrb Definition
pònnere ógiu; nau de sa nughe, essire contomosa (candho est passada, bècia de un’annu); nau de su laore o de s'erba, andhare male po su istare a tropu isciustos e, segundhu su logu, dhu narant fintzes po acapiare sa bide noa créschia meda
Synonyms e antonyms
aogire,
ingrassai
| ctr.
isozare
3.
nois semus irmamandhe e aozandhe totu paris, lah! ◊ est aozandhe sa bide a bilighinzu
Etymon
srd.
Translations
French
engraisser
English
to fatten
Spanish
engordar
Italian
impinguare
German
dick werden.
apabaglionàre , vrb: apabiglionare Definition
pònnere su pabaglione (a su letu); prus che àteru nau de unas cantu cosas (bide, laore) chi creschent meda e a cracu / letu apabiglionadu = chi li ant postu su pabaglione, serradu e cuguzadu a bardachinu
Synonyms e antonyms
impabiglionare
/
abbudatzare
/
intibbiri
2.
su trigu si ch'est apabiglionadu
Etymon
srd.
Translations
French
devenir touffu
English
to thicken
Spanish
tupir,
espesar
Italian
infoltire
German
dicht werden.
apistichinzàre , vrb: apistighignare,
apistighinzare,
pistichinzare Definition
pònnere, pigare o tènnere pistighíngiu, arreolu
Synonyms e antonyms
afruscare 1,
apensamentai
Sentences
custa màzine chi li ant presentau l'at apistichinzau ◊ candho at bidu chi su pisedhu no fit torradu ancora, su babbu comintzeit a si apistighinzare ◊ si apistichinzat pro sa salute
Etymon
srd.
Translations
French
s'agiter,
être inquiet
English
to crave
Spanish
zozobrar,
estar intranquilo
Italian
avére o méttere inquietùdine,
smània
German
von Unruhe erfaßen werden,
Unruhe verursachen.
apudhài , vrb: apudhare Definition
su si che artzare a su pudhàrgiu, a s’acorru de is pudhas, artzare a pitzu de calecuna cosa che is pudhas; andhare a in artu; su si crèdere meda, bogare atza che pudhu in mesu de pudhas
Synonyms e antonyms
apiculai,
apodhilare,
apudhalzare
/
ampiai,
alciare
/
alleporedhare,
alleporizare,
apudhichinare,
incaboniscai,
ingrigliare
Sentences
ma càstia cussu caboni chi si est apudhau asuba de sa carrada! ◊ custa pudha fiat apudhada asuba de unu muntoni de òru…
2.
sa nébida a mengianu de su Frumindosa si ndi apudhat a bidha
Etymon
srd.
Translations
French
se percher,
ragaillardir,
remplir d'orgueil
English
to perch,
to make proud,
to make cocky
Spanish
posarse los pájaros,
engallarse
Italian
appollaiarsi,
ringalluzzire,
insuperbire
German
sich niederkauen,
eitel werden,
stolz werden.
apudhichinàre, apudhighinàre , vrb Definition
fàere su pudhighinu, che is pudhighinos, nau prus che àteru in cobertantza de is piciochedhos; su si pònnere o istare che pudhas, che pudhighinos in pitzu de calecuna cosa
Synonyms e antonyms
alleporedhare,
alleporizare,
apudhai,
incaboniscai,
ingrigliare
/
apudhalzare
2.
apudhighinada in sas àlbures, sighiat a si fàghere sa zoronada budhinne cariasa
Etymon
srd.
Translations
French
s'enorgueillir,
ragaillardir
English
to make proud,
to make cocky
Spanish
engallarse
Italian
insuperbirsi,
ringalluzzire
German
stolz werden,
eitel werden.
arragiolíre , vrb: arrajolire,
arrazolire,
arrejolire Definition
ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare che cane arrajoladu
Synonyms e antonyms
arragiolare*
/
achibberare,
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arrannegai,
inchietae,
inchimerai,
infelai,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Sentences
dae atentu ca cussu cane est arrejolidu!
2.
candho li at nadu sa veridade si est arrazolidu
Translations
French
se mettre en colère
English
to rage
Spanish
padecer la rabia,
encolerizarse
Italian
contrarre la ràbbia,
arrabbiarsi
German
sich die Tollwut zuziehen,
zornig werden.
arrannegài , vrb: arrennegai,
arrennegare Definition
pigare (o fintzes giare) arrennegu, afuta, tzacu po cosas chi andhant in contràriu
Synonyms e antonyms
abruncudhí,
airai,
allulluriai,
inchestiare,
inchietae,
infrascai
/
abbetiae,
acroconai,
afutare,
aorcare,
arrabbiai,
arragiolire,
collobbiare,
inchimerai,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
renignai
Sentences
Luisicu si arrennegàt cun cudhu chi ci dh'iat iscutu in presoni e ndi dh'iat pigau is fillus ◊ no lu subéries ca si arrennegat! ◊ m'imputais unu dannu e mi narais a no mi arrennegai!…◊ su mere si fit arrennegadu cun sos teracos pro cosa chi non deviant fàghere
Etymon
spn.
renegar
Translations
French
se mettre en colère
English
to flare up
Spanish
encolerizarse
Italian
infuriarsi,
sdegnarsi
German
wütend werden.
arregòrfere , vrb: regòrfere Definition
atuare a su chi unu est iss'etotu o est faendho
Synonyms e antonyms
atoare
Etymon
ltn.
revolvere
Translations
French
être conscient
English
to become conscious
Spanish
concienciar
Italian
farsi cosciènte
German
bewußt werden.
arrespinài , vrb: raspinai* Definition
èssere arrasposu, essire arrasposu
Translations
French
devenir rêche,
faire devenir rêche
English
to make rough (become)
Spanish
curtir,
agrietar
Italian
rèndere o divenire rùvido
German
grob werden,
grob machen.
arricài , vrb: erricai Definition
ammuntonare o fàere interessu, siendha, essire erricu
Synonyms e antonyms
inrichire
| ctr.
impoberai,
impoberire
Sentences
unu babbu teniat custu piciocu impromítiu a su tiau e aici si fut arricau ◊ cun s'iscruxoxu custa borta si arricaus!
Surnames and Proverbs
prb:
su pòberu, candu arricat, fintzas a su babbu bicat ◊ chini bivit de su trabballu suu no si arricat mai
Etymon
itl.
Translations
French
s'enrichir
English
to become rich
Spanish
enriquecer
Italian
arricchirsi
German
reich werden.
asseài, asseàre , vrb: assiai Definition
impudire, pigare fragu o sabore de ogiuseu, sabore malu, nau de cosas de papare grassas
Synonyms e antonyms
stantissai,
tosconare
Etymon
srd.
Translations
French
rancir
English
to go rancid
Spanish
ranciar
Italian
irrancidire
German
ranzig werden.
assèndhere , vrb: assènnere Definition
coment'e calare de artu, a pitzu, ma nau fintzes in su sensu ebbia de lòmpere, bènnere de unu male, de calecuna cosa chi no si iat mancu a bòllere o cun fortza chi faet male; fintzes lòmpere ebbia a unu logu, a unu tretu, a calecuna cosa, su bènnere de unu tempus / pps. asséndhidu
Synonyms e antonyms
achirrare,
andai,
assurpire,
bènnere,
falare,
lòmpere
Sentences
e ite male ti at asséndhidu? ◊ como chi ndh'est asséndhida cussa lege tocat chi càmbies! ◊ li at asséndhidu unu raju ◊ pessanne a cantu li fit assortitu li fit assénnitu s'ingadhintzu ◊ sos pilos li assendhent in bassu a mesu de s'ischina
2.
donzi caminu annat a sa Libra, bastat de no dare vorta pro bi assènnere ◊ sont assénnitos a si mannicare pacos ischerfiones de frútora ◊ custos pastores assendhent a unu buscu e bi passant sa note
3.
su giàcanu mannu est assénnitu a carches a sa gianna de sa turre ◊ fit bete crateone chi Antonedhu atzicu assenniat a tocare terra chin sos pedes
4.
candho assendhiat su veranu sos pitzinnos si apiligaint in sos fundhos pro gustare cucuja
Translations
French
venir
English
to come
Spanish
venir,
venir un mal
Italian
venire,
scéndere (détto di un male)
German
betroffen werden (von einem Unglück).