iscussàre , vrb: scusciai Definitzione
giare annestru, fàere abbituare a calecuna cosa, giare istrutzione
Sinònimos e contràrios
annestrare,
domai
Tradutziones
Frantzesu
enseigner les premiers rudiments,
dégrossir
Ingresu
to brake in,
to rough-hew
Ispagnolu
dar las primeras nociones
Italianu
scozzonare,
dirozzare
Tedescu
abschleifen,
verfeinern.
ismedhinàre , vrb Definitzione
istare coment'e atontau, ammadurare de ogos coment'e ispantau, atontau
Sinònimos e contràrios
abbebberecare,
atontai,
ispampanai
Tradutziones
Frantzesu
rouler les yeux
Ingresu
to roll
Ispagnolu
pasmarse,
poner los ojos en blanco
Italianu
stralunare
Tedescu
verdrehen.
isocríre , vrb Definitzione
betare o segare is ogos a sa linna
Sinònimos e contràrios
isocrare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
enlever les bourgeons
Ingresu
to take out buds
Ispagnolu
desyemar,
deschuponar
Italianu
sbocciolare
Tedescu
entknospen.
ispallaritzàre , vrb Definitzione
inartare is codhos, fàere de codhos coment'e po nàrrere chi de su chi at inténdhiu o dhi ant pediu no ndhe ischit, no ndhe dh'importat
Sinònimos e contràrios
incodhare,
ingropire
Tradutziones
Frantzesu
hausser les épaules
Ingresu
to shrug
Ispagnolu
encogerse de hombros
Italianu
fare spallucce
Tedescu
die Achseln zucken.
ispampanài, ispampanàre , vrb: ispampinare 1 Definitzione
apèrrere in campu, deunudotu / ispampinare sos ojos = isprapedhai is ogus, fintzes ischidare
Sinònimos e contràrios
ilbambarriare,
ilbarrizare,
imbarritzare,
ispalpedhare,
ispamporionare,
isparpalociai,
scampaniai,
sparrancai
/
ismedhinare
| ctr.
serrai,
tancare
Frases
luego abberit sa gianna pro ch'essire su fiagu e ca s'upore no est pagu ispàmpinat su balcone ◊ mi est essidu de mente de ispampinare sa gianna de su frundhagu ◊ giuchiat sos ocros totu ispampinatos ◊ su butoni de custu frori est deretu a ispampanai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ouvrir grand,
rouler les yeux
Ingresu
to open wide
Ispagnolu
abrir de par en par
Italianu
spalancare,
stralunare
Tedescu
aufreißen,
verdrehen.
isperriài, isperriàre , vrb: sperriai Definitzione
sparrunchiai, apèrrere is cambas coment'e po cicire a cuadhu e po cicire a cuadhu etotu, ma dhu narant fintzes in su sensu de pònnere passos, camminare / isperriare sas alas = abbèrrere sas alas pro bolare
Sinònimos e contràrios
acabadhare,
acuadhigai,
imperriare,
intrare,
zumpare
/
sparrancai,
sperrioncai
Frases
candu mi pigant cussus iscimíngius no ispérriu passu ◊ apena isperriadu su giannile bidia una broca in su cuzolu ◊ e chie mi che torrat a isperriare subra de cussu animalatzu candho deo no apo piús impita? ◊ cussa fit una carreraja chi s’isperriat pro duos sodhos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
écarter les jambes
Ingresu
to open one's legs
Ispagnolu
despatarrarse,
esparrancarse
Italianu
aprire le gambe
Tedescu
die Beine spreizen.
ispertàre 1 , vrb: ispertzare,
ispirtzare,
ispreciare,
ispretare 1,
spertzai Definitzione
petenare, bogare de pare is pilos o fintzes sa lana; fintzes illimpiare su logu de s'erba
Sinònimos e contràrios
ispedhitzare,
ispizare,
pantonai,
scabitai,
scallitai
Frases
isperta, pilu brundhu che seda! ◊ li aiat ispertatu sos pilos de conca chin sos pódhiches ◊ mamma at picau su pètene fine e cumintzau at a m'ispertare ◊ ispertzant su pitzinnu chin pètenes de prata ◊ custa za ne at ispertatu de lana!…
Tradutziones
Frantzesu
démêler les cheveux
Ingresu
to extricate one's hair
Ispagnolu
desenredar
Italianu
districare i capélli
Tedescu
die Haare entwirren.
ispitighedhàre , vrb Definitzione
fàere una segada a sa castàngia po no isciopare orrostindhodha: agiummai coment'e innasedhare (ma no importat inue est fata sa segada)
Sinònimos e contràrios
ispitare,
ispitudhare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
inciser les châtaignes
Ingresu
to slit
Ispagnolu
hacer una incisión en la cáscara de las castañas
Italianu
castrare le castagne
Tedescu
die Kastanien einschneiden.
istergàre , vrb Definitzione
bogare o istacare sa terga a s'ispiga de su moriscu
Sinònimos e contràrios
isbuatare,
scrocitari
Frases
su moriscu si assóliat unu pagu chentza istergadu, ma pro assoliare menzus tocat a l'istergare e irranare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ôter les bractées des épis du maïs
Ingresu
to husk
Ispagnolu
despinochar
Italianu
spannocchiare
Tedescu
entlieschen.
istremenàre , vrb Definitzione
su orrúere solu solu de unu trèmene, de unu muroni de terra de pitzu a bàsciu, fintzes calare a bàsciu nau de unu andhare, de unu camminu in logu de costera; tròchere, isciusciare su trèmene comente faet chie furat terrenu ispostandho sa làcana, ma fintzes su èssere a làcana de pare cun ccn.; rfl. nau de unu, nàrrere isciolórios, ammachiare
Sinònimos e contràrios
desmuronai,
immarginare,
irribbare,
isteremare,
smuronai
Frases
cun custas abbas aira su logu est totu istremenendhe
2.
seo mirandhe sos caminos artziandhe a sos montigos e cussos istremenandhe a badhe
3.
sa tanca tua istrèmenat cun cussa de Fulanu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'ébouler,
franchir les limites
Ingresu
to slide down,
to digress (from sthg)
Ispagnolu
desmoronar,
invadir
Italianu
franare,
sconfinare
Tedescu
abrutschen,
einfallen.
istripidàre , vrb: istripitare Definitzione
fàere una genia de movimentu cun is cambas, ponendhodhas a grughe ballandho; fàere tzàcurros cun is peis iscudendho su fundhu de s'iscarpa a terra ballandho, fàere istribitu fintzes po cosa in contràriu
Sinònimos e contràrios
aciapitai,
atzopitai,
istripizare,
sciampitai
/
bacanare,
sciumbullai,
tzacai
Frases
"Ràida?!…" isclameit, istripidèndhesi a sa notíscia ◊ àltziat sa boghe, si leat matana, istrípidat e sonat e, si li dant contra, segat s'arresonu ◊ eris note fit ballendhe: deo no lu aio bidu mai gai allegru, istripidendhe forte cun ambos pes!
2.
prima de iscanzare die si est ischituladu e a pupa de iscuru est isérghidu che cane istripidadu (G.Mele)
Tradutziones
Frantzesu
piétiner,
trainer les pieds,
faire du vacarme
Ingresu
to make an uproar,
to shuffle
Ispagnolu
pisotear
Italianu
scalpicciare,
strepitare
Tedescu
zertrampeln,
lärmen.
las , prn: dhas* Definitzione
prn. pl. fémina po personas e cosas: impreau sèmpere a cumplementu ogetu, andhat bene iscritu abandha de su vrb. si si narat innanti, e totu a unu cun su vrb. (e fintzes cun calecunu àteru elementu, mescamente avb.)
Frases
duas melighedhas d'oro las bido e no las toco! ◊ tantu sas fainas za mi las faghes tue!…◊ custas cosas faghídelas bois! ◊ custas iscarpas leachelas!
Tradutziones
Frantzesu
les
Ingresu
them
Ispagnolu
las
Italianu
le (prn.)
Tedescu
sie.
los , prn: dhos* Definitzione
prn. de 3ˆ persona pl. mascu po gente o cosa manigiau sèmpere a cumplementu ogetu
Frases
a issos los bido e los intendho ◊ apo pérdidu cos'e fiados: bidos mi los azis? ◊ cussos cantos de linna che los apo postos a su fogu
Tradutziones
Frantzesu
les
Ingresu
them
Ispagnolu
los
Italianu
li
Tedescu
sie.
madricàu , nm: madrigadu,
mardigau,
matricatu Definitzione
calesiògiat animale mannu, pruschetotu fémina, chi tenet duos e prus annos; sa parte de su tàgiu (prus che àteru brebès) chi est pesandho s'angione, at angiau, est de múrghere, giai sèmpere contivigiada a parte in tempus de giare frutu
Sinònimos e contràrios
madriedu
| ctr.
lachinza
2.
norant'una sunt de mardigau, cussas chi oe soe murghendhe ◊ lachinza e madricau est totu ammisturu ◊ in su cubile bi at abbarrau lachinza e madricau
Ètimu
ltn.
matrice(m)
Tradutziones
Frantzesu
poulinières,
les bêtes reproductrices
Ingresu
she-beasts
Ispagnolu
animal que ha parido
Italianu
le béstie matricine
Tedescu
Muttertiere (Pl.).
matànsa, matàntza, matàntzia , nf Definitzione
bocimentu, nau pruschetotu de su chi si faet piscandho sa tunina
Sinònimos e contràrios
degógliu,
stragu
Terminologia iscientìfica
pscd
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
"mattanza" (pêche des thons dans les madragues)
Ingresu
tunny killing
Ispagnolu
matanza de atunes
Italianu
mattanza
Tedescu
Töten der Thunfische im Meer.
mèas , agt, prn: mias Definitzione
agt. e prn. pl. f. de 1ˆ persona sing. chi inditat possessu, apartenidura a mimi
Frases
deo cufesso sas curpas meas, tue cufessa sas tuas! ◊ deo tenzo sos pitzinnos e sas cosas mias de atèndhere ◊ biadas is amigas mias impari cun is piciocus, passillendi! ◊ ci mi bolet iscurtare dhi depo nàrrere is òperas mias
Tradutziones
Frantzesu
mes (adj.),
les miennes (pron.)
Ingresu
my
Ispagnolu
mis
Italianu
mie
Tedescu
meine,
meine,
die meinen,
die meinigen.
mèos , agt, prn: mios,
mius Definitzione
agt. e prn. pl. m. de 1ˆ persona sing. chi giaet un'idea de possessu meu: chi apartenent a mie, a mimi, chi mi pertocant o fintzes chi dhos istimo, chi dhos sento caros / sos meos, is mios, is mius (nau de gente) = is de domo, is parentes; pisedhos mios!… = ma càstia!… (nau a ispantu, coment'e dispràxius, coment'e sentza nci bolli crei)
Frases
maridu meu est su babbu de fizos mios ◊ no chelzo chi su tempus si apadronet de sos pensamentos mios ◊ fizos mios, arretzide sa beneditzione mia! ◊ sos amantes mios como los bido passendhe a un'ancuju ◊ la chíllio in bratzos meos ◊ àbbile ammuntadore, lassa sos anzones meos! ◊ as abbruxau sos sentidos meos ◊ is afetus mius no s'isciollint ◊ dona atentzioni a is cuntzillus mius ◊ a is tempos de is babbais mios furint diferentes medas cosas
2.
is mios no bollent a fàere cosas deosi! ◊ sos mios sunt allimidos e isfidant fogu e ferru pro m'iscavare fossos suta de pes ◊ crepint is de crepai, is mius impari a is tuus: sa cosa si at a fai bollendi nosus duus!
3.
ell'e tandho, babbutzios mios, no nos dades nudha?! ◊ pisedhos mios, a ndhe cherides bídere de funtzione!…◊ pisedhos mios, a birgonza, a furare! ◊ pisedhos mios, ite fatza sa chi at zutu a mi pedire dinari candho ndhe tenet e mi ndhe depet puru!
Tradutziones
Frantzesu
mes (adj.),
les miens (pron.)
Ingresu
my
Ispagnolu
míos,
los míos
Italianu
miei
Tedescu
meine,
meine,
die meinen,
die meinigen.
murrúdu , agt Definitzione
nau de ccn., chi portat is murros chi essint meda, is lavras grussas
Sinònimos e contràrios
bruncudu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui a les lèvres épaisses
Ingresu
muzzled
Ispagnolu
morrudo
Italianu
ceffuto
Tedescu
vorspringende Lippen habend.
òros , nm pl: òrus Definitzione
unu de is sinnos de is cartas de giogare, orrúbiu, a bàtoro puntas / aguantadí a òrus! = zoga bene sos oros!; mataoros = su re de oros
Frases
apo fatu lillu e primera e ses puntos de oros
Ètimu
ctl., spn.
Tradutziones
Frantzesu
carreau dans les cartes à jouer
Ingresu
denari (the italian suit card corresponding to diamonds)
Ispagnolu
oros (palo de la baraja)
Italianu
danari
Tedescu
Schelle,
Karo.
palibróchinu , agt Definitzione
chi portat is codhos bàscios, coment'e calandhochedhi
Sinònimos e contràrios
palivaladu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui a les épaules tombantes
Ingresu
falling shoulder
Ispagnolu
de hombros bajos
Italianu
che ha le spalle cadènti
Tedescu
mit fallenden Schultern.