ammassimàre , vrb Definitzione coment'e fàere massimosu, prus abbistu o atentu in su sensu de pònnere ancu, dúbbiu, in is cosas, de no si fidare a ogos serraos Sinònimos e contràrios intrassire Frases su pitzinnu l'at bene ammassimadu sa mama Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir rusé Ingresu to sharpen s.o.'s wits Ispagnolu espabilar Italianu scaltrire Tedescu schlau machen, schlau werden.

ammatucàe, ammatucài , vrb Definitzione fàere a matucu, a mannu, fintzes fàere crèschere Sinònimos e contràrios crèschere, immannitare Frases immoi, candu ammatucant dhis còmporant su motorinu, a is fillus! ◊ a piticu fut donau a su giogu, ma comenti est ammatuchendi est prus sériu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grandir, bien pousser (fam.) Ingresu to grow up Ispagnolu crecer de edad Italianu divenir grandicèllo Tedescu halb erwachsen werden.

ammoriscài , vrb Definitzione fàere de colore niedhudu, regotu, su colore chi giaet a sa carrítzia su sole a meda Sinònimos e contràrios abburare, acotilai, anniedhigai, inniedhigai, recòghere Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu noircir, brunir Ingresu to get tanned Ispagnolu broncear Italianu abbronzire Tedescu gebräunt werden.

ammortíe , vrb: ammortiri Definitzione pèrdere is atuamentos po calecunu mamentu, orrúere coment'e mortu Sinònimos e contràrios ammadainare, ammustèlchere, desfallire, dilmagiare, imbortighinare Frases mi subenit ca cussa una borta si fut peri ammortia ◊ si nc'est furriada ammortia e funt circandu de dha fai torrari in sensos ◊ po sa debbilesa su malàdiu si est ammortiu (E.Nieddu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'évanouir Ingresu to faint Ispagnolu desmayarse Italianu svenire Tedescu ohnmächtig werden.

ammurrài 1 , vrb: ammurrare 1 Definitzione fàere o essire de colore murru, in colore de chinisu (nau de is pilos); fàere de colore iscurosu, su colore chi faet su sole meda a sa carrítzia Sinònimos e contràrios immurrai, incanire, incanudai / acotilai, ammoriscai, recòghere Frases candu s'ómini intrat in edadi dhi ammurrant is cucas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grisonner Ingresu to become grey Ispagnolu grisear Italianu ingrigire Tedescu grau werden.

ammurratzàre , vrb Definitzione cambiare colore a murru, nau de sa die candho est cumenciandho a iscurigare Sinònimos e contràrios ilmurinare, incrinare, interighinare, interinare, murinai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire nuit Ingresu to get dark Ispagnolu anochecer Italianu imbrunire, farsi nòtte Tedescu dunkel werden.

annabrài , vrb: annarbai Definitzione pònnere sa narba, sa lanedha Sinònimos e contràrios afungorai, allanae, allanire, ammucorai, atufai, intufire, morighinire, mufire Frases sa cosa allogada isciusta si annarbat ◊ cuss'àcua annarbat is bidonis ◊ su trigu si annabrat in logu serrau ◊ sa frégua s'inforrat chi no si annarbit allogada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu moisir Ingresu to grow musty Ispagnolu enmohecer Italianu ammuffire Tedescu schimmelig werden.

anneulàre , vrb: neulare Definitzione calare o pònnere sa népide ammontandho su logu; tocare, immalaidare a népide, nau de cosas prantadas; pigare o annapare su cumprendhóniu, sa mente Sinònimos e contràrios abboerai / achichinare, afurconare, annebidae Frases innoghe su logu no si annéulat e s'umididade dat pagu infestu 2. custu tempus chi est faghindhe mi at anneuladu totu su basolu 3. cussas tassas de cosa mi leant su sentitu e mi annéulant sos ammentos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu embrumer Ingresu to dim, to affect by smut Ispagnolu anieblarse, coger el añublo, ofuscar Italianu annebbiare, ingolpare Tedescu umnebeln, vom Steinbrand befallen werden.

aozàre , vrb Definitzione pònnere ógiu; nau de sa nughe, essire contomosa (candho est passada, bècia de un’annu); nau de su laore o de s'erba, andhare male po su istare a tropu isciustos e, segundhu su logu, dhu narant fintzes po acapiare sa bide noa créschia meda Sinònimos e contràrios aogire, ingrassai | ctr. isozare 3. nois semus irmamandhe e aozandhe totu paris, lah! ◊ est aozandhe sa bide a bilighinzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu engraisser Ingresu to fatten Ispagnolu engordar Italianu impinguare Tedescu dick werden.

apabaglionàre , vrb: apabiglionare Definitzione pònnere su pabaglione (a su letu); prus che àteru nau de unas cantu cosas (bide, laore) chi creschent meda e a cracu / letu apabiglionadu = chi li ant postu su pabaglione, serradu e cuguzadu a bardachinu Sinònimos e contràrios impabiglionare / abbudatzare / intibbiri 2. su trigu si ch'est apabiglionadu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir touffu Ingresu to thicken Ispagnolu tupir, espesar Italianu infoltire Tedescu dicht werden.

apistichinzàre , vrb: apistighignare, apistighinzare, pistichinzare Definitzione pònnere, pigare o tènnere pistighíngiu, arreolu Sinònimos e contràrios afruscare 1, apensamentai Frases custa màzine chi li ant presentau l'at apistichinzau ◊ candho at bidu chi su pisedhu no fit torradu ancora, su babbu comintzeit a si apistighinzare ◊ si apistichinzat pro sa salute Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'agiter, être inquiet Ingresu to crave Ispagnolu zozobrar, estar intranquilo Italianu avére o méttere inquietùdine, smània Tedescu von Unruhe erfaßen werden, Unruhe verursachen.

apudhài , vrb: apudhare Definitzione su si che artzare a su pudhàrgiu, a s’acorru de is pudhas, artzare a pitzu de calecuna cosa che is pudhas; andhare a in artu; su si crèdere meda, bogare atza che pudhu in mesu de pudhas Sinònimos e contràrios apiculai, apodhilare, apudhalzare / ampiai, alciare / alleporedhare, alleporizare, apudhichinare, incaboniscai, ingrigliare Frases ma càstia cussu caboni chi si est apudhau asuba de sa carrada! ◊ custa pudha fiat apudhada asuba de unu muntoni de òru… 2. sa nébida a mengianu de su Frumindosa si ndi apudhat a bidha Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se percher, ragaillardir, remplir d'orgueil Ingresu to perch, to make proud, to make cocky Ispagnolu posarse los pájaros, engallarse Italianu appollaiarsi, ringalluzzire, insuperbire Tedescu sich niederkauen, eitel werden, stolz werden.

apudhichinàre, apudhighinàre , vrb Definitzione fàere su pudhighinu, che is pudhighinos, nau prus che àteru in cobertantza de is piciochedhos; su si pònnere o istare che pudhas, che pudhighinos in pitzu de calecuna cosa Sinònimos e contràrios alleporedhare, alleporizare, apudhai, incaboniscai, ingrigliare / apudhalzare 2. apudhighinada in sas àlbures, sighiat a si fàghere sa zoronada budhinne cariasa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'enorgueillir, ragaillardir Ingresu to make proud, to make cocky Ispagnolu engallarse Italianu insuperbirsi, ringalluzzire Tedescu stolz werden, eitel werden.

arragiolíre , vrb: arrajolire, arrazolire, arrejolire Definitzione ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare che cane arrajoladu Sinònimos e contràrios arragiolare* / achibberare, acroconai, afutare, airai, arrabbiai, arrannegai, inchietae, inchimerai, infelai, insutzuligai, intziminire, renignai Frases dae atentu ca cussu cane est arrejolidu! 2. candho li at nadu sa veridade si est arrazolidu Tradutziones Frantzesu se mettre en colère Ingresu to rage Ispagnolu padecer la rabia, encolerizarse Italianu contrarre la ràbbia, arrabbiarsi Tedescu sich die Tollwut zuziehen, zornig werden.

arrannegài , vrb: arrennegai, arrennegare Definitzione pigare (o fintzes giare) arrennegu, afuta, tzacu po cosas chi andhant in contràriu Sinònimos e contràrios abruncudhí, airai, allulluriai, inchestiare, inchietae, infrascai / abbetiae, acroconai, afutare, aorcare, arrabbiai, arragiolire, collobbiare, inchimerai, infelai, infuterare, insutzuligai, renignai Frases Luisicu si arrennegàt cun cudhu chi ci dh'iat iscutu in presoni e ndi dh'iat pigau is fillus ◊ no lu subéries ca si arrennegat! ◊ m'imputais unu dannu e mi narais a no mi arrennegai!…◊ su mere si fit arrennegadu cun sos teracos pro cosa chi non deviant fàghere Ètimu spn. renegar Tradutziones Frantzesu se mettre en colère Ingresu to flare up Ispagnolu encolerizarse Italianu infuriarsi, sdegnarsi Tedescu wütend werden.

arregòrfere , vrb: regòrfere Definitzione atuare a su chi unu est iss'etotu o est faendho Sinònimos e contràrios atoare Ètimu ltn. revolvere Tradutziones Frantzesu être conscient Ingresu to become conscious Ispagnolu concienciar Italianu farsi cosciènte Tedescu bewußt werden.

arrespinài , vrb: raspinai* Definitzione èssere arrasposu, essire arrasposu Tradutziones Frantzesu devenir rêche, faire devenir rêche Ingresu to make rough (become) Ispagnolu curtir, agrietar Italianu rèndere o divenire rùvido Tedescu grob werden, grob machen.

arricài , vrb: erricai Definitzione ammuntonare o fàere interessu, siendha, essire erricu Sinònimos e contràrios inrichire | ctr. impoberai, impoberire Frases unu babbu teniat custu piciocu impromítiu a su tiau e aici si fut arricau ◊ cun s'iscruxoxu custa borta si arricaus! Sambenados e Provèrbios prb: su pòberu, candu arricat, fintzas a su babbu bicat ◊ chini bivit de su trabballu suu no si arricat mai Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu s'enrichir Ingresu to become rich Ispagnolu enriquecer Italianu arricchirsi Tedescu reich werden.

asseài, asseàre , vrb: assiai Definitzione impudire, pigare fragu o sabore de ogiuseu, sabore malu, nau de cosas de papare grassas Sinònimos e contràrios stantissai, tosconare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rancir Ingresu to go rancid Ispagnolu ranciar Italianu irrancidire Tedescu ranzig werden.

assèndhere , vrb: assènnere Definitzione coment'e calare de artu, a pitzu, ma nau fintzes in su sensu ebbia de lòmpere, bènnere de unu male, de calecuna cosa chi no si iat mancu a bòllere o cun fortza chi faet male; fintzes lòmpere ebbia a unu logu, a unu tretu, a calecuna cosa, su bènnere de unu tempus / pps. asséndhidu Sinònimos e contràrios achirrare, andai, assurpire, bènnere, falare, lòmpere Frases e ite male ti at asséndhidu? ◊ como chi ndh'est asséndhida cussa lege tocat chi càmbies! ◊ li at asséndhidu unu raju ◊ pessanne a cantu li fit assortitu li fit assénnitu s'ingadhintzu ◊ sos pilos li assendhent in bassu a mesu de s'ischina 2. donzi caminu annat a sa Libra, bastat de no dare vorta pro bi assènnere ◊ sont assénnitos a si mannicare pacos ischerfiones de frútora ◊ custos pastores assendhent a unu buscu e bi passant sa note 3. su giàcanu mannu est assénnitu a carches a sa gianna de sa turre ◊ fit bete crateone chi Antonedhu atzicu assenniat a tocare terra chin sos pedes 4. candho assendhiat su veranu sos pitzinnos si apiligaint in sos fundhos pro gustare cucuja Tradutziones Frantzesu venir Ingresu to come Ispagnolu venir, venir un mal Italianu venire, scéndere (détto di un male) Tedescu betroffen werden (von einem Unglück).

«« Torra a chircare