ammassimàre , vrb Definitzione
coment'e fàere massimosu, prus abbistu o atentu in su sensu de pònnere ancu, dúbbiu, in is cosas, de no si fidare a ogos serraos
Sinònimos e contràrios
intrassire
Frases
su pitzinnu l'at bene ammassimadu sa mama
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
devenir rusé
Ingresu
to sharpen s.o.'s wits
Ispagnolu
espabilar
Italianu
scaltrire
Tedescu
schlau machen,
schlau werden.
ammatucàe, ammatucài , vrb Definitzione
fàere a matucu, a mannu, fintzes fàere crèschere
Sinònimos e contràrios
crèschere,
immannitare
Frases
immoi, candu ammatucant dhis còmporant su motorinu, a is fillus! ◊ a piticu fut donau a su giogu, ma comenti est ammatuchendi est prus sériu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
grandir,
bien pousser (fam.)
Ingresu
to grow up
Ispagnolu
crecer de edad
Italianu
divenir grandicèllo
Tedescu
halb erwachsen werden.
ammoriscài , vrb Definitzione
fàere de colore niedhudu, regotu, su colore chi giaet a sa carrítzia su sole a meda
Sinònimos e contràrios
abburare,
acotilai,
anniedhigai,
inniedhigai,
recòghere
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
noircir,
brunir
Ingresu
to get tanned
Ispagnolu
broncear
Italianu
abbronzire
Tedescu
gebräunt werden.
ammortíe , vrb: ammortiri Definitzione
pèrdere is atuamentos po calecunu mamentu, orrúere coment'e mortu
Sinònimos e contràrios
ammadainare,
ammustèlchere,
desfallire,
dilmagiare,
imbortighinare
Frases
mi subenit ca cussa una borta si fut peri ammortia ◊ si nc'est furriada ammortia e funt circandu de dha fai torrari in sensos ◊ po sa debbilesa su malàdiu si est ammortiu (E.Nieddu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'évanouir
Ingresu
to faint
Ispagnolu
desmayarse
Italianu
svenire
Tedescu
ohnmächtig werden.
ammurrài 1 , vrb: ammurrare 1 Definitzione
fàere o essire de colore murru, in colore de chinisu (nau de is pilos); fàere de colore iscurosu, su colore chi faet su sole meda a sa carrítzia
Sinònimos e contràrios
immurrai,
incanire,
incanudai
/
acotilai,
ammoriscai,
recòghere
Frases
candu s'ómini intrat in edadi dhi ammurrant is cucas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
grisonner
Ingresu
to become grey
Ispagnolu
grisear
Italianu
ingrigire
Tedescu
grau werden.
ammurratzàre , vrb Definitzione
cambiare colore a murru, nau de sa die candho est cumenciandho a iscurigare
Sinònimos e contràrios
ilmurinare,
incrinare,
interighinare,
interinare,
murinai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire nuit
Ingresu
to get dark
Ispagnolu
anochecer
Italianu
imbrunire,
farsi nòtte
Tedescu
dunkel werden.
annabrài , vrb: annarbai Definitzione
pònnere sa narba, sa lanedha
Sinònimos e contràrios
afungorai,
allanae,
allanire,
ammucorai,
atufai,
intufire,
morighinire,
mufire
Frases
sa cosa allogada isciusta si annarbat ◊ cuss'àcua annarbat is bidonis ◊ su trigu si annabrat in logu serrau ◊ sa frégua s'inforrat chi no si annarbit allogada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
moisir
Ingresu
to grow musty
Ispagnolu
enmohecer
Italianu
ammuffire
Tedescu
schimmelig werden.
anneulàre , vrb: neulare Definitzione
calare o pònnere sa népide ammontandho su logu; tocare, immalaidare a népide, nau de cosas prantadas; pigare o annapare su cumprendhóniu, sa mente
Sinònimos e contràrios
abboerai
/
achichinare,
afurconare,
annebidae
Frases
innoghe su logu no si annéulat e s'umididade dat pagu infestu
2.
custu tempus chi est faghindhe mi at anneuladu totu su basolu
3.
cussas tassas de cosa mi leant su sentitu e mi annéulant sos ammentos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
embrumer
Ingresu
to dim,
to affect by smut
Ispagnolu
anieblarse,
coger el añublo,
ofuscar
Italianu
annebbiare,
ingolpare
Tedescu
umnebeln,
vom Steinbrand befallen werden.
aozàre , vrb Definitzione
pònnere ógiu; nau de sa nughe, essire contomosa (candho est passada, bècia de un’annu); nau de su laore o de s'erba, andhare male po su istare a tropu isciustos e, segundhu su logu, dhu narant fintzes po acapiare sa bide noa créschia meda
Sinònimos e contràrios
aogire,
ingrassai
| ctr.
isozare
3.
nois semus irmamandhe e aozandhe totu paris, lah! ◊ est aozandhe sa bide a bilighinzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
engraisser
Ingresu
to fatten
Ispagnolu
engordar
Italianu
impinguare
Tedescu
dick werden.
apabaglionàre , vrb: apabiglionare Definitzione
pònnere su pabaglione (a su letu); prus che àteru nau de unas cantu cosas (bide, laore) chi creschent meda e a cracu / letu apabiglionadu = chi li ant postu su pabaglione, serradu e cuguzadu a bardachinu
Sinònimos e contràrios
impabiglionare
/
abbudatzare
/
intibbiri
2.
su trigu si ch'est apabiglionadu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
devenir touffu
Ingresu
to thicken
Ispagnolu
tupir,
espesar
Italianu
infoltire
Tedescu
dicht werden.
apistichinzàre , vrb: apistighignare,
apistighinzare,
pistichinzare Definitzione
pònnere, pigare o tènnere pistighíngiu, arreolu
Sinònimos e contràrios
afruscare 1,
apensamentai
Frases
custa màzine chi li ant presentau l'at apistichinzau ◊ candho at bidu chi su pisedhu no fit torradu ancora, su babbu comintzeit a si apistighinzare ◊ si apistichinzat pro sa salute
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'agiter,
être inquiet
Ingresu
to crave
Ispagnolu
zozobrar,
estar intranquilo
Italianu
avére o méttere inquietùdine,
smània
Tedescu
von Unruhe erfaßen werden,
Unruhe verursachen.
apudhài , vrb: apudhare Definitzione
su si che artzare a su pudhàrgiu, a s’acorru de is pudhas, artzare a pitzu de calecuna cosa che is pudhas; andhare a in artu; su si crèdere meda, bogare atza che pudhu in mesu de pudhas
Sinònimos e contràrios
apiculai,
apodhilare,
apudhalzare
/
ampiai,
alciare
/
alleporedhare,
alleporizare,
apudhichinare,
incaboniscai,
ingrigliare
Frases
ma càstia cussu caboni chi si est apudhau asuba de sa carrada! ◊ custa pudha fiat apudhada asuba de unu muntoni de òru…
2.
sa nébida a mengianu de su Frumindosa si ndi apudhat a bidha
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se percher,
ragaillardir,
remplir d'orgueil
Ingresu
to perch,
to make proud,
to make cocky
Ispagnolu
posarse los pájaros,
engallarse
Italianu
appollaiarsi,
ringalluzzire,
insuperbire
Tedescu
sich niederkauen,
eitel werden,
stolz werden.
apudhichinàre, apudhighinàre , vrb Definitzione
fàere su pudhighinu, che is pudhighinos, nau prus che àteru in cobertantza de is piciochedhos; su si pònnere o istare che pudhas, che pudhighinos in pitzu de calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
alleporedhare,
alleporizare,
apudhai,
incaboniscai,
ingrigliare
/
apudhalzare
2.
apudhighinada in sas àlbures, sighiat a si fàghere sa zoronada budhinne cariasa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'enorgueillir,
ragaillardir
Ingresu
to make proud,
to make cocky
Ispagnolu
engallarse
Italianu
insuperbirsi,
ringalluzzire
Tedescu
stolz werden,
eitel werden.
arragiolíre , vrb: arrajolire,
arrazolire,
arrejolire Definitzione
ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare che cane arrajoladu
Sinònimos e contràrios
arragiolare*
/
achibberare,
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arrannegai,
inchietae,
inchimerai,
infelai,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frases
dae atentu ca cussu cane est arrejolidu!
2.
candho li at nadu sa veridade si est arrazolidu
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en colère
Ingresu
to rage
Ispagnolu
padecer la rabia,
encolerizarse
Italianu
contrarre la ràbbia,
arrabbiarsi
Tedescu
sich die Tollwut zuziehen,
zornig werden.
arrannegài , vrb: arrennegai,
arrennegare Definitzione
pigare (o fintzes giare) arrennegu, afuta, tzacu po cosas chi andhant in contràriu
Sinònimos e contràrios
abruncudhí,
airai,
allulluriai,
inchestiare,
inchietae,
infrascai
/
abbetiae,
acroconai,
afutare,
aorcare,
arrabbiai,
arragiolire,
collobbiare,
inchimerai,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
renignai
Frases
Luisicu si arrennegàt cun cudhu chi ci dh'iat iscutu in presoni e ndi dh'iat pigau is fillus ◊ no lu subéries ca si arrennegat! ◊ m'imputais unu dannu e mi narais a no mi arrennegai!…◊ su mere si fit arrennegadu cun sos teracos pro cosa chi non deviant fàghere
Ètimu
spn.
renegar
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en colère
Ingresu
to flare up
Ispagnolu
encolerizarse
Italianu
infuriarsi,
sdegnarsi
Tedescu
wütend werden.
arregòrfere , vrb: regòrfere Definitzione
atuare a su chi unu est iss'etotu o est faendho
Sinònimos e contràrios
atoare
Ètimu
ltn.
revolvere
Tradutziones
Frantzesu
être conscient
Ingresu
to become conscious
Ispagnolu
concienciar
Italianu
farsi cosciènte
Tedescu
bewußt werden.
arrespinài , vrb: raspinai* Definitzione
èssere arrasposu, essire arrasposu
Tradutziones
Frantzesu
devenir rêche,
faire devenir rêche
Ingresu
to make rough (become)
Ispagnolu
curtir,
agrietar
Italianu
rèndere o divenire rùvido
Tedescu
grob werden,
grob machen.
arricài , vrb: erricai Definitzione
ammuntonare o fàere interessu, siendha, essire erricu
Sinònimos e contràrios
inrichire
| ctr.
impoberai,
impoberire
Frases
unu babbu teniat custu piciocu impromítiu a su tiau e aici si fut arricau ◊ cun s'iscruxoxu custa borta si arricaus!
Sambenados e Provèrbios
prb:
su pòberu, candu arricat, fintzas a su babbu bicat ◊ chini bivit de su trabballu suu no si arricat mai
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
s'enrichir
Ingresu
to become rich
Ispagnolu
enriquecer
Italianu
arricchirsi
Tedescu
reich werden.
asseài, asseàre , vrb: assiai Definitzione
impudire, pigare fragu o sabore de ogiuseu, sabore malu, nau de cosas de papare grassas
Sinònimos e contràrios
stantissai,
tosconare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rancir
Ingresu
to go rancid
Ispagnolu
ranciar
Italianu
irrancidire
Tedescu
ranzig werden.
assèndhere , vrb: assènnere Definitzione
coment'e calare de artu, a pitzu, ma nau fintzes in su sensu ebbia de lòmpere, bènnere de unu male, de calecuna cosa chi no si iat mancu a bòllere o cun fortza chi faet male; fintzes lòmpere ebbia a unu logu, a unu tretu, a calecuna cosa, su bènnere de unu tempus / pps. asséndhidu
Sinònimos e contràrios
achirrare,
andai,
assurpire,
bènnere,
falare,
lòmpere
Frases
e ite male ti at asséndhidu? ◊ como chi ndh'est asséndhida cussa lege tocat chi càmbies! ◊ li at asséndhidu unu raju ◊ pessanne a cantu li fit assortitu li fit assénnitu s'ingadhintzu ◊ sos pilos li assendhent in bassu a mesu de s'ischina
2.
donzi caminu annat a sa Libra, bastat de no dare vorta pro bi assènnere ◊ sont assénnitos a si mannicare pacos ischerfiones de frútora ◊ custos pastores assendhent a unu buscu e bi passant sa note
3.
su giàcanu mannu est assénnitu a carches a sa gianna de sa turre ◊ fit bete crateone chi Antonedhu atzicu assenniat a tocare terra chin sos pedes
4.
candho assendhiat su veranu sos pitzinnos si apiligaint in sos fundhos pro gustare cucuja
Tradutziones
Frantzesu
venir
Ingresu
to come
Ispagnolu
venir,
venir un mal
Italianu
venire,
scéndere (détto di un male)
Tedescu
betroffen werden (von einem Unglück).