ficumorísca , nf: figamurisca,
figumorisca Definizione
figu morisca, genia de mata a panes o tàulas o fògias (su truncu o bratzale) ladas e grussas, totu súciu, cun is fògias chi parent agúgias (funt is fògias própriu), fatas a ispina: faet meda fintzes in logu làngiu e de orroca ca aguantat su sicore, bogat unu frutu (upm) cun su corgiolu ispinosu meda, a ispinas minudedhedhas a matuconedhu assentadas a fileras, de sabore druche e cun sèmene meda; una calidade (f. areste) est prus ispinosa de sa maseda in sa tàula e in su frutu e dha ponent meda a fàere cresura / figumorisca de folla = ficumorisca de sagura, o sagurada, sa chi creschet in parte incarnada in mesu de sa tàula, coment'e chi sa tàula siat totu a unu cun sa corza; figumorisca a matza niedha; figumorisca cruàxini = cruonza o birdiggroga
Sinonimi e contrari
carrúciu 1,
figamoru,
fimorisca,
figutzíndia,
morisca
Frasi
gioghendu a cuai nc’est intrau a mesu de unu cràchiri de figumorisca ◊ at fatu una pipia de una fògia de figumorisca
2.
sa genti papat figumorisca ◊ ge fui disigiosu de sa cosa frisca…, sa figumorisca mi at iscramentau!
Terminologia scientifica
frt, Opuntia ficus-indica
Traduzioni
Francese
figue de Barbarie
Inglese
indian fig
Spagnolo
chumbera
Italiano
fico d'India
Tedesco
echter Feigenkaktus,
Kaktusfeige.
filivérru , nm: filuverru Definizione
filu de ferru, fintzes un’orrugu (canna de f.); nau in cobertantza, abbardente, pitziosa / camba o canna de f.; calidades de filiverru: zingadu, ispinosu, fine, grussu, chídrinu, modhe
Sinonimi e contrari
/
cdh. filufarru
Frasi
azis postu ferradas a balcones, filuverru pungosu in dogni gianna ◊ a prèndhere custa cosa che cheret duos filiverros
Terminologia scientifica
mtl
Traduzioni
Francese
fil de fer
Inglese
iron wire
Spagnolo
alambre
Italiano
filo di fèrro
Tedesco
Eisendraht,
Draht.
finantzéri , nm: finantzieri Definizione
guàrdia de finantza; chie istúdiat e connoschet is chistiones de sa finantza o amministrat dinare
Sinonimi e contrari
finantza
/
banchieri
Terminologia scientifica
prf
Traduzioni
Francese
agent de la "Guardia di Finanza"
Inglese
custom officer,
financier
Spagnolo
guardia de la policía fiscal,
financiero
Italiano
finanzière
Tedesco
Zöllner,
Zollbeamte,
Steuerfahnder,
Finanzier.
findeàgiu, findeàju , nm Definizione
chie faet su findeu, o fintzes àtera pasta
Sinonimi e contrari
fianderi
Terminologia scientifica
prf
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fabricant de pâtes alimentaires
Inglese
pasta maker
Spagnolo
fabricante de pastas almenticias
Italiano
pastàio
Tedesco
Nudelmacher.
fiòca , nf: floca,
froca Definizione
tàpile, orrughedhu de nie comente calat de is nues candho niat, ladu e fine; s'abru de s'ou iscumbatau cun tzúcuru fintzes a essire biancu nidu e coment’e ispruma / min. frochita, froca minuda a zisa de suchitu; àcua froca = abba astrada, frita meda; fritu (agt) che fioca = fridu meda
Sinonimi e contrari
atògia,
ispiàtzulu,
pàmpula,
solla,
tadhàine
Frasi
a bàtiles falada est sa fioca, cobertu at pastura, linna e roca ◊ fit una die de iberru mala e frita, fit frocandhe a froca lada
2.
po fai sa turta s'abriou si pesat a froca
3.
sos iltrunellos sunt acudindhe che a sa fioca, a su gialdinu ◊ totu gallizendhe a chie la podiat bogare prus bella, sas fàulas fint falendhe che a sa froca! (M.Dore)
Cognomi e Proverbi
smb:
Fiocca
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
ltn.
floccus
Traduzioni
Francese
flocon de neige
Inglese
snowflake
Spagnolo
copo de nieve
Italiano
fiòcco di néve
Tedesco
Schneeflocke.
fiocàda , nf: frocada Definizione
su frocare, passada de nie
Sinonimi e contrari
niada 1,
niadura
Frasi
in piús de otant'annos, nonnu no ndhe aiat bidu mai fiocadas gai mannas e sighidas
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chute de neige
Inglese
snowfall
Spagnolo
nevada
Italiano
nevicata
Tedesco
Schneefall.
fochilàda , nf: foghilada Definizione
muntone de malesa posta a dh’abbruxare, abbruxandho; su singiale chi abbarrat de terra abbruxada inue dhue ant abbruxau muntone mannu de cosa; unu tanti de cosa, meda, betada in su fogu a còere
Sinonimi e contrari
fadhixada,
fagalloni,
fogara,
foghidoni,
foghilalzu
/
foxinada
Frasi
a lucore de fochiladas si moghent sas umbras impressias ◊ contamus unu contu arrostíndhennos fava a fochilada (G.A.Solinas)◊ at fatu una foghilada e at brusiadu cosa de imbarratzos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
feu de bois
Inglese
bonfire
Spagnolo
hoguera,
fogata
Italiano
falò
Tedesco
Feuer.
fodhòne , nm Definizione
su fodhe de s'àghina, su pigiolu de su pibione, ma fintzes castàngia aortitza, totu corgiolu; su fundhurúgiu chi abbarrat de is regras de su mele faendho sa chera
Sinonimi e contrari
bodhone,
fodhocu
Frasi
soe che nuche chentza chivu o de s'àchina solu su fodhone
Cognomi e Proverbi
smb:
Foddone
Terminologia scientifica
rbr.
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pelure de la grume
Inglese
grape-skin
Spagnolo
hollejo
Italiano
fiòcine
Tedesco
Weintraubenschale.
fòla , nf Definizione
contu, paristória chi si narat mescamente po istentare is piciochedhos, fatu a pentzamentu ma a manera de pàrrere una cosa deabberu
Sinonimi e contrari
contadu,
contànsia,
palistória
Frasi
nonnu poniat in mesu de folas de orcos e bandhidos carchi càntigu sardu ◊ narat custa fola chi sas àlvures tenent un'ànima…
Terminologia scientifica
sntz
Traduzioni
Francese
conte de fées
Inglese
fairy tale
Spagnolo
cuento
Italiano
fiaba
Tedesco
Märchen.
forési, foréssi , nm: fresi,
froesi,
fruesu,
furesi,
furesu Definizione
orrobba téssia grussa, de lana sarda, prus che àteru tintu a niedhu impreau po costúmenes / nighedhu che furesi (de s'arrennegu) = nau de ccn., arrennegau meda
Sinonimi e contrari
goresi
Frasi
de furesi, de pinzos e tapetos ndhe at téssidu unu premiarzu ◊ cun d-unu palmu de fresi lu bestis gioga gioghendhe! ◊ sunt imbreagos chi cunfundhent sos fresis chin sas sedas ◊ in sa càscia bi at cannas de fresi, lentolos de linu, costúmenes ricamados
2.
sa bidha fit torrata unu burdellu niedhu che furesi
Cognomi e Proverbi
smb:
Fresi, Furesi
/
prb:
mezus furesi ischidu chi no segnore molente
Terminologia scientifica
ts
Etimo
ltn.
fore(n)sis
Traduzioni
Francese
"orbace" (étoffe sarde en poil de chèvre)
Inglese
coarse woollen fabric (from sardinia)
Spagnolo
tejido de lana
Italiano
orbace
Tedesco
grobes Wollzeug.
forredhàju , nm Definizione
cussu chi faet e bendhet sa castàngia orrostia
Terminologia scientifica
prf
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
marchand de marrons
Inglese
roast chesnut seller
Spagnolo
vendedor de castañas asadas
Italiano
caldarrostàio
Tedesco
Kastanienröster.
fostèa, fostéi , prn: fosteti,
fustei,
fusteti,
vostei Definizione
foedhu de arrespetu po unu chi no si connoschet o chi no si dhue tenet cunfidàntzia, ma fintzes po su babbu, sa mama
Sinonimi e contrari
bois,
bostè,
samartzei
Frasi
babbu, fustei dhu scit ita bollit nai custu fuedhu? ◊ seciassidha, tochit: invecis de mi dhu papai totu dèu… ispràciu su buconi cun fustei ◊ e fustei, mammai, no mi narat nudha?
Etimo
spn.
Vusted
Traduzioni
Francese
vous (pron.pers. de politesse)
Inglese
you (polite form)
Spagnolo
usted
Italiano
lèi
Tedesco
Sie.
frachèsa 1 , nf: afrachesa* Definizione
genia de budhiore chi benit a totu sa carena (ma fintzes po basca)
Sinonimi e contrari
apoporada,
bura,
frachígliu,
pampori
Frasi
soi totu cun sa trémula e a frachesas ◊ si proit andat bèni, bastus chi no fatzat frachesa de soli
Traduzioni
Francese
bouffée de chaleur
Inglese
flush (hot)
Spagnolo
vaharada de calor
Italiano
vampata di calóre
Tedesco
Hitze,
Glut.
fràma 1 , nf Definizione
sa parte de una lepa o gurtedhu fata po segare: si dhue distinghet s'atza (fine e segante) e su tolu (sa parte grussa), sa punta
Sinonimi e contrari
follu
| ctr.
màniga
Traduzioni
Francese
lame de couteau
Inglese
knife blade
Spagnolo
hoja
Italiano
lama del coltèllo
Tedesco
Messerklinge.
frandigadúra , nf: frannigadura Definizione
su frandhigare, su pigare a frandhigos
Sinonimi e contrari
frandhigu,
losinga
Frasi
sa doma si cumentzat cun sa frandigadura de is animalis
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
action de caresser
Inglese
caressing
Spagnolo
caricia
Italiano
accarezzaménto
Tedesco
Liebkosen,
Liebkosung.
frascàrzu , nm Definizione
logu prenu de matas, de matedu cracu (tupas e matas) in su logu; genia de fasche de naes arraspiosas mannas acapiadas in sa parte grussa po carrare cosa a tragadura
Sinonimi e contrari
crachi,
crachiredhu,
craxili,
fratale,
lita,
mateda,
stovina,
tuparzu,
tupedu
/
trazu
Frasi
ch'essit e chircat a cúcuru bàsciu intro de sa tanca, in mesu a su frascarzu, in donzi irrocadorzu e ispinarzu (G.Sini)
2.
sos massajos carrarzaiant su sèmene cun su frascarzu e solovraiant sas últimas chérvias
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
terrain couvert d'arbres et de buissons
Inglese
scrub-land
Spagnolo
hojarasca
Italiano
frasconàia
Tedesco
Gezweig.
freàdu 1 , agt, nm: friau Definizione
chi giughet frea, o chi ndhe at giutu, chi est iscrammentau, chi timet totu ca ndhe at bistu malos iscrammentos; chi si primat; chi giughet piringiones, tzacaduras de sa carre po fritu o àteru
Sinonimi e contrari
frau 1,
fresadu,
iscadhau,
isprajadu,
spreau,
tocadu
Frasi
sa zente freada si betat totu a imbitzu
2.
si faghet freadu che addaghi bidet giustíssia ◊ fia nendhe cosa de peràulas a Boredhu e Antónia si est fata freada
3.
no podet fichire nudha ca est freadu ◊ si ses freada no fatas s'isterzu!
Cognomi e Proverbi
prb:
a cuadhu friau sa sedha dhi pítziat
Traduzioni
Francese
couvert de plaies,
déçu
Inglese
covered in sores,
burnt
Spagnolo
llagado,
quemadura
Italiano
piagato,
scottato
Tedesco
verwundet,
schwärend.
frebbeúcu , nm: frebbiucu,
friabbucu,
frobbeuca,
frobbiuca,
frobbiucu Definizione
pannighedhu a si frobbire in murros papandho, ma fintzes muncadoredhu po innisire
Sinonimi e contrari
pannighedhu,
telzibbucu,
tiagiola,
tialledha,
tratabbucu
/
mancaloru,
mucadoredhu
Frasi
pro s'ustu fateit aprontare tiazas e frobbeucas de linu
2.
dàemi su frebbeucu a l'ispatare su nasu a su ninnu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
serviette de table
Inglese
napkin
Spagnolo
servilleta
Italiano
tovagliòlo
Tedesco
Serviette.
frenàda , nf Definizione
su frenare, sa firmada chi si faet frenandho, fintzes singiale in terra de comente si est frenau
Frasi
at fatu una frenada, cussa màchina, chi at lassadu fintzas sas sinzas de sas gommas in terra
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coup de frein
Inglese
braking
Spagnolo
frenazo
Italiano
frenata
Tedesco
Bremsen.
friuvógu , nm Definizione
calidesa de corpus, budhidore, atacu de callentura cun titivrios
Sinonimi e contrari
cdh. caldafriosa
Frasi
est su friuvogu cun sa callentura chi dhi fait arrallai averionis (R.Frésia)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fièvre avec des frissons de froid
Inglese
fever with cold shivers
Spagnolo
fiebre con escalofrío
Italiano
fèbbre con brìvidi di fréddo
Tedesco
Fieber mit Schüttelfrost.