Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

ingrussài , vrb: ingrussare Definitzione essire o fàere prus grussu, crèschere de o sa grussària, nau fintzes de sa carena, de fémina príngia; nau de is errios, prènnere de abba candho calat a meda; a logos bolet nàrrere a ischedrare is muros / i. sa boxi = fàghere sa boghe russa, coment'e serragados Sinònimos e contràrios introssai, introssiri | ctr. ifiniare, infinigae, insutiligai Frases e sighit a frocare: su nie est ingrussendhe! ◊ fint úrigas sas naes ingrussàndhesi in d-unu modu raru (C.Longu)◊ cumprendusí fiat issa: dhi cresciant is titas, s'ingrussànt is ancas (I.Lecca) 2. is frúminis e is arrius si fiant ingrussaus bessendindi de is màrginis (S.A.Spano) 3. su veterinàriu at iscartau sa corada ca portàt su figau ingrussau ◊ sos dotores no adiant mai vistu unu coro ingrussatu che a su suo Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grossir, fortifier Ingresu to grow stronger Ispagnolu engrosar Italianu ingrossare, irrobustire Tedescu dick werden, sich stärken.

inrichíre , vrb: irrichire Definitzione fàere o essire erricu, crèschere s'errichesa, sa siendha, s'interessu; giare o aciúnghere valore meda Sinònimos e contràrios arricai | ctr. impoberire Frases su chi de s'onestade est veru amigu, mancari chi tribàgliet, no irrichit ◊ niune si est mai irrichidu dai su trabàgliu sou 2. bos irricat de prendhas su diadema! ◊ sa poesia de sos mannos nostros est unu veru sidhadu chi no devimus fuliare ma impreare pro inrichire sa manera moderna de faedhare Sambenados e Provèrbios prb: chie cheret irrichire in d-un'annu morit in bator meses Tradutziones Frantzesu s'enrichir Ingresu to get rich Ispagnolu enriquecer Italianu arricchirsi Tedescu reich werden.

insabiài, insabiàre , vrb: issabiare Definitzione callai a ciorbedhu, fàere o essire sàbios, lassare de fàere machines Sinònimos e contràrios | ctr. ammachiae, dessessire Frases una cosa aici de issu no mi dha iap’èssi mai aspetada: ma ci pentzu dèu a dhu fai insabiai! ◊ a bois cust'abba bos at issabiadu Tradutziones Frantzesu devenir raisonnable Ingresu to become sensible Ispagnolu hacerse sensato Italianu métter giudìzio, rinsavire Tedescu vernünftig werden.

insuldíre , vrb: insurdire, issurdire Definitzione pèrdere o fintzes fàere pèrdere sa capacidade de is origas, fintzes pèrdere is atuamentos, istare immadoinaos Sinònimos e contràrios insurdai, insurdèssiri / ammadainare Frases si depet pònnere ambaghe in orijas pro no ndh'essire issurdidu ◊ sezis buchimannas e ischides boghinare fintzas a insurdire!(G.Addis) 2. li at iscutu un'isbarriada de fuste a conca chi l'at insurdidu Tradutziones Frantzesu devenir sourd Ingresu to become deaf Ispagnolu ensordecer Italianu insordire Tedescu taub werden.

intibbíri , vrb: intipie, intipire, intipiri Definitzione essire o fàere cracu, istrintu, prènnere a isticu, tzatzare puru; fintzes tupare, a logos serrare (ma no deunudotu) un'apertura, o apèrrere unu pagu Sinònimos e contràrios istibbire, stibbai / apabaglionare, impipai, tapire, tipiri / tupai | ctr. illascare Frases su logu est intibbendudedhu de bellesa ◊ su tziu si at intipiu sa bértula de ebra ◊ is nuis s'intipint e calat s'iscuriu ◊ su sacu de sa palla cica de dhu intipiri 2. est unu boscu intipiu ◊ unu chelu est intipiu de istedhos 3. intipiri un'istampu me in su muru Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu épaissir, devenir touffu, taller Ingresu to thicken, to tiller Ispagnolu entupir Italianu infittire, infoltire, tallire Tedescu dichter machen, dicht werden.

intingiàe, intingiài, intingiàre, intingiàri , vrb: intinzare Definitzione carrigare de tíngia, genia de bobboi niedhu chi ponet a is matas e a is erbas in is puntas modhes o, segundhu, fintzes a is animales; in cobertantza, fintzes carrigare de àteru cunsiderau dannosu o pagu praghillosu Sinònimos e contràrios impestai 2. su cani tuu fut carriau de púlixi e nd'at intingiau is mius puru (G.Mura)◊ is gerrunaderis funt intingiaus de dépidus, sentza mancu un'ispera!◊ depit èssi berus ca mi torru a intingiai cun d-un'ómini… abarru fiuda! Tradutziones Frantzesu prendre la teigne Ingresu to affect with ringworm Ispagnolu coger la tiña Italianu intignare Tedescu von Motten zefressen werden.

intrassíre , vrb Definitzione pigare o pònnere trassas, essire o fàere furbu Sinònimos e contràrios ammassimare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir rusé Ingresu to sharpen s.o.'s wits Ispagnolu espabilar Italianu scaltrire Tedescu schlau machen, schlau werden.

introssíri , vrb: intrussire, intrutzire Definitzione fàere o essire grussatzu de carena, pagu artu e grussu, nau siat de gente e siat de animales Sinònimos e contràrios atrossie, ingrussai, introssai Tradutziones Frantzesu devenir trapu Ingresu to grow squat Ispagnolu achaparrarse Italianu intozzare, divenir tòzzo, tarchiato Tedescu plump werden.

irbambissiàre , vrb Definitzione fàere o essire bambu, pèrdere sale Sinònimos e contràrios abbambiai, ilbambiare, isbambiorare | ctr. salire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dessaler Ingresu to desalt Ispagnolu desalar Italianu scipidire Tedescu geschmacklos werden.

irbariàre , vrb: irvaliare, irvariare, isvariare Definitzione essire dae tinu, no arrexonare prus, essire macu deunudotu; dhu narant fintzes in su sensu de fàere atentzione a ccn. àtera cosa po abbacare dolore, dispraxere, afrigimentu Sinònimos e contràrios ammachiae, dessessire, fatzellare, ibariae, ilgirare, iscansae, issentire, istinare, vogliare / disaviare, istrabiare 1 | ctr. atinai, atoare Frases medas imbriagos irvàriant ◊ sas frebbas lu faghent isvariare ◊ sempre sàbia e prudente ses istada ma custa bolta ses isvariendhe ◊ sa vetzesa lu fit irvalianne ◊ totu su tempus colatu in galera l'at irvaliatu ◊ azummai ndhe irbàriat de su dannu chi at tentu in famíllia 2. at cumpresu cantu mannu fit su dolore suo e at chircadu de l'irbariare nàndheli cosa ◊ aggràssias chi mi sezis imparandhe: sinono s'àsiu mi diat irbariare! Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu délirer, devenir fou Ingresu to go mad, to rave Ispagnolu desvariar Italianu vaneggiare, impazzire Tedescu irrereden, verrückt werden.

irfrebbàre , vrb Definitzione essire sa frebba, passare sa callentura Sinònimos e contràrios isfrebbire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ne plus avoir de la fièvre Ingresu to bring s.o.'s temperature down Ispagnolu bajar la fiebre Italianu sfebbrare Tedescu fieberfrei werden.

isaboriàre , vrb: isciaborgiai, isciaboriai, sciaborai Definitzione pèrdere o leare (o fintzes cambiare) su sabore bonu a is cosas de papare o de bufare Sinònimos e contràrios sciapidai | ctr. assainetare, insaboriai Frases no bi ponzas tropu abba ca isabórias su mànigu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dessaler Ingresu to desalt Ispagnolu desabrir, desaborar Italianu insipidire Tedescu geschmacklos werden.

iscadíre , vrb: scairi Definitzione passare su tempus, bènnere su tempus istabbiliu po calecuna cosa / pps. iscadidu/iu, iscàditu Sinònimos e contràrios scadèssiri Frases cheret pagada sa bulleta de s'abba ca iscadit oe! ◊ est iscàditu su tempus: pérditu su dinare! 2. at codiau unu botedhu de sardina iscadia dae meda Tradutziones Frantzesu échoir, expirer Ingresu to expire Ispagnolu vencer, caducar Italianu scadére Tedescu fällig werden.

iscansàe, iscansàre , vrb: iscansiare, iscantzai, iscasciare, iscassare, iscassiare, scantzai Definitzione cambiare camminu, pigare àtera istrada, intrare a unu logu passandho in su camminu o in s'orruga, tirare una cosa a una parte; trantzire a una parte, fintzes lassare una cosa; pèrdere su sentidu, ammachiare po ccn. cosa Sinònimos e contràrios cansai 1, ilmanchinare, irvertzare, stressiai / ammachiae, dischissiare, ischisciai 1, fatzellare, irbariare, vogliare Maneras de nàrrere csn: i. dae sedha = rúere dae cadhu; iscasciare a rídere = imbucare a ríere; iscasciare de una régula, de unu pretzetu, de una leze = iscassedhai, fartai Frases candho pioet, iscàscias trazendhe cantu agatas ◊ no iscantzu prus de s'arrastu miu: su sardu in su coru dèu mi allogu! (M.Pani)◊ custu caminu che iscàssiat a Ulíana ◊ no si arrimant in su caminu vonu e iscàsciant in gúturos ◊ recuindhe semus iscansiados a sa funtana ◊ lu timiant e iscassaiant caminu si l'imbeniant ◊ no iscasses dae sa leze! 2. mergiani iscantzat s'arbei e ndi pigat s'angioni!◊ no est arrennésciu a iscantzai unas cantu iscoitadas de zirónia! 3. Fulana pro pagu no est iscasciada candho l'at lassada s'ammoradu ◊ sas rúndines fuent iscasciadas ◊ de unu chi s'est iscassatu narant "Meschinu!"◊ seo a dolore de conca iscassianne! 4. mastru Tilipu iscàsciat a rídere, cantu at intesu su contu ◊ dae custu lutrinzu no si podet iscasciare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tourner, sortir, esquiver, devenir fou Ingresu to sidestep, to go mad, to deviate Ispagnolu doblar, torcer, apartarse, enloquecer Italianu deviare, scansarsi, impazzire Tedescu abweichen, ausweichen, wahnsinnig werden.

ischissiài, ischissiàre , vrb: schisciai 1 Definitzione fàere a ischíssiu, essire fora de sèi, pèrdere sa conca po calecuna cosa (dolore, amore, àteru), pràghere meda Sinònimos e contràrios abbaradhare, ammachiae, delliriare, dessessire, dischissiare*, fatzellare, irbariare, iscansae, issentire Frases si est ischissiendi a dolori de dentis ◊ s'immensu de su creadu t'ischíssiat s'ànimu ◊ no m'ischissis su sentidu! ◊ m'ischíssiu chi non ti biu! 2. gatu a pisci ingustada bandat ischissiada candu pigat su fragu!(S.Corona)◊ ballus, befas, cantus e sonus sunt divertimentus chi ischíssiant sa genti Tradutziones Frantzesu devenir fou Ingresu to go crazy Ispagnolu enloquecer Italianu impazzire Tedescu verrückt werden.

iscorigài, iscorigàre , vrb: iscuriai, iscuriare, iscuricare, iscurigai, iscurigare, scurigai Definitzione essire o fàere iscuru, nau de sa die, apustis chi si ch’est intrau su sole Sinònimos e contràrios imbugiare, indenotire, iscurèssere, murinai | ctr. abbrèschere, illuchèschere Maneras de nàrrere csn: avb.: iscúriga no iscúriga = cumentzendi a iscurigai; iscurighendhe = s'ora chi est faghíndhesi iscuru, itl. all'imbrunire Frases mi parit chi s'iscorighit sa luxi e no nci siat àturu che prantu (B.Lobina)◊ inue si l'iscúrigat si corcat ◊ parentes istimados e amigos, cudhos chi lughiant che isprigos, mi ant cussos su logu iscuriadu! (B.Sulis)◊ de sos tres annos chi si est atzegadu, pro issu su logu si est iscuriadu ◊ toca, càstia cummente istat nonna tua e torra a innoje prima de iscorigare!◊ abarra cun nosu, ca est iscurighendu, aspeta ca cenaus! 2. candu at cumpréndiu ca su distinu de custu fillu fut malu si dhi est iscorigau su coru 3. in foras fiat giai iscorigau mortu 4. semus assupridos a bidha iscurighendhe Terminologia iscientìfica sdi Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire nuit Ingresu to darken Ispagnolu anochecer Italianu farsi nòtte, annottare Tedescu Nacht werden.

medràre , vrb Definitzione mediare in is maneras de fàere, in su cumportamentu, callai a cerbedhu, imparare a èssere méngius Sinònimos e contràrios afrenai, arregulai, insabiai, medrire, moderai Ètimu spn. medrar Tradutziones Frantzesu s'assagir, revenir à la raison Ingresu to recover one's wits Ispagnolu sentar la cabeza Italianu rinsavire Tedescu wieder vernünftig werden.

nàscere, nàschere , vrb: naschi, nasci, nàsciri, nàssere, nassi Definitzione bènnere (e fintzes batire) a su mundhu, cumenciare una vida noa, abbandha, coment’e persona o àteru èssere distintu (animale, erba, mata), nau fintzes po fàere naschire; essire, àere cuménciu, dipèndhere o bènnere de calecuna cosa, de unu logu, de ccn. / pps. nàschidu, nàsciu (nà-sci-u: nàsciu = nà-sciu, 1ˆ p. sing. ind. pres.), nàssiu, ger. naschendhe, nascendho; aus. èssere, ma cun 3ˆ pers., e cun sugetu indeterminau, fintzes àere (e, si cumprendhet, candho tenet valore transitivu) Sinònimos e contràrios inceurrare, naschie, tudhire / comentzari, depèndhere | ctr. mòrrere / acabbae Maneras de nàrrere csn: nàsciri bistiu = èssere afortunadu; nàsciri a una brenti = nàschere a croba, duos paris (nadu de cristianu o de animale) Frases niune naschet imparadu ◊ ocannu bi at nàschidu criaduras meda ◊ de cussu chi apu seminau at nàsciu unu fundu innòi e unu in cudhei ◊ sa chibudha est totu naschindhe ◊ dèu fua che a sa dí chi fua nàscia ◊ si sunt cojados e lis at nàschidu fizu puru ◊ sa mamma chi dh'at nàsciu! ◊ sa mamma unu tempus a sos fizos dhos naschiat in s'istoja ◊ us crabitus furint totu nascendho ◊ cun custu sicore no bi naschet su sèmene ◊ apenas torraia a domo guasi a prepoténtzia torraiat a mente sa limba chi aia imparadu naschendhe ◊ petzi bi at nàschidu erba in cussu terrinu ◊ medas nascint istrupiaus ◊ fio pentzanno ca benit a nàscere innoje!◊ sa die dèu potzu nai ca seu torrada a naschi ◊ bos apo biu nassenno 2. in cussa roca bi naschet una camba de abba ◊ a sa fata de sa die naschet su sole ◊ ndi at a nasci una tribbulia manna Ètimu ltn. nascere Tradutziones Frantzesu naître, faire naître Ingresu to be born, to spring up Ispagnolu nacer, surgir Italianu nàscere, sórgere, originare Tedescu geboren werden, zur Welt kommen.

naschíe , vrb: naschire, nassire Definitzione bènnere a su mundhu, cumenciare una vida noa, abbandha, coment’e persona o àteru èssere distintu (animale, erba, mata), nau fintzes in su sensu de batire a su mundhu, fàere naschire; essire, àere cuménciu, dipèndhere o bènnere de calecuna cosa, de unu logu, de ccn. / pps. naschiu; ger. naschindho Sinònimos e contràrios inceurrare, nàschere*, tudhire / comentzari, depèndhere, essire | ctr. mòrrere / acabbae Frases custos pitzinnos de como los naschis, los pesas, los vestis, e issos mancu vae innoromala! ◊ bochint sos fizos prima de naschire pro sa fadiga de los pesare! ◊ in cuile fiant naschindho is angiones ◊ sos fizos dhos naschiant in terra in s'istoza Tradutziones Frantzesu naître Ingresu to be born, to come up Ispagnolu nacer Italianu nàscere Tedescu geboren werden, zur Welt kommen.

nastalàre , vrb Definitzione pònnere sa nàstala, pàschere s'orrobba sa nàstala; fàere dannu, distrúere Sinònimos e contràrios abbrumai, arnai, imbremigai, infarraciai, pipionire, pubujonare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se miter Ingresu to moth-eaten Ispagnolu apolillar Italianu tarmare Tedescu von Motten zerfressen werden.

«« Torra a chircare