assenecàre, assenegàe, assenegàre , vrb: senecare Definitzione
fàere a béciu, antzianu; nau de matas, èssere o fàere begra, bècia; assenegae = fàere a bémida, assupare
Sinònimos e contràrios
imbeciai,
imbedustare
/
abbrecare,
imbecrare
/
abbatimare,
assupai
Frases
dami s'arcanu tou, o tempus, chi piús nou ti faghet cantu piús ti assènegas! (T.Rubattu)◊ assenegadas domitas biancas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
vieillir
Ingresu
to get old
Ispagnolu
envejecer
Italianu
invecchiare
Tedescu
alt werden.
asseriài, asseriàre , vrb Definitzione
abbrandhare unu movimentu; nau de ccn., su si fàere sériu, serionzu, acabadu, pentzamentosu, tristu; fàere a mancu, arrisparmiare de fàere calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
abbacai,
abblandai,
abbonantzai,
apachiare,
apasaogare,
assebiai,
asselenare,
assussegai
/
asseriatzare,
seriari
| ctr.
agegherai,
salarzare,
seguzare
/
allegrare
Frases
s'arriu surrungiosu si est asseriau ◊ fit una rundhinedha, ma como si est asseriada abberu ◊ sos canes si sunt asseriaos ◊ candho at intesu gai, s’aira sua contra a issu si est asseriada
2.
fit unu pitzinnu asseriadu impresse, chena risos ◊ arrispundendi, cuss'ómini brullanu si fiat asseriau
3.
biadu a chie assériat, assumancu a betzu!
4.
assériadi, asséria, de ti cojare: sa vida est menzus bajana!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se calmer,
devenir sérieux
Ingresu
to calm down,
to become sad
Ispagnolu
calmarse,
entristecerse
Italianu
calmarsi,
rattristarsi
Tedescu
sich beruhigen,
traurig werden.
assopiài , vrb: atzopiai,
atzopigare,
tzopiai Definitzione
andhare a tzopu, fàere a tzopu; èssere difetosu, bogare difetos
Sinònimos e contràrios
topiligare,
tzancarrare,
tzanchitai
/
aprapiai,
atopigare,
intopare,
intopire,
irtopiligare
Frases
po tanti chi est cosa de papai e bufai, dhu bit beniu mancai atzópia atzópia!…◊ seu atzopiendi ca m'increscit unu pei
2.
in cuss’arti atzopiamu e apu cambiau trabballu
3.
sa pudheca non dh'apu prus bia si currit ancora o est atzopiara
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre boiteux,
boiter
Ingresu
to limp
Ispagnolu
dejar cojo,
cojear
Italianu
azzoppare,
zoppicare
Tedescu
lahm werden,
hinken.
assumbràe, assumbrài , vrb rfl: assumbrare Definitzione
pònnere in suspetu, inchietare, èssere arrennegau, pentzamentosu; pigare o fàere assíchidu
Sinònimos e contràrios
abbabbarrotai addojare,
adumbrai,
arreselai,
issudhire,
umbrai
2.
acomenti fut imperrendi in còscia, totinduna bit unu lampu de luxi… e su cuadhu at assumbrau ◊ cussa, si pagu pagu dha fuedhas, atacat su tema sentza de si assumbrai!
Ètimu
spn.
asombrar
Tradutziones
Frantzesu
éveiller des soupçons,
donner des soupçons
Ingresu
to make suspicious,
to take offence
Ispagnolu
escamarse
Italianu
insospettire,
adombrarsi
Tedescu
argwöhnisch machen werden.
assurvilàre , vrb Definitzione
intrare bundhos, súrbiles, giúghere dimónios
Sinònimos e contràrios
incoglire,
indiaulare,
ispiridare
2.
assúrvilat sa temporada a fúrridas de bentos imbefendhe su dolore meu trevucu! (S.Arru)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
enranger
Ingresu
to infuriate
Ispagnolu
endemoniar
Italianu
infuriare,
insatanassare
Tedescu
wütend werden.
atejàre , vrb Sinònimos e contràrios
intristai
2.
s'ànima mia est atejada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
attrister
Ingresu
to sadden
Ispagnolu
entristecer
Italianu
attristare
Tedescu
traurig werden.
atzotzàre , vrb Definitzione
guastare, nau de s'ou, agiummai comente a èssere frochiu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
devenir couvi
Ingresu
to go rotten
Ispagnolu
podrirse el huevo
Italianu
diventare barlàccio
Tedescu
faulig werden.
atzumborài , vrb: atzumburai Definitzione
fàere a tzúmburu, fàere giúmburos, tzurumbones
Sinònimos e contràrios
abbajonare,
abbrentai,
acocovedhae,
agionedhare,
allachedhare,
atrotiai,
colembrai,
corcobare,
inconchedhare,
inconcobare
Frases
at atzumburau sa valígia de cartoni ◊ sa landiredhada forti chi at fatu at atzumborau is màchinas chi at agatau foras
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se voûter
Ingresu
to bend
Ispagnolu
abollar
Italianu
ingobbire
Tedescu
buckelig werden.
azannaràre , vrb Definitzione
pònnere su zannarolu, nadu de linnas
Sinònimos e contràrios
arnai,
pipionire,
pubujonare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se vermouler
Ingresu
to be worm eaten
Ispagnolu
carcomer
Italianu
tarlare
Tedescu
wurmstichig werden.
bermigàre , vrb Definitzione
pònnere su greme, comente faet in sa linna chi si púdrigat, bècia
Sinònimos e contràrios
bermire,
ghermicare,
ifermicare,
imbremigai,
infarraciai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire des vers,
se vermouler
Ingresu
to become infested with worms,
to get worm-eaten
Ispagnolu
agusanarse
Italianu
inverminire,
tarlare
Tedescu
wurmig werden,
wurmstichig werden.
bermíre , vrb Definitzione
pònnere su greme
Sinònimos e contràrios
ifermicare,
imbremigai,
mermire,
soldire
Frases
custa piae, custa fruta si est bermida
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire des vers
Ingresu
to verminate
Ispagnolu
agusanarse
Italianu
verminare
Tedescu
wurmig werden.
cancarài , vrb: cancarare,
cancherai,
cancherare,
cancheriare,
chencheriai,
cranculae,
cranculai Definitzione
fàere a cancarrone o intostare de su fritu; fàere dòlere meda cun ccn. iscutulada forte o faendho isfortzu, tocandho
Sinònimos e contràrios
abbidhiritzai,
acancarronae,
aggrancare,
ateterigare,
cancaritare,
ingortigai,
inteterighedhare
/
achirdinae,
agiatzare,
ammarmurai,
astragare,
belare,
cascarare 1,
marmurizai
/
aggangrenare,
agghegiare
Frases
su trigu cheret messadu innantis de si cancarare
2.
si lu torras a tocare ti càncaro sa manu! ◊ su fritu mi est cancarendhe sas manos ◊ cudha bòcia de ortigu cranculàt su pei, tirendu! ◊ messendu a fraci crànculat su bratzu
3.
itzi chi si lu giughent cua cua prite no lis canchériet sa bua nisciunu, candho su chi est cunsiderat (G.Sini)◊ no dha chencherist sa ferira!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rétracter,
engourdir,
transir
Ingresu
to numb
Ispagnolu
entumecer,
agarrotar,
helar
Italianu
rattrappire,
assiderare,
intirizzire
Tedescu
steif werden.
cangrenài, cangrenàre , vrb: cranghenare Definitzione
fàere a cangrena, nau de sa carre bia chi portat infetu; fàere matzigare fele a unu, provare arrennegu o tzacu mannu
Sinònimos e contràrios
aggangrenare,
incangrenae
/
arragiolire
2.
candho bi pesso, a totu su male chi nos ant fatu, mi ndhe cranghenat!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
gangrener
Ingresu
to become gangreous
Ispagnolu
gangrenar
Italianu
incancrenire
Tedescu
brandig werden.
carigài , vrb: carigare Definitzione
fàere a càriga, nau mescamente de sa figu ma fintzes de àteros frutos / carigàresi de unu = pagaresindhe, vengaisí
Sinònimos e contràrios
acalabiare,
acalamai,
addormicare,
allacanae,
allartzanai,
allizare,
ammustiai,
apabassai
Frases
sa figu cota, si no ndh'est bodhida, si che càrigat dereta ◊ sa figu si ponit in su soli a carigai ◊ sa figu est carighendi
2.
za mi ndhe at fatu, ma mi ndhe so carigadu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
sécher des figues
Ingresu
to desiccate
Ispagnolu
secarse (de la fruta)
Italianu
assecchire (détto di frutta)
Tedescu
trocken werden.
cogónu , nm Definitzione
sicadura a tropu de calecuna cosa (es. pane modhe); fintzes dispraxere, prus che àteru de ofesa, de su èssere apocau, fatu a bregúngia
Sinònimos e contràrios
assicorradura,
assicorru
/
angóniu,
annógiu,
ràngulu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
état de ce qui est dur,
sec,
rassis,
ressentiment
Ingresu
drying up
Ispagnolu
resecado,
resentimiento
Italianu
rinsecchiménto,
risentiménto
Tedescu
trocken werden,
Groll.
dischissiàre , vrb Definitzione
tocare a conca, essire macu, irbariadu
Sinònimos e contràrios
ammachiae,
delliriare,
dessessire,
irbariare,
iscansae,
ischissiai,
issentire,
istinare
Frases
sas féminas nos faghent dischissiare (S.Spiggia)◊ a mimme cussas mazinedhas de zocadores mi fachiant dischissiare ◊ si sunt dischissiandhe de su pessamentu ca su frade no at iscritu prus
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
devenir fou
Ingresu
to go mad
Ispagnolu
desquiciar
Italianu
impazzire,
andar fuòri di tèsta
Tedescu
verrückt werden.
diventàre , vrb Definitzione
essire diferente, un'àtera cosa, cambiare a un’àtera cosa
Tradutziones
Frantzesu
devenir
Ingresu
to become
Ispagnolu
volverse,
hacerse,
convertirse
Italianu
diventare
Tedescu
werden.
dogàre , vrb Definitzione
fàere sa doa; apartare o tròchere a una bandha, apartàresi in su sensu de essire a bandhidare; bogare, leare de dossu cosa bestia
Sinònimos e contràrios
addoae
/
bogare,
essire,
frànghere
/
caciare
2.
dògadi a intro de su pinnetu! ◊ oh raju, custas bacas sàrtiant su muru e benint chin nois: a ube nos dogamus?! ◊ mi dia cherrer dogare allargu, ma comente l'apo a pòdere fàchere?! ◊ candho lu tocat si ndhe dogat innedha tremèndhesi che canna ◊ dogachela, cussa cosa, ca no mi serbit!
3.
a su puntu chi semus, abbarrare in domo o a mi dogare est su matessi: sa zustíssia mi chircat
4.
s'ischitzinavat pro si che dogare su nive dae supra ◊ si at dogau sa tzinta ◊ sa poesia ti ndhe dogat sa pena dae su coro ◊ sa dotrina de ogn'idea mala doganne ch'est s'acisu a sos beranos! (P.Pittalis)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
prendre la fuite
Ingresu
to sidestep,
to go into hiding
Ispagnolu
apartarse,
huir,
eliminar
Italianu
scansarsi,
darsi alla latitanza,
eliminare
Tedescu
ausweichen,
flüchtig werden.
essíre, essíri , vrb: bassí,
iscire,
vessire Definitzione
andhare fora de ccn. logu (pruschetotu serrau e fintzes tènnere sa essia a fora), bènnere a fora a manera de si bíere, de si pòdere ischire, connòschere, èssere o andhare prus ainnanti de una línia, andhare a giru o a un'àteru logu, naschire o fintzes istesiare, acabbare, mòvere de su postu suo (nau de un’arremu), cumpàrrere, su ischire, su pàrrere, su arresurtare, nau de cosa a bèndhere su dhue èssere in is butegas; arresurtare de una cosa, de una chistione, de sa créschia; acabbare una faina longa, una chistione manna
Sinònimos e contràrios
abbenai,
irghelare,
resurtare
/
nàschere,
girai
/
bocare,
caciare,
leare
| ctr.
intrae
Maneras de nàrrere
csn:
essimiche da'ia! = bessiminci!, baidindi!; essíreche pala pala, costa costa = arrispúndiri, ei, ma no a tonu, arrispúndiri fuedhendi de àteras cosas; essíreche in machines, in coranta mois = acabbai narendi machíminis, isciolórius, cosas esageradas; essíreche male = certai, essiri in disacórdiu, a iscórriu, iscuncordai; essire in malas = certai meda, de abarrai a prima; essire foras de contu = iscassuletare, irbariare, ammachiaisí; essire de mente = iscarèsciri; a su chi essit essit = comente andhat andhat, andhet comente cheret!; essire fora ’e pare (nau de maridu e mulleri)= iscuncordai, andaisindi donniunu a contu suu; essiresindhe cun… = iscabbullirisí de unu dépidu, de una dificurtadi cun…
Frases
su dinai nci essit sentza de isciri comenti ◊ sas monzas de Paule essint a passizare ◊ mama e fiza sont iscindhe a sa cortichedha ◊ comente essis de iscola ghira a domo! ◊ candho proet essint sos cocois ◊ mai essidos a logu semus, nois: sempre in bidha ◊ su binu essit de sa carrada ◊ sa domo nostra essit a sa cortita ◊ s'arriu nci essit a mari ◊ est essidu su sole ◊ su maistu fendi su muru ndi est essiu foras de prumu ◊ in sa contonada ant lassadu predas chi essint pro tènnere cun àteru muru ◊ seghendhe no ch'essas fora de sa sinza! ◊ in atunzu, comente proet essit s'erba ◊ mi che at essidu una dente ◊ no li at essidu una peràula: mudu che lódhuru! ◊ mi che at essidu unu fiadu de sa mandra ◊ bandu a pigai is pipius ca funt essendi de iscola
2.
e za no essit, mih, cussu brunzu: si che intendhet atesu meda! ◊ su frúschiu essit prus de sa boghe ◊ essimichelu dae mesu, cudhu maleducadu chi no est àteru! ◊ essimindhelu dae mesu, custu bardulete! ◊ cussu preigadore addaghi abberit buca già ischit inue ch'essire! ◊ candu fuedhas tui essis sempri de sa chistioni ◊ a sa ruta chi at dadu che l'est essidu su bratzu dae su codhu
3.
a chie faghet una morte bi at trinta annos, si essit iscobiadu ◊ sa faina fut essia bèni ◊ donzi tantu mi ch'essit a faedhare a sa campidanesa ◊ essidu mi at finitesa, si mi cherzo cojuare! ◊ mi at essidu cunzuntura e la collo ◊ bellu triballu mi at essidu ◊ sa faina essit male si no bi at forramenta addata ◊ is contus essint giustus ◊ est essida sa boghe chi Fulanu est cojendhe ◊ segundhu sa ua bi essit prus binu ◊ de custu cantu de robba bi essit una fardita ◊ sa padedha de su minestrone est essida prena ◊ custu est pisedhu chi essit mannu de carena ◊ de peràulas ndh'essit sempre àteras
4.
a su mànigu li essit su sale, su píbere, s'aghedu ◊ a su binu l'at essidu unu tastu malu ◊ mi fut essia sa conca a fruschedhas
5.
est giai essiu su gureu ca ndi apu biu bendendi ◊ in atunzu essit su mandarinu, s'arantzu ◊ cun sos médios de como, sa cosa essit in donzi tempus: in sas butegas agatas de totu
6.
frades caros, bos auguro de ch'essire chena pena! ◊ che as a essire cras, de custas chistiones!…◊ dae custa faina no ch'essimus a presse, ca est meda
7.
custos duos fint semper paris, ma de candho ant tentu diferéssia sunt essidos in malas
8.
m'abbàida, tenia de fàghere unu cumandhu ma mi ch'est essidu dae conca!
9.
arguai a tie chi ti ndh'essat cun neune, mih, de custu chi as bidu! ◊ bae ca de su chi mi as nadu no mi ndhe at essidu cun neune! ◊ cussu no ndhe muntenet de segretu: si cumbinat, che li essit che nudha! ◊◊ cudhu ti at fatu dies e dies de triballu e tue ti ndh'essis cun carchi fiascu de binu?! ◊ a fàghere isposonzu no bi cheret duos sodhos, no: bi cheret ispesa manna!
Ètimu
ltn.
exire
Tradutziones
Frantzesu
sortir
Ingresu
to go out
Ispagnolu
salir,
brotar,
asomar,
propagarse,
volverse
Italianu
uscire,
sgorgare,
spòrgere,
propagarsi,
diventare
Tedescu
hinausgehen,
herauskommen,
hervorquellen,
austreten,
hinausstrecken,
sich verbreiten,
werden.
fistulài, fistulàre , vrb Definitzione
essire o fàere a fístula
Sinònimos e contràrios
infistulai
Tradutziones
Frantzesu
devenir fistuleux
Ingresu
to become fistulous
Ispagnolu
fistulizar
Italianu
infistolire
Tedescu
fistulös werden.