iscussàre , vrb: scusciai Definizione
giare annestru, fàere abbituare a calecuna cosa, giare istrutzione
Sinonimi e contrari
annestrare,
domai
Traduzioni
Francese
enseigner les premiers rudiments,
dégrossir
Inglese
to brake in,
to rough-hew
Spagnolo
dar las primeras nociones
Italiano
scozzonare,
dirozzare
Tedesco
abschleifen,
verfeinern.
ismedhinàre , vrb Definizione
istare coment'e atontau, ammadurare de ogos coment'e ispantau, atontau
Sinonimi e contrari
abbebberecare,
atontai,
ispampanai
Traduzioni
Francese
rouler les yeux
Inglese
to roll
Spagnolo
pasmarse,
poner los ojos en blanco
Italiano
stralunare
Tedesco
verdrehen.
isocríre , vrb Definizione
betare o segare is ogos a sa linna
Sinonimi e contrari
isocrare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enlever les bourgeons
Inglese
to take out buds
Spagnolo
desyemar,
deschuponar
Italiano
sbocciolare
Tedesco
entknospen.
ispallaritzàre , vrb Definizione
inartare is codhos, fàere de codhos coment'e po nàrrere chi de su chi at inténdhiu o dhi ant pediu no ndhe ischit, no ndhe dh'importat
Sinonimi e contrari
incodhare,
ingropire
Traduzioni
Francese
hausser les épaules
Inglese
to shrug
Spagnolo
encogerse de hombros
Italiano
fare spallucce
Tedesco
die Achseln zucken.
ispampanài, ispampanàre , vrb: ispampinare 1 Definizione
apèrrere in campu, deunudotu / ispampinare sos ojos = isprapedhai is ogus, fintzes ischidare
Sinonimi e contrari
ilbambarriare,
ilbarrizare,
imbarritzare,
ispalpedhare,
ispamporionare,
isparpalociai,
scampaniai,
sparrancai
/
ismedhinare
| ctr.
serrai,
tancare
Frasi
luego abberit sa gianna pro ch'essire su fiagu e ca s'upore no est pagu ispàmpinat su balcone ◊ mi est essidu de mente de ispampinare sa gianna de su frundhagu ◊ giuchiat sos ocros totu ispampinatos ◊ su butoni de custu frori est deretu a ispampanai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ouvrir grand,
rouler les yeux
Inglese
to open wide
Spagnolo
abrir de par en par
Italiano
spalancare,
stralunare
Tedesco
aufreißen,
verdrehen.
isperriài, isperriàre , vrb: sperriai Definizione
sparrunchiai, apèrrere is cambas coment'e po cicire a cuadhu e po cicire a cuadhu etotu, ma dhu narant fintzes in su sensu de pònnere passos, camminare / isperriare sas alas = abbèrrere sas alas pro bolare
Sinonimi e contrari
acabadhare,
acuadhigai,
imperriare,
intrare,
zumpare
/
sparrancai,
sperrioncai
Frasi
candu mi pigant cussus iscimíngius no ispérriu passu ◊ apena isperriadu su giannile bidia una broca in su cuzolu ◊ e chie mi che torrat a isperriare subra de cussu animalatzu candho deo no apo piús impita? ◊ cussa fit una carreraja chi s’isperriat pro duos sodhos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
écarter les jambes
Inglese
to open one's legs
Spagnolo
despatarrarse,
esparrancarse
Italiano
aprire le gambe
Tedesco
die Beine spreizen.
ispertàre 1 , vrb: ispertzare,
ispirtzare,
ispreciare,
ispretare 1,
spertzai Definizione
petenare, bogare de pare is pilos o fintzes sa lana; fintzes illimpiare su logu de s'erba
Sinonimi e contrari
ispedhitzare,
ispizare,
pantonai,
scabitai,
scallitai
Frasi
isperta, pilu brundhu che seda! ◊ li aiat ispertatu sos pilos de conca chin sos pódhiches ◊ mamma at picau su pètene fine e cumintzau at a m'ispertare ◊ ispertzant su pitzinnu chin pètenes de prata ◊ custa za ne at ispertatu de lana!…
Traduzioni
Francese
démêler les cheveux
Inglese
to extricate one's hair
Spagnolo
desenredar
Italiano
districare i capélli
Tedesco
die Haare entwirren.
ispitighedhàre , vrb Definizione
fàere una segada a sa castàngia po no isciopare orrostindhodha: agiummai coment'e innasedhare (ma no importat inue est fata sa segada)
Sinonimi e contrari
ispitare,
ispitudhare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
inciser les châtaignes
Inglese
to slit
Spagnolo
hacer una incisión en la cáscara de las castañas
Italiano
castrare le castagne
Tedesco
die Kastanien einschneiden.
istergàre , vrb Definizione
bogare o istacare sa terga a s'ispiga de su moriscu
Sinonimi e contrari
isbuatare,
scrocitari
Frasi
su moriscu si assóliat unu pagu chentza istergadu, ma pro assoliare menzus tocat a l'istergare e irranare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ôter les bractées des épis du maïs
Inglese
to husk
Spagnolo
despinochar
Italiano
spannocchiare
Tedesco
entlieschen.
istremenàre , vrb Definizione
su orrúere solu solu de unu trèmene, de unu muroni de terra de pitzu a bàsciu, fintzes calare a bàsciu nau de unu andhare, de unu camminu in logu de costera; tròchere, isciusciare su trèmene comente faet chie furat terrenu ispostandho sa làcana, ma fintzes su èssere a làcana de pare cun ccn.; rfl. nau de unu, nàrrere isciolórios, ammachiare
Sinonimi e contrari
desmuronai,
immarginare,
irribbare,
isteremare,
smuronai
Frasi
cun custas abbas aira su logu est totu istremenendhe
2.
seo mirandhe sos caminos artziandhe a sos montigos e cussos istremenandhe a badhe
3.
sa tanca tua istrèmenat cun cussa de Fulanu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'ébouler,
franchir les limites
Inglese
to slide down,
to digress (from sthg)
Spagnolo
desmoronar,
invadir
Italiano
franare,
sconfinare
Tedesco
abrutschen,
einfallen.
istripidàre , vrb: istripitare Definizione
fàere una genia de movimentu cun is cambas, ponendhodhas a grughe ballandho; fàere tzàcurros cun is peis iscudendho su fundhu de s'iscarpa a terra ballandho, fàere istribitu fintzes po cosa in contràriu
Sinonimi e contrari
aciapitai,
atzopitai,
istripizare,
sciampitai
/
bacanare,
sciumbullai,
tzacai
Frasi
"Ràida?!…" isclameit, istripidèndhesi a sa notíscia ◊ àltziat sa boghe, si leat matana, istrípidat e sonat e, si li dant contra, segat s'arresonu ◊ eris note fit ballendhe: deo no lu aio bidu mai gai allegru, istripidendhe forte cun ambos pes!
2.
prima de iscanzare die si est ischituladu e a pupa de iscuru est isérghidu che cane istripidadu (G.Mele)
Traduzioni
Francese
piétiner,
trainer les pieds,
faire du vacarme
Inglese
to make an uproar,
to shuffle
Spagnolo
pisotear
Italiano
scalpicciare,
strepitare
Tedesco
zertrampeln,
lärmen.
las , prn: dhas* Definizione
prn. pl. fémina po personas e cosas: impreau sèmpere a cumplementu ogetu, andhat bene iscritu abandha de su vrb. si si narat innanti, e totu a unu cun su vrb. (e fintzes cun calecunu àteru elementu, mescamente avb.)
Frasi
duas melighedhas d'oro las bido e no las toco! ◊ tantu sas fainas za mi las faghes tue!…◊ custas cosas faghídelas bois! ◊ custas iscarpas leachelas!
Traduzioni
Francese
les
Inglese
them
Spagnolo
las
Italiano
le (prn.)
Tedesco
sie.
los , prn: dhos* Definizione
prn. de 3ˆ persona pl. mascu po gente o cosa manigiau sèmpere a cumplementu ogetu
Frasi
a issos los bido e los intendho ◊ apo pérdidu cos'e fiados: bidos mi los azis? ◊ cussos cantos de linna che los apo postos a su fogu
Traduzioni
Francese
les
Inglese
them
Spagnolo
los
Italiano
li
Tedesco
sie.
madricàu , nm: madrigadu,
mardigau,
matricatu Definizione
calesiògiat animale mannu, pruschetotu fémina, chi tenet duos e prus annos; sa parte de su tàgiu (prus che àteru brebès) chi est pesandho s'angione, at angiau, est de múrghere, giai sèmpere contivigiada a parte in tempus de giare frutu
Sinonimi e contrari
madriedu
| ctr.
lachinza
2.
norant'una sunt de mardigau, cussas chi oe soe murghendhe ◊ lachinza e madricau est totu ammisturu ◊ in su cubile bi at abbarrau lachinza e madricau
Etimo
ltn.
matrice(m)
Traduzioni
Francese
poulinières,
les bêtes reproductrices
Inglese
she-beasts
Spagnolo
animal que ha parido
Italiano
le béstie matricine
Tedesco
Muttertiere (Pl.).
matànsa, matàntza, matàntzia , nf Definizione
bocimentu, nau pruschetotu de su chi si faet piscandho sa tunina
Sinonimi e contrari
degógliu,
stragu
Terminologia scientifica
pscd
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
"mattanza" (pêche des thons dans les madragues)
Inglese
tunny killing
Spagnolo
matanza de atunes
Italiano
mattanza
Tedesco
Töten der Thunfische im Meer.
mèas , agt, prn: mias Definizione
agt. e prn. pl. f. de 1ˆ persona sing. chi inditat possessu, apartenidura a mimi
Frasi
deo cufesso sas curpas meas, tue cufessa sas tuas! ◊ deo tenzo sos pitzinnos e sas cosas mias de atèndhere ◊ biadas is amigas mias impari cun is piciocus, passillendi! ◊ ci mi bolet iscurtare dhi depo nàrrere is òperas mias
Traduzioni
Francese
mes (adj.),
les miennes (pron.)
Inglese
my
Spagnolo
mis
Italiano
mie
Tedesco
meine,
meine,
die meinen,
die meinigen.
mèos , agt, prn: mios,
mius Definizione
agt. e prn. pl. m. de 1ˆ persona sing. chi giaet un'idea de possessu meu: chi apartenent a mie, a mimi, chi mi pertocant o fintzes chi dhos istimo, chi dhos sento caros / sos meos, is mios, is mius (nau de gente) = is de domo, is parentes; pisedhos mios!… = ma càstia!… (nau a ispantu, coment'e dispràxius, coment'e sentza nci bolli crei)
Frasi
maridu meu est su babbu de fizos mios ◊ no chelzo chi su tempus si apadronet de sos pensamentos mios ◊ fizos mios, arretzide sa beneditzione mia! ◊ sos amantes mios como los bido passendhe a un'ancuju ◊ la chíllio in bratzos meos ◊ àbbile ammuntadore, lassa sos anzones meos! ◊ as abbruxau sos sentidos meos ◊ is afetus mius no s'isciollint ◊ dona atentzioni a is cuntzillus mius ◊ a is tempos de is babbais mios furint diferentes medas cosas
2.
is mios no bollent a fàere cosas deosi! ◊ sos mios sunt allimidos e isfidant fogu e ferru pro m'iscavare fossos suta de pes ◊ crepint is de crepai, is mius impari a is tuus: sa cosa si at a fai bollendi nosus duus!
3.
ell'e tandho, babbutzios mios, no nos dades nudha?! ◊ pisedhos mios, a ndhe cherides bídere de funtzione!…◊ pisedhos mios, a birgonza, a furare! ◊ pisedhos mios, ite fatza sa chi at zutu a mi pedire dinari candho ndhe tenet e mi ndhe depet puru!
Traduzioni
Francese
mes (adj.),
les miens (pron.)
Inglese
my
Spagnolo
míos,
los míos
Italiano
miei
Tedesco
meine,
meine,
die meinen,
die meinigen.
murrúdu , agt Definizione
nau de ccn., chi portat is murros chi essint meda, is lavras grussas
Sinonimi e contrari
bruncudu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui a les lèvres épaisses
Inglese
muzzled
Spagnolo
morrudo
Italiano
ceffuto
Tedesco
vorspringende Lippen habend.
òros , nm pl: òrus Definizione
unu de is sinnos de is cartas de giogare, orrúbiu, a bàtoro puntas / aguantadí a òrus! = zoga bene sos oros!; mataoros = su re de oros
Frasi
apo fatu lillu e primera e ses puntos de oros
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
carreau dans les cartes à jouer
Inglese
denari (the italian suit card corresponding to diamonds)
Spagnolo
oros (palo de la baraja)
Italiano
danari
Tedesco
Schelle,
Karo.
palibróchinu , agt Definizione
chi portat is codhos bàscios, coment'e calandhochedhi
Sinonimi e contrari
palivaladu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui a les épaules tombantes
Inglese
falling shoulder
Spagnolo
de hombros bajos
Italiano
che ha le spalle cadènti
Tedesco
mit fallenden Schultern.